ایران چقدر آب دارد؟! -

بارندگی در ایران

متوسط بارندگی ایران ۲۵۰ میلی‌متر است که حدود ۲۹ درصد متوسط بارندگی جهان (۸۶۰ میلی‌متر) و نزدیک به ۳۹ درصد متوسط بارندگی آسیا (۶۴۵ میلی‌متر) می‌باشد. علاوه بر کمبود میزان بارندگی سالانه کشور توزیع مکانی آن نیز بسیار نامناسب است. بطوری که ۵۰ درصد بارندگی در ۲۴ درصد مساحت کشور و ۵۰ درصد دیگر در ۷۶ درصد مساحت کشور صورت می‌گیرد و بارندگی در بعضی مناطق بیش از ۱۰۰۰ میلی‌متر و در بعضی دیگر کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر است و حتی به چند میلی‌متر می رسد.

این امر باعث شده است که در چنین مناطقی بیابان‌های وسیع بی‌بازده و یا کم‌بازده وجود داشته باشد. در این مناطق حتی ممکن است تا ۹۵ درصد بارندگی‌ها بلافاصله و یا کمی پس از بارندگی تبخیر شود و به اتمسفر برگردد، بدون اینکه به ریشه گیاهان زراعی و یا درختان رسیده باشد. بعبارت دیگر سالانه حدود ۷۱ درصد از ریزش‌های جوی کشور بدون اینکه در مدار استفاده قرار گیرد به صورت تبخیر و تعرق از سطح زمین، جنگل‌ها، مراتع، دیم‌زارها و پیکره‌های آبی تلف می‌شود.

حوضه های آبریز در ایران

محـدوده کشور با توجه به شرایط توپوگرافی و شبکه‌های آبراهه‌های اصلی به ۶ حوضه آبریز اصلی (جدول ۱)، ۳۷ حوضه و ۱۴۷ زیر حوضه آبریز و ۶۲۹ واحد هیدرولوژیک (دشت) تقسیم شده است (موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی، ۱۳۸۱، صفحه ۲۷-۲۸). همانطور که مشاهده می‌شود توزیع مکانی آب در ایران بسیار ناهمگن می‌باشد. حوزه آبریز خزر با ۱۰٫۷ درصد مساحت کشور از ۱۸٫۷ درصد نزولات جوی برخوردار است و حـوزه آبـریـز مرکزی با ۵۰٫۶ درصد مساحت، تنها ۳۳٫۷ درصد حجم بارش را به خود اختصاص داده است.

برآورد مقادیر آب تجدیدپذیر

بر اساس مطالعات طرح جامع آب کشور، منشاء اصلی منابع آب در ایران را ریزش‌های جوی بالغ بر ۴۱۳ میلیارد متر مکعب تشکیل می‌دهد. از این مقدار ۹۳ میلیارد متر مکعب (معادل ۲۳ درصد) به صورت جریان‌های سطحی جاری شده، ۲۵ میلیارد متر مکعب (معادل ۶ درصد) به سفره‌های زیر زمینی نفوذ کرده و ۲۹۵ میلیارد متر مکعب یعنی ۴/۷۱ درصد آن به صورت تبخیر از دسترس خارج می‌گردد. علاوه بر این ۱۲ میلیارد متر مکعب آب به صورت جریان‌های سطحی از طریق رودخانه‌های مرزی وارد کشور می‌گردد. بدین ترتیب حجم جریان‌های سطحی به ۱۰۵ میلیارد متر مکعب می‌رسد.

مجموع ۱۰۵ میلیارد متر مکعب آب سطحی به همراه آب بارندگی که به زیر زمین نفوذ می‌کند (۲۵ میلیارد متر مکعب) مجموعاً منابع تجدیدپذیر کل کشور را تشکیل می‌دهند که حجم آن به ۱۳۰ میلیارد متر مکعب بالغ می‌گردد. این‌ ارقام‌ معمولاً آب‌بندان‌ها و بندهای‌ مزرعه‌ای‌ را دربرنمی‌گیرد، که اگرچه‌ کوچکند، یک‌ اثر تجمعی‌ روی‌ کارکرد سیستم‌های‌ رودخانه‌ای‌ دارند.

برآورد نحوه مصرف آب در ایران

از مجموع ۱۳۰ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر کشور حدود ۸۹٫۵ میلیارد مترمکعب آن در حال حاضر استحصال می‌شود، این مقدار ۱٫۷۲ درصد کل آبی است که در جهان استحصال می‌شود، در حالی که جمعیت ایران یک درصد جمعیت جهان است. از مقدار ۸۹٫۵ میلیارد متر مکعب آب استحصال شده در کشور بیشتر از ۴۱٫۲ میلیارد متر مکعب آن سطحی و ۴۸٫۳ میلیارد متر مکعب آن آب زیرزمینی می‌باشد. تغذیه طبیعی سفره‌های زیـرزمینـی ۵۶٫۵ میلیارد متر مکعب است که ناشی از ۲۵ میلیارد متر مکعب تغذیه از بارندگی، ۱۳٫۲ میلیارد متر مکعب تغذیه از جریانات سطحی و ۱۸٫۳ میلیارد متر مکعب تغذیه از آبیاری می‌باشد.

اما در مقابل ۶۳٫۵ میلیارد متر مکعب از آب‌های زیرزمینی تخلیه می‌شود که ۴۸٫۳ میلیارد متر مکعب آن به مصرف می‌رسد، ۵٫۵ میلیارد متر مکعب آن تبخیر و تعرق می‌شود و ۹٫۷ میلیارد متر مکعب آن بصورت زه‌آب و روان‌آب هدر می‌رود (موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی، ۱۳۸۱، صفحه ۳۱-۲۸). این برداشت باعث ایجاد بیلان منفی به خصوص در شـرق، مرکز و جنوب کشـور شده است. از حدود ۸۹٫۵ میلیارد متر مکعب آب استحصالی (۶۹ درصد آب تجدیدپذیر) مقدار حدود ۸۳٫۵ میلیارد متر مکعب آن صرف تولید کشاورزی می‌شود و سرانه مصرف آب با جمعیت حدود ۶۶ میلیونی سال ۸۲ حدود ۱۳۵۶ مترمکعب بوده است.