بارندگي در ايران
متوسط بارندگي ايران ۲۵۰ ميليمتر است كه حدود ۲۹ درصد متوسط بارندگي جهان (۸۶۰ ميليمتر) و نزديك به ۳۹ درصد متوسط بارندگي آسيا (۶۴۵ ميليمتر) ميباشد. علاوه بر كمبود ميزان بارندگي سالانه كشور توزيع مكاني آن نيز بسيار نامناسب است. بطوري كه ۵۰ درصد بارندگي در ۲۴ درصد مساحت كشور و ۵۰ درصد ديگر در ۷۶ درصد مساحت كشور صورت ميگيرد و بارندگي در بعضي مناطق بيش از ۱۰۰۰ ميليمتر و در بعضي ديگر كمتر از ۱۰۰ ميليمتر است و حتي به چند ميليمتر مي رسد.
اين امر باعث شده است كه در چنين مناطقي بيابانهاي وسيع بيبازده و يا كمبازده وجود داشته باشد. در اين مناطق حتي ممكن است تا ۹۵ درصد بارندگيها بلافاصله و يا كمي پس از بارندگي تبخير شود و به اتمسفر برگردد، بدون اينكه به ريشه گياهان زراعي و يا درختان رسيده باشد. بعبارت ديگر سالانه حدود ۷۱ درصد از ريزشهاي جوي كشور بدون اينكه در مدار استفاده قرار گيرد به صورت تبخير و تعرق از سطح زمين، جنگلها، مراتع، ديمزارها و پيكرههاي آبي تلف ميشود.
حوضه هاي آبريز در ايران
محـدوده كشور با توجه به شرايط توپوگرافي و شبكههاي آبراهههاي اصلي به ۶ حوضه آبريز اصلي (جدول ۱)، ۳۷ حوضه و ۱۴۷ زير حوضه آبريز و ۶۲۹ واحد هيدرولوژيك (دشت) تقسيم شده است (موسسه پژوهشهاي برنامهريزي و اقتصاد كشاورزي، ۱۳۸۱، صفحه ۲۷-۲۸). همانطور كه مشاهده ميشود توزيع مكاني آب در ايران بسيار ناهمگن ميباشد. حوزه آبريز خزر با ۱۰٫۷ درصد مساحت كشور از ۱۸٫۷ درصد نزولات جوي برخوردار است و حـوزه آبـريـز مركزي با ۵۰٫۶ درصد مساحت، تنها ۳۳٫۷ درصد حجم بارش را به خود اختصاص داده است.
برآورد مقادير آب تجديدپذير
بر اساس مطالعات طرح جامع آب كشور، منشاء اصلي منابع آب در ايران را ريزشهاي جوي بالغ بر ۴۱۳ ميليارد متر مكعب تشكيل ميدهد. از اين مقدار ۹۳ ميليارد متر مكعب (معادل ۲۳ درصد) به صورت جريانهاي سطحي جاري شده، ۲۵ ميليارد متر مكعب (معادل ۶ درصد) به سفرههاي زير زميني نفوذ كرده و ۲۹۵ ميليارد متر مكعب يعني ۴/۷۱ درصد آن به صورت تبخير از دسترس خارج ميگردد. علاوه بر اين ۱۲ ميليارد متر مكعب آب به صورت جريانهاي سطحي از طريق رودخانههاي مرزي وارد كشور ميگردد. بدين ترتيب حجم جريانهاي سطحي به ۱۰۵ ميليارد متر مكعب ميرسد.
مجموع ۱۰۵ ميليارد متر مكعب آب سطحي به همراه آب بارندگي كه به زير زمين نفوذ ميكند (۲۵ ميليارد متر مكعب) مجموعاً منابع تجديدپذير كل كشور را تشكيل ميدهند كه حجم آن به ۱۳۰ ميليارد متر مكعب بالغ ميگردد. اين ارقام معمولاً آببندانها و بندهاي مزرعهاي را دربرنميگيرد، كه اگرچه كوچكند، يك اثر تجمعي روي كاركرد سيستمهاي رودخانهاي دارند.
برآورد نحوه مصرف آب در ايران
از مجموع ۱۳۰ ميليارد مترمكعب آب تجديدپذير كشور حدود ۸۹٫۵ ميليارد مترمكعب آن در حال حاضر استحصال ميشود، اين مقدار ۱٫۷۲ درصد كل آبي است كه در جهان استحصال ميشود، در حالي كه جمعيت ايران يك درصد جمعيت جهان است. از مقدار ۸۹٫۵ ميليارد متر مكعب آب استحصال شده در كشور بيشتر از ۴۱٫۲ ميليارد متر مكعب آن سطحي و ۴۸٫۳ ميليارد متر مكعب آن آب زيرزميني ميباشد. تغذيه طبيعي سفرههاي زيـرزمينـي ۵۶٫۵ ميليارد متر مكعب است كه ناشي از ۲۵ ميليارد متر مكعب تغذيه از بارندگي، ۱۳٫۲ ميليارد متر مكعب تغذيه از جريانات سطحي و ۱۸٫۳ ميليارد متر مكعب تغذيه از آبياري ميباشد.
اما در مقابل ۶۳٫۵ ميليارد متر مكعب از آبهاي زيرزميني تخليه ميشود كه ۴۸٫۳ ميليارد متر مكعب آن به مصرف ميرسد، ۵٫۵ ميليارد متر مكعب آن تبخير و تعرق ميشود و ۹٫۷ ميليارد متر مكعب آن بصورت زهآب و روانآب هدر ميرود (موسسه پژوهشهاي برنامهريزي و اقتصاد كشاورزي، ۱۳۸۱، صفحه ۳۱-۲۸). اين برداشت باعث ايجاد بيلان منفي به خصوص در شـرق، مركز و جنوب كشـور شده است. از حدود ۸۹٫۵ ميليارد متر مكعب آب استحصالي (۶۹ درصد آب تجديدپذير) مقدار حدود ۸۳٫۵ ميليارد متر مكعب آن صرف توليد كشاورزي ميشود و سرانه مصرف آب با جمعيت حدود ۶۶ ميليوني سال ۸۲ حدود ۱۳۵۶ مترمكعب بوده است.