صادرات نفت ایران و برخی کشورهای عضو اوپک بر اساس گزارش های رسمی، در روزهای اخیر افزایش یافته است. فارغ از این مساله که این افزایش به چه میزان بوده و آیا تاثیر قابل توجهی بر قیمت نفت خواهد داشت یا نه، می توان این پدیده را به عنوان یکی از نخستین نتایج یکصدوپنجاه ونهمین نشست اوپک بررسی کرد: نشستی که به نظر اغلب کارشناسان می توان آن را به دلایلی از جمله عدم دستیابی به موضعی واحد، نسبتا «ناموفق» ارزیابی کرد و شاید بتوان آن را نمادی از ناکارآمدی نسبی اوپک در کنترل بازار نفت دانست. پس از برگزاری نشست، برخی کشورها و بطور خاص عربستان، تصمیم به افزایش تولید به صورت مستقل گرفتند. چنان که نظرسنجی اخیر «پلاتس» از افزایش تولید 450 هزار بشکه یی عربستان در ماه ژوئن خبر می دهد. آمارهای دیگر نیز افزایش تولید در این حدود را تایید کرده اند. همزمان با این مساله، عراق با صادر کردن 27/2 میلیون بشکه به بالاترین رکورد سال های اخیر رسید که البته این امر نتیجه مستقیم افزایش تولید به بیش از 8/2 میلیون بشکه است. مقامات کویت نیز از احتمال افزایش تولید این کشور در ماه جاری خبر داده اند.
در نگاه نخست به نظر می رسد برخی کشورها که از تصمیم اوپک ناراضی بوده اند، تصمیم به افزایش تولید گرفته اند. چنان که در مواقع بحرانی (همچون کاهش تولید نفت در نتیجه ناآرامی در کشورهای عربی منطقه) نیز تصمیمات یک جانبه از این دست اتخاذ می شد. طبیعتا کشورهایی می توانند اقدام به چنین افزایشی کنند که اولاجایگاه سنتی قدرتمندی داشته باشند و دوما دارای ظرفیت مازاد قابل توجهی باشند.
اما با کمی دقت به نظر می رسد این افزایش تولید چیزی بیش از اقدام خودسرانه چند کشور خاص باشد. چنان که برخی گزارش های غیررسمی مجموع ارقام افزایش تولید را تا حدود دو میلیون بشکه در روز تخمین زده اند که رقم قابل توجهی است.
پیش از این نیز به نظر می رسید اختلافات موجود در اجلاس اخیر اوپک که به خوبی از سوی اعضای این سازمان مدیریت نشد، نتایج ناخوشایندی در پی داشته باشد، هر چند آقای خطیبی طباطبایی، نماینده ایران در اوپک، در آن زمان وجود اختلاف نظر را یک «مساله طبیعی» دانسته و اعضای اوپک را به خانواده یی تشبیه کرده بود که «امکان ایجاد اختلافاتی در بین آنها وجود دارد»، اما آمارهای جدید چنین چیزی را نشان نمی دهد. گو اینکه اشارات مکرر مقامات کشورمان در ماه های اخیر، بویژه در واکنش به اقدامات عربستان، خود گویای واقعیات بسیاری است.
با در نظر گرفتن آنچه گفته شد، به نظر می رسد افزایش تولید مذکور را می توان معلول افت جایگاه واقعی (و نه نمادین) اوپک دانست که در نهایت، خود عاملی برای افت بیش از پیش قدرت اوپک در بازار نفت خواهد شد. البته تا پیش از این نیز تخطی از سقف تولید وجود داشت. اما همان طور که گفته شد، موج جدید افزایش تولید و صادرات که به پیروی از اقدام عربستان در افزایش تولید صورت گرفته است، متفاوت با گذشته به نظر می رسد.
در این میان، به نظر می رسد خبر غیررسمی منتشر شده مبنی بر افزایش 260 هزار بشکه یی صادرات نفت ایران را می توان شاهدی بر تحلیل مذکور دانست. ضمن آنکه نمی توان تکذیب های صورت گرفته در شرایط فعلی را چندان مورد توجه قرار داد.
در نهایت باید گفت رقابت بر سر افزایش تولید در میان کشورهای اوپک، زمانی معنادارتر می شود که همزمانی نسبی میان این عدم هماهنگی در اوپک و آزادسازی ذخایر استراتژیک برخی کشورهای عضو آژانس بین المللی انرژی (IEA) را دریابیم. به عبارتی در شرایطی که کشورهای عضو اوپک وارد بازی افزایش تولید و صادرات جهت به دست آوردن سهمی بیشتر از درآمد بازار نفت شده اند، کشورهای واردکننده در هماهنگی نسبتا کاملی با یکدیگر به سر می برند: وضعیتی که نتیجه یی جز ناپایداری بازار نفت، کاهش حاشیه سود کشورهای صادرکننده و تزلزل بیش از پیش جایگاه اوپک را به همراه نخواهد داشت. |