تین نیوز
وقتی در 18 تیر 1359 کودتای نوژه با هدایت شاپور بختیار لو رفت انقلابیون در تهران خرسند از کشف و خنثی شدن توطئه دیگری علیه نظام تازه تاسیس به دستگیری و محاکمه افراد بیشتری که در این کودتای عجیب دخالت داشتند، مشغول شدند و تنها 9 روز پس از دستگیری عوامل کودتا، در 27 تیرماه اعدام و بازداشت و اخراج و تصفیه عده ای از زبده ترین خلبانان نیروی هوایی ارتش و سایر ارتشیان درگیر که فریب کودتای مضحک بختیار را خورده بودند آغاز شد و تا 31 شهریور و آغاز حمله عراق به ایران ادامه یافت و تنها پس از آغاز جنگ تحمیلی بود که تصفیه نیروی هوایی ارتش پایان پذیرفت و برخی از نیروهای تصفیه شده به کار بازگشتند و همچون شهید خلبان غفور جدی اردبیلی و شهید خلبان ابوالفضل مهدیار جان شریف شان را در راه دفاع از میهن فدا کردند. اما پرسش درخوری که هیچ گاه به سوال اصلی خنثی کنندگان کودتا تبدیل نشد و یا اگر به ذهن شان رسید، به آمریکای جهانخوار نسبت داده شد این بود که کدام دولت خارجی پشت این کودتا بود و چه نفعی از آن می برد؟ آیا هدف نقشه ابلهانه و ساده کودتا با این تعداد از افسران نظامی کارکشته، واقعا کشتن رهبران انقلاب و سرنگونی نظام و برقراری نظام سیاسی تازه ای بود یا طراحان واقعی و پشت پرده هدف غیرمستقیم دیگری داشتند؟
خبرهای مهم روز را بخوانید؛
چرا نقشه کودتا ابلهانه بود؟
کودتاهای نظامی پیروز در جهان عموما بر مبنای اقتدار یک فرد کاریزما در رهبری یک ارتش قوی و در حال رشد شکل گرفته اند. رهبران کودتا عموما فرماندهان و اعضای ارشد ارتش مستقر در کشور هستند و از قدرت قانونی خود در تسلط بر ساختار نظامی برای کودتا و تغییر ساختار سیاسی سوءاستفاده می کنند. آگوستو پینوشه در کودتای 1973 علیه دولت قانونی سالوادور آلنده، فرمانده کل ارتش شیلی بود. پرویز مشرف در کودتای 1999 علیه دولت نواز شریف، رئیس ستاد ارتش پاکستان بود و در کودتای ضدسلطنتی 1953 عراق نیز عبدالکریم قاسم، رئیس ستاد ارتش بود.
حتی کودتای معروف 28 مرداد 1332 نیز با تکیه بر جایگاه محمدرضا پهلوی به عنوان شاه و فرمان عزلی که او امضا کرد صورت قانونی پیدا کرد و اعضای ارتش را به تبعیت از نخست وزیر جدید منصوب شاه، سرلشکر فضل الله زاهدی، رئیس سابق شهربانی و عضو مجلس سنا فراخواند. در کودتاهایی مانند کودتای 1963 حزب بعث در عراق که رهبری کودتا برعهده فرمانده ارتش نبود، کودتا دست کم در مقابل دولتی ناتوان از نفوذ اجتماعی و شبکه گسترده و منظمی از ارتشیان برخوردار بود. یکی از ویژگی های مهم کودتاها وقوع آنها در زمان سرخوردگی اجتماعی و انفعال عمومی است؛ به شکلی که نیروی سیاسی و اجتماعی عمده ای به عنوان ضدکودتا در جامعه فعال نیست و به کودتاگران اجازه می دهد با تکیه بر نیروی محدود نظامی نظم مستقر را سرنگون و نظم مدنظر خود را برقرار کنند.
اما کودتای نقاب (سرواژه «نجات قیام ایران بزرگ») بیش از یک کودتا به طرحی خام و بی سروته مبتنی بود. درحالی که در سال 1357 انقلابی بزرگ با فرهمندی و نفوذ اجتماعی گسترده شکل گرفته بود و از پشتیبانی میلیونی مردمی برخوردار بود، طراحان کودتای نقاب درصدد بودند خلبانان نیروی هوایی از پایگاه نوژه در همدان پرواز کنند و چند هدف نظامی و خانه امام خمینی در جماران را بمباران کنند و تیم دیگری ساختمان رادیو و تلویزیون را در تهران تحت کنترل خود درآورده و خبر و دلایل کودتا را به اطلاع مردم برسانند؛ به همین سادگی!
براساس طرح کودتا بنا بود دوازده فروند جنگنده بمب افکن اف-۴ئی فانتوم ۲ تحت کنترل ۲۴ نفر از خلبانان پایگاه های یکم و سوم شکاری تاکتیکی نیروی هوایی ده هدف را در سراسر تهران بمباران کنند. این اهداف خانه امام خمینی در جماران، باندهای فرودگاه بین المللی مهرآباد (پایگاه یکم شکاری تاکتیکی)، ساختمان نخست وزیری، پادگان ولیعصر سپاه، پادگان امام حسین سپاه، پادگان و دو ساختمان کمیته های انقلاب اسلامی در شهر تهران واقع در شمال کاخ سعدآباد و پادگان لویزان بودند.
همزمان نیز، تکاوران کلاه سبز و نیروهای ویژه هوابرد ارتش باید از پایگاه سوم شکاری در برابر حملات سپاه و همافران و افسران انقلابی محافظت می کردند. بهانه لازم برای پرواز این تعداد هواپیما با پرواز جنگنده های عراقی بر فراز مناطق مرزی و بمباران یک نقطه در خاک ایران، در روز ۱۸ تیرماه ۱۳۵۹ ایجاد می شد. نکته عجیب درباره مهمترین هدف حمله جنگنده های فانتوم یعنی منزل امام خمینی در جماران بود که قطعا به هدف خود نمی رسید؛ محلی که قرار بود توسط خلبان حمید نعمتی بمباران شود هیچ تصویری از ساختمان و یا مختصات دقیق آن در دست خلبانان شرکت کننده در کودتا قرار نگرفته بود.
بنابراین در روز 18 تیر 1359 حمید نعمتی به طور قطع نمی توانست اصلی ترین بخش این کودتا یعنی هدف قراردادن محل سکونت امام خمینی را به انجام برساند؛ اساسا هواپیمای جنگنده فانتوم دست کم در آن زمان فاقد سامانه های هدف گیری اپتیکی و لیزری پیشرفته امروزی جهت بمباران دقیق بود و خلبان باید براساس تصویر و مختصات دقیق با مشاهده چشمی هدف را منهدم می کرد. این سرنخ به خوبی فریب بودن کودتا را نمایان می کند و از سوی دیگر بمباران هوایی نقاطی از ایران توسط عراق نیز به خوبی نقش و جایگاه کشور حامی کودتا را افشا می کند.
هرچند هیچ گاه از تعداد افراد درگیر و اعدام شدگان در کودتا رقم دقیقی اعلام نشد اما دست کم می دانیم که این تعداد زیاد بود و از افراد رده پایین تا برخی فرماندهان شاخص ارتش را شامل می شد. عوامل کودتا متشکل از گروهی از زبده ترین و باتجربه ترین افسران نیروی هوایی، زمینی، ژاندارمری و شهربانی ایران، روز عملیات برای گردهم آمدن، پارک لاله تهران را انتخاب کرده بودند؛ گویی قرار یک اردوی دانشجویی را دارند. اینکه کودتاگران حتی اعلامیه های پیروزی کودتا را هم تهیه و آماده انتشار کرده بودند توسط انقلابیون به عنوان یکی از نشانه های پیچیدگی و گستردگی کودتا مطرح شد اما واقعیت این است که این یکی از نشانه های بی برنامه بودن کودتا بود. اکبر هاشمی رفسنجانی در مصاحبه ای دو روز پس از دستگیری عوامل کودتا اعلام کرد، از یک ماه و نیم پیش از برنامه ریزی برای کودتا اطلاع داشتند و عوامل آن را برای افشای کل شبکه در نظر گرفته بودند؛ موضوعی که به خودی خود نشانگر شلختگی و خام بودن کودتاست.
نابود کردن سران ارتش
بنا بر خاطرات بیان شده تاکنون 9 روایت از لو رفتن کودتا وجود دارد که نمی توان همه آنها را پذیرفت یا رد کرد، شاید چند مورد از آنها به یک منشأ اشاره می کنند اما دست کم می توان گفت این کودتا توسط منابع متعدد لو رفته بود. ولی آیا اساسا این طرح خام و شلخته برای پیروزی چیده شده بود یا برای افشا و لو رفتن؟! اصلی ترین نیروهای درگیر کودتا از کادر نیروی هوایی ارتش و پایگاه هوایی نوژه در نزدیکی کبودرآهنگ همدان بودند و در طرح هالیوودی کودتا بر پروازها و حملات آنها به مراکز سیاسی و شکستن دیوار صوتی آسمان تهران برای نشان دادن برتری نظامی کودتاگران تاکیده شده بود اما چه کسی قرار بود خیابان های تهران را کنترل کند؟ لشکر 92 زرهی خوزستان واقع در دزفول پایگاه اصلی دوم بود که درگیر عملیات کودتا شده بود. اینکه شهر دوردست دزفول چگونه خواهد توانست بر معادلات سیاسی در تهران تاثیر بگذارد سوال درخوری بود که باید انقلابیون تهران از خود می پرسیدند.
بسیاری از افسران پایگاه هوایی نوژه و لشکر زرهی دزفول در تیر و مرداد 1359 به سرعت محاکمه و اعدام شدند و بسیاری دیگر نیز بازداشت و یا از ارتش اخراج شدند. 9 روز پس از کشف کودتا، یعنی در تاریخ ۲۷ تیر ۱۳۵۹، اعدام افسران شرکت کننده در آن آغاز شد و تا هجوم رسمی ارتش بعثی عراق به ایران در تاریخ ۳۱ شهریور ادامه یافت. در نتیجه این اعدام ها دست کم ۱۲۱ نفر از جمله ۲۴ افسر نیروی هوایی ارتش شامل ۱۸ خلبان مجرب جنگنده بمب افکن های اف-۴ئی فانتوم ۲ یعنی زبده ترین و ارزشمندترین نیروی های ارتش ایران جان شان را از دست دادند.
در دهه پنجاه شمسی برتری نظامی ایران در منطقه غرب آسیا مبتنی بر نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی ایران و جنگنده های فوق پیشرفته که آمریکا در اختیار ایران قرار داده بود، شکل گرفت. این جنگنده ها در حالی به ارتش ایران واگذار شدند که هنوز در اختیار ارتش آمریکا قرار نگرفته بود. دوماه پس از دستگیری عوامل داخلی کودتا سازمان نقاب در اطلاعیه ای اعلام کرد: «راه مصدق راه مردم و بختیار پیشوای راستین آن است. ما قیام کرده ایم تا به این نفرین (رژیم جمهوری اسلامی) پایان دهیم و تصدی امور مملکت مان را به شاگرد وفادار مصدق، شاپور بختیار، واگذاریم.» نخست وزیری که در دوران زمامداری خود و حضورش در تهران که ارتش را نیز با تمامی ساختار زیر فرمان خود داشت و موفق به کنترل وضعیت انقلابی در ایران نشده بود، درصدد برآمده بود با این طرح ورق را برگرداند؟ آیا بختیار خود به تنهایی به چنین نتیجه ای رسیده بود که بتواند خارج از کشور هدایت یک کودتا را برعهده بگیرد و بازی باخته را بازگرداند؟ خود او در دیدار با صدام حسین گفته است که هیچ یک از همسایگان مایل به همکاری با او نیستند و تنها عراق است که از او حمایت می کند. آیا صدام واقعا قصد داشت بختیار را در تهران به قدرت برساند؟
دست خارجی
رژیم بعثی از سال 1968 میلادی برابر با 1346 قدرت را در عراق به دست گرفت و براساس ایده های پان عربی خود از سال 1348 درگیری نظامی با ایران را آغاز کرد و دست به اخراج ایرانیان از خاک عراق زد و هزاران ایرانی که برای دهه های متمادی در عتبات عالیات به زندگی و تجارت پرداخته بودند، از خانه و کاشانه خود آواره شدند. رژیم بعثی عراق، تیمور بختیار، نخستین رئیس ساواک ایران را که از سال 1339 به خاطر سوء ظن توسط شاه عزل و سپس از کشور فراری شده بود، به عراق دعوت کرد و توسط او گروهی سیاسی با عنوان جبهه خلق های ایران راه اندازی کرد تا به تحریک و هدایت گروهک های تجزیه طلب ایرانی پرداخته و در ایران هرج و مرج ایجاد کند.
رادیو فارسی بغداد نیز به تریبون انواع اپوزیسیون بدل شده بود و حتی ساعتی را با عنوان صدای روحانیت مبارز در اختیار طرفداران امام خمینی قرار داده بود. با این حال اصل ادعاهای عراق در رابطه با ایران به ایده های پان عربی حزب بعث باز می گشت که شامل نام جعلی برای خلیج فارس و ادعای امارات درباره جزایر ایرانی و از همه مهم تر حاکمیت بر اروندرود و مناطق عرب نشین خوزستان بود.
عراق به لحاظ ژئوپلیتیک دچار ضعفی اساسی بود و به جز بندر بصره، ام القصر و فاو، راهی به دریاهای آزاد نداشت و این سه بندر به خاطر محدودیت های عملی مطابق با نیازها و جاه طلبی های حاکمان جدید عراق برای توقف در خلیج فارس نبود. تسلط بر اروندرود و در قدمی فراتر بخش هایی از خوزستان می توانست گره ژئوپلیتیک عراق را بگشاید. عراق بر همین اساس از سال 1348 درگیری های مرزی با ایران و حمایت سیاسی از گروهک های تجزیه طلب را آغاز کرد و با راه اندازی جبهه خلق های ایران بیش از همه درصدد مشروعیت زایی برای تجزیه طلبی عربی و ایجاد گروهک خلق عرب داشت. درگیری ها در سال 1353 اوج گرفت و دو کشور در 20 بهمن 1353 با حمله زرهی ارتش عراق تا مرز جنگی تمام عیار پیش رفتند اما دفاع قاطع مرزبانی ارتش و نیروی هوایی ایران، صدام را وادار به خویشتن داری کرد.
با توجه به برتری نظامی رژیم شاه در سال 1354 قرارداد الجزایر میان ایران و عراق منعقد شد و علی الظاهر مناقشات مرزی حل و فصل شد اما با وقوع انقلاب ایران در همان ماه های ابتدایی تحرک استخبارات و ارتش عراق در مرز ایران آغاز شد و غائله خلق عرب از بهمن 1357 تا خرداد 1358 منطقه خوزستان را دچار التهاب کرد. در جریان خلق عرب عوامل استخباراتی و حتی ماموران ارتش عراق حضور مستقیم داشتند و با تجهیز و تحریک و هدایت خلق عرب قصد داشتند با سوءاستفاده از وضعیت انقلابی در تهران یک حکومت خودمختار وابسته به خود در اهواز روی کار بیاورند اما وقتی در اردیبهشت و خرداد 1358 روشن شد که خلق عرب توان تحمیل خواسته های خود به تهران را ندارد، ورق دیگری از تلاش عراق برای زمینه چینی الحاق خوزستان به خود آغاز شد.
روابط صدام و بختیار
شاپور بختیار آخرین نخست وزیر رژیم پهلوی در فروردین 1358 مخفیانه از کشور خارج شد و نهضت مقاومت ملی ایران را در پاریس برای مقابله با نظام تازه تاسیس جمهوری اسلامی پایه گذاشت. بنا بر ادعای نزدیکان بختیار، ایده کودتا از طریق ارتش ابتدا از داخل ایران به آنها پیشنهاد شد که طبیعی به نظر می رسد و مقدمات کودتا با کمک مالی برخی از ایرانیان خارج از کشور آغاز شد اما ناکافی بودن مبالغ جمع آوری شده ضرورت دریافت کمک از یک کشور خارجی را برای دست اندرکاران کودتا ایجاد کرد و در این راستا، شاپور بختیار با دولت عراق وارد مذاکره شد و کمک مالی را از آنها جهت انجام کودتا دریافت کرد.
محمد مشیری، معاون بختیار در دوران نخست وزیری، در پاریس به احسان نراقی می گوید: «بختیار مبلغ ۴۰ میلیون دلار از صدام حسین قرض گرفته بود». سرگرد خلبان فرهاد نصیرخانی یکی از افسرانی بود که در مقدمات و طراحی کودتای نقاب نقش فعالی داشت و به عنوان نیروی تشکیلاتی و سازماندهی در ستاد عملیاتی بختیار در خارج از کشور به ثبت و ضبط اسامی شرکت کنندگان و افسران عملیاتی در کودتا می پرداخت. نصیرخانی در بخشی از خاطرات خود می گوید: «من به اتفاق دکتر بختیار و منوچهر قربانی فر در اسفندماه سال ۱۳۵۸ با مسئولین امنیت عراق و شخصی که بختیار او را با عنوان برادر، صدام حسین خطاب می کرد، ملاقات کردیم.
در این ملاقات دکتر بختیار ضمن ستایش و تمجید از دولت عراق و شخص صدام حسین گفت ما برای عملیات مان باید از یکی از کشورهای همجوار استفاده کنیم. پاکستان به دلیل منافع مشترک مذهبی با جمهوری اسلامی موافقتی با ما ندارد، افغانستان درگیر شورش های داخلی است، با شوروی ها هم نمی توانیم کنار بیاییم، ترکیه هم اجازه این نوع کارها را به ما نمی دهد، تنها جایی که باقی می ماند، عراق است. سپس بختیار ادامه داد دولت عراق چون علاقه مند به براندازی رژیم جدید ایران است و آن را خطری برای خود می داند، شخص صدام حسین حاضر به همکاری با ما شده اند و ما این دست همکاری را نمی توانیم پس بزنیم. در این ملاقات بختیار و منوچهر قربانی فر تمام طرح عملیات و اسامی افراد شرکت کننده در کودتا را در اختیار مترجم جلسه قرار داد و صدام حسین نیز از آنها قدردانی کرد.
حمایت و پشتیبانی مالی، سیاسی، نظامی و لجستیکی عراق از کودتا و همچنین شناسایی دولت جدید بعد از پیروزی در کودتا وعده هایی بود که دولت عراق به آقای شاهپور بختیار داده بود.» در واقع برخلاف آنچه که شاپور بختیار تلاش می کرد به اطرافیان خود بقبولاند آمریکا یا انگلیس جزو حامیان او نبودند و دستگاه سیاست خارجی لندن و واشنگتن به خوبی درک کرده بودند که بختیار شانس چندانی برای بازگشت به ایران و در دست گرفتن حکومت ندارد و این دولت عراق بود که نه با هدف به قدرت رساندن بلکه برای ضربه زدن به ایران برای هدفی دیگر در حال استفاده از بختیار بود.
درآخر ژوئن ۱۹۸۰، اوایل تیر ۱۳۵۹ دو هفته قبل از شکست کودتای نوژه، جولیان ایمری و پیتر تمپل موریس، اعضای پارلمان بریتانیا، در پاریس دیدارهایی با اویسی و بختیار داشتند و گزارش هایی به مقامات بریتانیا ارسال کردند که در آنها درباره مناسبات ارتشبد اویسی و حکومت صدام آمده است: «ژنرال اویسی چندین دیدار از عراق داشته و ادعا می کند که گفت وگوهای خوبی هم با پرزیدنت صدام حسین داشته است.
شماری از افسران اویسی در عراق حضور دارند. او یک ایستگاه رادیویی در عراق دارد که برای ایران برنامه پخش می کند. او امکاناتی دارد که مردانش تقریبا هر زمانی که بخواهند می توانند در داخل ایران تردد کنند... اویسی معتقد است که صدام حسین براساس سه هراس، او را مورد پشتیبانی قرار می دهد. هراس از تصرف ایران توسط شوروی، در نتیجه سرنگونی رژیم بعثی در عراق، هراس از نفوذ خمینی در جامعه شیعه عراق و هراس از تبعات تجزیه کردستان ایران برای عراق.»
سرگرد خلبان فراری نصیرخانی در بخش دیگری از خاطرات خود درباره مقدمات حمله عراق همزمان با نزدیک شدن به عملیات کودتای نقاب در ایران می گوید: «شاید سه یا چهار روز مانده به عملیات نقاب بود که یک سرتیپ نیروی هوایی (سرتیپ فرخ جعفری) که از طرف دکتر بختیار به مرز ایران و عراق اعزام شده بود، به من تلفن کرد و گفت من هر قدر تماس می گیرم با دفتر دکتر بختیار که پیغام مرا به ایشان بدهند، کسی پیام را نمی دهد. شما با علاقه ای که به بختیار دارید با او تماس بگیرید و این پیغام را به او بدهید که عراق قصد پشتیبانی از قیام (کودتا) را ندارد و عراق دارد لشگر به سوی مرز با ایران اعزام می کند.
من از ایشان پرسیدم شما این خبر را چگونه دارید. او در جوابم گفت خانه ای که برای من در خاک عراق گرفته شده، روبه روی ریل قطار است و من روزها می بینم که وسایل و تجهیزات بسیار سنگین نظامی دارد به سمت مرز با ایران حمل می شود. اینها وسایلی نیست که به کار کودتا و قیام بخورد. من با دکتر بختیار تماس گرفتم و این موضوع را به او اطلاع دادم.» بختیار در پاسخ به هشدار نصیرخانی به او می گوید: «این افسر مالیخولیایی شده است.» همانگونه که نصیرخانی پیش بینی کرده بود عراق در تدارک حمله گسترده به ایران بود و هرگز منتظر پیروزی کودتا نبود.
پس از شکست کودتا برخی از افسران نیروی هوایی به پیشنهاد شاپور بختیار به عراق پناهنده شدند تا پس از مدتی از آنجا به یک کشور ثالث بروند. حمید نعمتی خلبانی که قرار بود به جماران حمله کند به عراق رفت و پس از پناهنده شدن به عراق، استخبارات این کشور از خروج آنها جلوگیری و به دنبال آغاز رسمی جنگ ایران و عراق، آنها را مجبور به همکاری کرد، بسیاری این درخواست را نپذیرفتند اما حمید نعمتی این درخواست را پذیرفت و به بازجویان عراقی در بازجویی از خلبانان اسیر ایرانی کمک کرد و خلبانان هم دوره ای اش را به افشای اطلاعات محرمانه و همکاری با بازجویان ترغیب کرد.
سرتیپ بازنشسته محمدرضا صلواتی و سرتیپ ۲ حسین ذوالفقاری خلبانان جنگنده فانتوم ۲ که در تاریخ ۳ و ۸ مهر ۱۳۵۹ به دنبال ساقط شدن هواپیماهایشان در عراق اسیر شدند، حمید نعمتی را با لباس شخصی در جریان بازجویی هایشان مشاهده کردند که به آنها بی احترامی کرده و صحیح یا دروغ بودن جزئیات بازجویی هایشان را به بازجوها اطلاع می داد؛ امری که حتی منجر به تشدید شکنجه خلبانان اسیر ایرانی و بدتر شدن شرایط نگهداری شان در زندان می شد. حمید نعمتی از سوی استخبارات عراق مجری یکی از برنامه های فارسی رادیو بغداد شد و در برنامه هایش به زبان فارسی به خلبانان نیروی هوایی ایران پیشنهاد می کرد تا دست از مقابله با عراق بردارند و به این کشور پناهنده شوند.
روابط اویسی و بختیار نیز با حکومت صدام حسین پس از آغاز جنگ ادامه یافت. ۱۴ مهر 1359، دو هفته پس از آغاز جنگ، الین شیولینو، خبرنگار هفته نامه نیوزویک در تهران به سفارت لندن در تهران گفت: «اویسی کاملا مخالف عراق نیست، ولی بختیار همچنان امیدوار است که از عراق به عنوان سکوی پرشی برای بازگشت به قدرت استفاده کند. اخیرا از بختیار پرسیده اند که همکاری با عراق چگونه با ناسیونالیسم تطابق دارد؟ او گفته است: چون او ناسیونالیست است، وظیفه او نخست جنگ با خمینی است و بعد حفظ ایران از تجاوز عراق.»
مجید تفرشی، کارشناس تاریخ براساس گزارش های تازه آزادشده انگلیسی درباره نخستین روزهای آغاز جنگ ایران و عراق، مدعی است که «اویسی و بختیار، بر این باور بودند که با حمله عراق به ایران ظرف یک هفته ارتش ایران شکست خواهد خورد و در طول یک ماه حکومت اسلامی سرنگون شده و دولت جدید تحت حمایت عراق در تهران، یا دست کم مناطق اشغالی مستقر خواهد شد.»
چرا فریب؟
عملیات کودتای نوژه یا آنگونه که طراحان می نامیدند، کودتای نقاب از نظر بسیاری از خلبانان نیروی هوایی ارتش و مورخانی چون سرتیپ بازنشسته علیرضا نمکی در حقیقت برای شکست طراحی شده بود. از لحاظ سیاسی با وجود حمایت مردمی از انقلابی بزرگ و فرهمند امکان پیروزی کودتا حتی در صورت رسیدن به اهداف نظامی ناممکن بود و کودتاچیان برای استقرار باید به قتل عامی گسترده و جنگی داخلی با نیروهای مدافع انقلاب تن می دادند. به لحاظ عملیاتی هم اصلی ترین رکن پیروزی کودتا بر هدف قرار دادن محل سکونت امام خمینی و سایر رهبران مهم انقلاب مبتنی بود و در صورت عدم موفقیت این بخش کودتا به یک اقدام نظامی بی ثمر بدل می شد و این مهم بدون تعیین محل دقیق منزل امام در جماران و اطمینان از هدف گرفتن آن ممکن نبود که در کودتا پیش بینی نشده بود و کودتا در صورت وقوع به مهمترین هدف خود دست نمی یافت.
گستردگی درگیر شدن تعداد زیادی از خلبانان و نیروهای زبده در عملیات کودتا و برخی عوامل رده پایین که تعداد افراد مطلع از کودتا را از ماه ها قبل به صدها نفر افزایش داده بود عملا امکان لو رفتن آن را افزایش داده بود. بسیاری از روایت های لو رفتن کودتا بر نقش حزب توده و افسران عضو سازمان نظامی این حزب متکی است و ارتباط اطلاعاتی حزب توده و شوروی و همچنین وابستگی دولت عراق به شوروی در این مقطع روشن است. محسن رفیق دوست، وزیر وقت سپاه در یکی از مصاحبه هایش می گوید: «در سال ۶۲ به بلغارستان رفتم و رئیس جمهور بلغارستان گفت ۲ هفته قبل از حمله عراق به ایران طه یاسین رمضان، معاون صدام اینجا پیش من آمد و گفت که ما ۲ هفته دیگر به ایران حمله می کنیم و من از او پرسیدم که ارباب (شوروی) می داند؟ و او گفت که بله با اجازه شوروی است.»
با این ترتیب می توان درک کرد که چگونه شوروی و عراق با همکاری هم افشای کودتا و دستگیری و اعدام بهترین نیروهای نظامی ایران را برنامه ریزی و هدایت کرده اند. این نکته را هم می توان در نظر گرفت که چگونه احزاب چپ مرتبط با شوروی چون حزب توده و چریک های فدایی خلق در ماه های نخستین انقلاب به دنبال انحلال ارتش بودند. عراق پس از وقوع انقلاب در ایران و با تصور ضعف ایران، در چارچوب بحران خلق عرب در خوزستان از ماه ها پیش برای اقدام نظامی علیه ایران آماده شده بود اما نیروی هوایی قدرتمند ایران و تمرکز زرهی ارتش در مرزهای مشترک با عراق می توانست حمله را با مشکل مواجه کند. پایگاه هوایی نوژه در همدان و لشکر زرهی خوزستان در دزفول دو دژ دفاعی ایران در غرب و در مقابل صدام بودند که با کودتای نوژه دچار آسیب جدی شدند به گونه ای که ناخدا هوشنگ صمدی، فرمانده تکاوران نیروی دریایی مدافع خرمشهر در روزهای نخستین جنگ نقل می کند، در خرمشهر با گروه زرهی تانک مواجه شده که یک افسر رده پایین مخابرات فرماندهی آن را برعهده داشته است چراکه همه افسران زرهی مرتبط اعدام یا اخراج شده بودند.
همانگونه که پیشتر گفته شد دخالت لشکر زرهی خوزستان در عملیات کودتا بسیار غیرمنطقی و دور از ذهن بود که منجر به شکستن سد دفاعی ایران در روزهای نخستین جنگ شد و با این حال رشادت ها و جان فشانی های ملت بزرگ ایران بود که توانست نقشه شوم صدام را نقش برآب کند. هرچند که تأمل و درنگ و تجسس بیشتر خنثی کنندگان کودتا درباره ماهیت و اهداف واقعی این کودتا، می توانست به ندامت و بخشودگی بخشی از عوامل درگیر در آن منجر شود و از آسیب گسترده تر بر شاکله ارتش که نقشی بی نظیر و دیده نشده در مقاومت ملت ایران در دوران دفاع مقدس ایفا کرد، جلوگیری کند.
* برای دریافت سریعتر اخبار و تحلیل های مهم حوزه حمل و نقل اینستاگرام تین نیوز را دنبال کنید. برای عضویت در اینستاگرام «تین نیوز» اینجا کلیک کنید.
منع رقابت دولتی‌ها با بخش خصوصی نیازمند قانونگذاری
فرآیند کاهش تولید پارس جنوبی آغاز شده و هر سال سرعت خواهد گرفت
سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی از نفت پیشی می‌گیرد
