احداث خط راه‌آهن ورزقان به بستان‌آباد توسط دولت تأیید شد
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، گازمایع یا LPG یکی از فرآورده‌های پالایشگاه‌های نفتی و گازی است که از دو برش پروپان و بوتان تشکیل شده است. بررسی سیاست کشورهای تولیدکننده LPG نشان می‌هد که این کشورها 3 سیاست مختلف برای استفاده از این سوخت را در پیش گرفته‌اند که عبارت‌اند از: صادرات LPG برای کسب درآمدهای ارزی، استفاده از LPG در بخش خانگی و حمل‌ونقل و استفاده از LPG به عنوان خوراک پتروشیمی‌ها.
برای مثال در حال حاضر کشوری مانند قطر سالانه 11 میلیون تن LPG تولید می‌کند و بیش از 10 میلیون تن آن را برای کسب درآمدهای ارزی صادر می‌کند. همچنین کشوری مانند ترکیه از LPG به عنوان سوخت خودروها در بخش حمل و نقل استفاده می‌کند و در این بین حتی مجبور به واردات سالانه 3.3 میلیون تن LPG نیز شده است. کشور عربستان نیز با 16.4 میلیون تن بالاترین میزان مصرف LPG را در منطقه خاورمیانه در اختیار دارد که سهم قابل‌توجهی از این میزان مصرف، شامل خوراک واحدهای پتروشیمی برای تولید محصولات پتروشیمی همچون پروپیلن می‌باشد. لذا بررسی‌ها نشان میدهد که بسته به شرایط کشور، سیاست دولت‌ها برای استفاده از LPG نیز می‌تواند متفاوت باشد. در این بین به نظر میرسد که ایران با تولید سالانه بیش از 8 میلیون تن LPG هنوز سیاست مشخصی را در این حوزه انتخاب نکرده است و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان سیاست‌های فعلی وزارت نفت در راستای بهره‌وری حداکثری از این نعمت خدادادی نیست.
گزارش‌های مراکز معتبر جهانی نشان میدهد که مصرف LPG به‌عنوان سوخت خانگی و حمل‌ونقل، درحال کاهش است و بسیاری از کشورهای دنیا، به‌خصوص کشورهای صاحب تکنولوژی صنایع پتروشیمی، از LPG به‌عنوان خوراک صنایع پتروشیمی استفاده می‌کنند. خوراکی که می‌تواند به‌واسطه فرایندهای مختلف پتروشیمی، به محصولاتی نظیر اتیلن، پروپیلن و بوتادین تبدیل شود و قیمت حدود 400 دلار به ازای هر تن LPG را به حدود 1000 دلار به ازای هر تن برساند. فلذا برای بررسی بیشتر ظرفیت‌های موجود در حوزه احداث پتروشیمی‌های خوراک مایع با مصطفی سعیدی کارشناس نفت و انرژی به گفتگو نشستیم.
مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:
* خام‌فروشی LPG مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرده است
فارس: به عنوان مقدمه لطفا مختصر توضیحی درباره آخرین وضعیت تولید و مصرف داخلی و صادرات LPG بدهید و مصرف سوخت LPG در ایران را با سایر کشورها مقایسه کنید.
سعیدی: تولید LPG در کشور به دو صورت انجام میشود. یعنی ما دو منبع تولید LPG داریم. بخشی از LPG توسط شرکت ملی گاز و از میادین گازی به ویژه پارس جنوبی تولید میشود. همچنین بخش دیگری از تولید LPG نیز توسط شرکت ملی نفت انجام میشود که از پالایشگاه‌های نفتی استخراج می‌کند. فروش و کسب درآمد حاصله از فروش گازمایع یا LPG توسط این شرکت‌ها به صورت جداگانه انجام شده و تا پیش از تحریم، صادرات آن درآمد خوبی را نصیب وزارت نفت می‌کرد.
از دید من صادرات LPG هم نوعی خام‌فروشی است. زیرا این ماده صرفا با یک جداسازی و گوگردزدایی آماده صادرات میشود و هیچ‌گونه فرایند پیچیده‌ای جهت تولید ماده انجام نمی‌شود. در بحث زنجیره ارزش پتروشیمی، ما روی استفاده از LPG به عنوان خوراک پتروشیمی‌ها ورود نکردیم. در واقع به طور کلی ما خوراک مایع را کمتر وارد زنجیره ارزش کردیم و این مسئله مشکلاتی را برای کشور ایجاد می‌کند. مثلا وقتی شرایط برای صادرات میعانات گازی فراهم نباشد، ما مجبور می‌شویم جهت کاهش تولید میعانات گازی، تولید گاز را پایین آورده و در نتیجه این کار سبب کمبود گاز در فصل زمستان خواهد شد. پس در ادامه باید سوخت نیروگاه‌ها را از گاز به مازوت تغییر دهیم که این اقدام نیز سبب افزایش آلودگی هوا خواهد شد. در حالی که اگر ما برنامه‌ریزی کنیم که در صنایع پتروشیمی خوراک مایع را به مواد شیمیایی تبدیل کنیم حتی آلودگی هوا هم کاهش خواهد یافت.
در حال حاضر میزان تولید LPG ایران 8.3 میلیون تن است که از این میزان 6 میلیون تن صادر میشود و 2.3 میلیون تن هم به مصرف داخلی میرسد. بخش قابل توجهی از مصرف داخلی به این صورت است که مثلا در سیستان و بلوچستان که خط لوله گاز وجود ندارد؛ مردم در بخش خانگی LPG را به صورت کپسول استفاده می‌کنند. در کشور ما LPG به عنوان خوراک پتروشیمی به مقدار ناچیز 400 هزار تن در سال به مصرف میرسد. اما کشوری مانند عربستان از 25 میلیون تن LPG تولید شده، 16.4 میلیون آن را در داخل مصرف می‌کند که از این رقم 15.1 میلیون در پتروشیمی‌ها استفاده میشود. لذا ما در این زمینه خیلی عقب هستیم.
*تشویق سرمایه‌گذاران به احداث پتروشیمی‌های خوراک LPG با اعطای تخفیف در قیمت خوراک
فارس: رویکرد وزارت نفت در حوزه مصرف LPG چیست؟ آیا در این حوزه برنامه و سیاست مشخصی توسط این وزارتخانه پیگیری میشود؟ چرا استفاده از این سوخت به عنوان خوراک پتروشیمی‌ها در دستور کار قرار نمی‌گیرد؟
سعیدی: رویکرد وزارت نفت در خصوص LPG همواره بر صادرات متمرکز بوده است. به این صورت که بعد از تامین نیاز داخلی، تا جایی که مقدور است صادر می‌کند و لزومی بر توسعه زنجیره ارزش نمی‌بیند. در حال حاضر پتروشیمی‌های گازی ایران متانول تولید می‌کنند و در واقع ما یکی از متانول‌سازهای بزرگ دنیا هستیم. علت این موضوع این است که گاز اضافه داشتیم و نمی‌دانستیم با این گاز چه کنیم، لذا وزارت نفت برای مصرف این گاز مجوز پتروشیمی خوراک گازی داد که نتیجه آن تولید متانول بود. چه بسا اگر ما فناوری تولید LNG داشتیم و صادرکننده گاز به صورت LNG می‌بودیم شاید امروز ما متانول‌ساز هم نبودیم. اما خوراک‌های مایع نظیر LPG برای صادرات همواره مشتری دست به نقد داشته‌اند و عملا توسعه زنجیره ارزش آنها فدای صادرات شده است.
تا پیش از تحریمها به دلیل ارزش اقتصادی خوراک مایع و فروش آسان آن، میعانات گازی و LPG صادر می‌شد. در نتیجه در آن دوران به این فکر نکردیم که با احداث پتروشیمی، این خوراک را در داخل مصرف کرده و ارزش افزوده ایجاد کنیم و با شروع تحریمها برنامه‌ای جز ذخیره‌سازی برای این خوراک‌ها نداشتیم. مشکل دیگر ما در خوراک مایع عدم تناسب بین تخفیف‌های این نوع خوراک با تخفیف‌های خوراک گازی است. طبق قانون الحاق 2، اگر سرمایه‌گذار در مناطق محروم پتروشیمی خوراک گاز احداث کند؛ 30 درصد تخفیف می‌گیرد. اما اگر همین پتروشیمی، خوراک مایع باشد، شامل تخفیف 5 درصدی میشود. بنابراین سرمایه‌گذار به سمت تخفیف بیشتر متمایل میشود.
از طرفی در شرایط تحریم که کشور به ارز نیاز دارد، دولت LPG را 30 درصد زیر قیمت جهانی به چینی‌ها می‌فروشد. پیشنهاد ما این است که با همین تخفیف، LPG را به سرمایه‌گذاران ایرانی نیز بفروشد تا آنها به ساخت پتروشیمی‌های خوراک LPG اقدام کنند. اما نگاه وزارت نفت این است که دوران تحریم کوتاه‌مدت است و اگر چنین مجوزی به طرف ایرانی بدهیم، 10 سال دیگر که تحریمها برداشته میشود، دیگر امکان صادرات نداریم و این به ضرر ماست.
ما باید به سمت اعطای مجوز به سرمایه‌گذار ایرانی برای ساخت پتروشیمی‌های خوراک LPG حرکت کنیم. اگر مشوق‌هایی را در نظر بگیریم قطعا سرمایه‌گذاران این حوزه برای احداث پتروشیمی‌های خوراک مایع اقدام خواهند کرد. نکته مهم برای تشویق به تاسیس پتروشیمی خوراک مایع نیز، ایجاد مزیت‌ها و مشوق‌ها در نحوه قیمت‌گذاری و فروش خوراک مایع است.
* واردات 500 میلیون دلاری محصولات پایین دستی پروپیلن
فارس: عدم توجه به ساخت و توسعه پتروشیمی‌های خوراک مایع به خصوص خوراک LPG چه مشکلاتی را در تامین مواد اولیه صنایع ما ایجاد کرده است؟ آیا تکمیل نشدن زنجیره ارزش در خطوط پروپیلن باعث نشده که سالیانه مبالغ زیادی از منابع ارزش کشور صرف واردات محصولات زنجیره پروپیلن شود؟
سعیدی: دو زنجیره ارزش مهم محصولات پتروشیمی شامل اتیلن و پروپیلن است. ما در حوزه اتیلن خوب کار کردیم و در حال حاضر خط اتیلن غرب را داریم که روی این خط چندین پتروشیمی در گریدهای مختلف محصول تولید می‌کنند. اما در حوزه پروپیلن ضعف داریم. ظرفیت تولید پروپیلن تقریبا 1 میلیون تن است. نکته مهم این است که با فرآوری پروپیلن می‌توانیم ده‌ها محصول دیگر نیز با ارزش افزوده بیشتر تولید کنیم که ما تقریبا فقط یک محصول پایین دست آن را تولید میکنیم و آن هم پلی‌پروپیلن است.
در حال حاضر از طریق دو روش کراکر بخار و RFCC پروپیلن در کشور تولید میشود. در این روش‌ها پروپیلن محصول هدف برای تولید نیست و محصول جانبی فرایندها به شمار می‌رود. پروپیلن یک کالای تجاری نیست و کالا واسطه‌ای است که باید به محصول بعدی تبدیل شود. مشکل ما در این جا، صرف تمرکز بر تولید پلی‌پروپیلن است. یکی از دلایل کمبود کشور در زمینه ماده اولیه پوشک بچه هم همین عدم ورود به محصولات پایین دستی پروپیلن بود. اکریلیک اسیدها از محصولات پایین دست پروپیلن هستند که در تولید کالاهایی مانند پوشک بچه استفاده می‌شوند. در محصولات پایین دستی پروپیلن ما فقط به سمت تولید پلی‌پروپیلن رفتیم زیرا هزینه سرمایه‌گذاری سایر محصولات زیاد است. در حالی که دیگر محصولات پایین دستی نه تنها نیاز کشور است بلکه موجب اشتغال بیشتر هم خواهد شد.
مواد تشکیل دهنده LPG پروپان و بوتان هستند. ما می‌توانیم پروپان را در فرایند PDH به پروپیلن تبدیل کنیم. امروزه روش‌های جدیدی در دنیا برای تولید پروپیلن وجود دارد: GTP و PDH روش‌های هستند که هدف این فرایندها تولید مستقیم پروپیلن به عنوان یک محصول اصلی با استفاده از خوراک‌های سبک است.
میزان واردات محصولات پایین‌دستی پروپیلن ارقام بالایی است. طبق آمار در سال 1396، میزان واردات اکریلونیتریل 28 میلیون دلار، اکلریک اسید 110 میلیون دلار، پروپیلین گلیکول 14.5 میلیون دلار، پلی‌اورتان 237 میلیون دلار و پلی‌پروپیلن 127 میلیون دلار بود. این ارقام نشان میدهد که در کشور نیاز به این محصولات وجود دارد و لازم است به جای واردات، برای تولید اینها فکری کنیم. ضمن اینکه ادامه زنجیره موجب ایجاد اشتغال و همچنین ارزآوری نیز خواهد شد.
*ضرورت اجرای سیاست تنفس خوراک LPG برای احداث پتروشیمی‌های خطوط پروپیلن
فارس: دولت برای تشویق بخش خصوصی به احداث و توسعه پتروشیمی‌های خوراک مایع به خصوص خوراک LPG چه سیاست‌های را می‌تواند در نظر بگیرد؟ پیشنهاد سیاستی شما چیست؟
سعیدی: مشکلی اصلی در صنعت پتروشیمی ایران، عدم توازن بین قیمت خوراک گازی و مایع است و این مسئله سبب گرایش سرمایه‌گذاران به خوراک گازی شده است که باید این توزان ایجاد شود. از طرفی پیشنهاد میشود که وزارت نفت با سیاست‌های تشویقی سرمایه‌گذاران را به سمت خوراک مایع نظیر LPG متمایل کند.
دولت در هر صورت یا با تنفس خوراک و یا با تخفیف باید از صنایع پتروشیمی حمایت کند. اما در بحث خوراک مایع، تنفس خوراک بهتر است. زیرا در زمان کمتری هزینه‌های سرمایه‌گذاری واحد تولیدی با سود حاصله از تولیداتش، برابر خواهد شد و به اصطلاح سریعتر به نقطه سر به سر می‌رسیم. اما در حالت تخفیف، زمان بیشتری نیاز است تا پتروشیمی به نقطه سر به سر برسند. بنابراین بین تخفیف و تنفس دو یا سه ساله خوراک با سود 8 درصد برای پتروشیمی‌های خوراک مایع، تنفس خوراک به لحاظ اقتصادی به صرفه‌تر خواهد بود.
مساله فناوری واحدهای PDH که خوراک پروپان را تبدیل به پروپیلن می‌کنند باید پیگیر آن بود. به نظر من حتی در شرایط تحریم هم اگر کسی بخواهد می‌تواند فناوری این فرایند شیمیایی را از چین وارد کند ولی اولویت اول سرمایه‌گذار مزیت اقتصادی فرایند است که باید از طریق قیمت‌گذاری خوراک ایجاد شود تا انگیزه برای وارد کردن فناوری هم ایجاد شود.
کشور به پروپیلن نیاز دارد و مزیت فرایند PDH هزینه سرمایه‌گذاری پایین‌تر آن است. به ازای 500 هزار تن در سال تولید، 500 میلیون دلار سرمایه لازم است. اما مشکل این فرایند قیمت خوراکش است. اگر وزارت نفت همان تخفیف 30 درصدی به مشتریان خارجی را به ایرانی‌ها هم بدهد، این مشکل مرتفع خواهد شد.
در حال حاضر فرایند GTP (گازطبیعی به متانول و متانول به پروپیلن) نیز برای تولید پروپیلن به دلیل قیمت ارزان خوراک گازی در کشور مطرح شده است. ولی باید توجه کنیم اگر کسی بخواهد واحد GTP تاسیس کند باید یک واحد متانول (گاز طبیعی به متانول) و سپس یک واحد MTP (متانول به پروپیلن) احداث کند. در این روش برای تولید 500 هزار تن پروپیلن نیاز به سرمایه‌گذاری بیش از 1 میلیارد دلاری است و به همین دلیل فرایند PDH می‌تواند مزیت داشته باشد. در این مدل اگرچه هزینه اولیه زیاد است اما چون قیمت خوراک گاز طبیعی (متان) مناسب است، برای کسی که بلند مدت در این حوزه کار کند، افق روشنی وجود دارد.
اما راهکار در کشور ما می‌تواند این باشد که واحدهای متانول فعلی را با احداث واحدهای MTP به GTP تبدیل کنیم تا بتوانیم پروپیلن به دست آوریم. به ویژه آنکه در شرایط کنونی قیمت متانول به نصف کاهش پیدا کرده و از سال 2022 هم متانول آمریکا وارد بازار میشود و با فشار بر چین، چینی‌ها دیگر از ما متانول نخواهند خرید. این اتفاق البته سر فروش نفت به چین بر سر ما آمد و بعید نیست متانول ما هم تحریم شود. بنابراین در زمان حاضر باید به فکر آینده باشیم و از هم اکنون متانول‌سازها به فکر توسعه زنجیره پروپیلن باشند تا محصول صادراتی متانول روی دست شرکت‌های پتروشیمی نماند.
نکته دیگر اینکه مجوزهای اعطایی خوراک باید مدت‌دار و مشروط باشد و تخفیف‌ها در طول زنجیره داده شود. به این صورت که جهت تولید محصولات متنوع پایین دست پروپیلن، تخفیف خوراک برای محصولاتی نظیر اکریلونیتریل، اکریلیک اسید و پروپیلن گلایکول بیش از پلی‌پروپیلن باشد تا شاهد تولید این محصولات نیز در کشور باشیم. مشکل تخفیف خوراک این است که فقط در ابتدای زنجیره اعطا میشود. در حالی که برای ایجاد انگیزه جهت ورود به محصولات پایین دستی، تخفیف باید در انتهای زنجیره داده شود.
مصاحبه از سید احسان حسینی
فرآیند کاهش تولید پارس جنوبی آغاز شده و هر سال سرعت خواهد گرفت
اصلاً بعید نیست که امسال ناترازی بنزین دو برابر شود / وقتی در صنعت خودرو شرایط تحریمی سخت داریم، اصلاً امکان توسعه و پیشرفت وجود ندارد
