به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی"نفت ما "،   بدون شک هدف نهایی در صنعت نفت هر کشوری باید بر شکل‌گیری زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین‌دستی متمرکز باشد، زیرا اشتغال‌زایی اصلی و ارزش افزوده بالا در صنایع پایین‌دستی ایجاد می‌شود و صادرات محصولات تولیدی در صنایع بالادستی به معنای خام‌فروشی و هدر رفت منابع نفت و گاز کشور محسوب می‌شود.
به طور کلی تأمین قابل اتکای مواد اولیه مورد نیاز به لحاظ کمّی وکیفی از جمله الزامات توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی است.
بررسی وضعیت صنایع پایین دستی کشور حاکی از آن است که یکی از مشکلات جدی این صنایع کمبود مواد اولیه موردنیاز آنها است. برای مثال در حال حاضر صنایع پایین‌دستی پتروشیمی با کمبود مواد اولیه نظیر پلی اتیلن ترفتالات (پِت)، پلی پروپیلن (پ.پ) و پی.وی.سی مواجه هستند.
این موضوع نه تنها مانع توسعه این صنایع و ایجاد اشتغال و ارزش افزوده شده است، بلکه باعث شده تحت تاثیر کمبود این مواد اولیه و ایجاد رقابت برای خرید آنها از بورس کالا، قیمت بسیاری از محصولاتی که از این زنجیره تولید می‌شوند و در اختیار مردم قرار می‌گیرند، نیز افزایش قابل توجهی پیدا کند.
یکی از معضلات اساسی در صنعت پتروشیمی کشور، توسعه نامتوازن این صنعت در زنجیره محصولات تولیدی است که به اعتقاد کارشناسان، این توسعه نامتوازن در نتیجه سیاست‌گذاری نامناسب وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی در طول سالیان متمادی بوده است.
در نتیجه این سیاست‌گذاری اشتباه برخی واحدهای پتروشیمی مثل واحدهای متانولی و واحدهای تولیدکننده پلی‌اتیلن به دلیل تکنولوژی پایین و سودآوری بالا به تعداد زیاد ساخته شده‌اند، ولی پتروشیمی‌های خوراک مایع که محصولاتی نظیر پلی اتیلن ترفتالات (پِت)، پلی پروپیلن (پ.پ) تولید می‌کنند هنوز به تعداد موردنیاز احداث نشده‌اند.
در این راستا برای رمزگشایی از دلایل توسعه نامتوازن صنعت پتروشیمی در کشور با محمدرضا سلیمان زاده مدیر تولید شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس به گفتگو نشستیم. این مصاحبه در دو بخش منتشر خواهد شد.

مشروح بخش اول این مصاحبه به شرح زیر است:
  یکی از معضلات صنعت پتروشیمی توسعه نامتوازن آن است. مثلا پتروشیمی‌های خوراک گازی زیادی در کشور تاسیس شده است، ولی از توسعه پتروشیمی‌های خوراک مایع غفلت شده است. همچنین حفره‌هایی در این صنعت وجود دارد. مثلا در حالی که با کمبود پت نساجی در کشور مواجه هستیم، چرا همه پتروشیمی‌ها MEG‌ صادر می‌کنند و به جز پتروشیمی شهید تندگویان هیچ پتروشیمی دیگری MEG‌ را به پت تبدیل نمی‌کند؟ برنامه هلدینگ خلیج فارس در این حوزه چیست؟
  در سال جاری ما در اوج تحریم بودیم و متاسفانه بحث شیوع کرونا هم بدان اضافه شد و بازار جهانی نفت و محصولات پایین‌دستی تحت تاثیر کرونا به گونه‌ای پیش رفت که همه دنیا را زمین گیر کرد و حتی تولیدات پتروشیمی در اروپا و چین و آمریکا و کشورهای عربی هم کاهش پیدا کرد، اما با همه این مشکلات و تحریم‌هایی که در همین یکسال گذشته توسط آمریکا بر هلدینگ خیلج فارس اعمال شد، تولید ما حدود 850 هزار تن نسبت به سال قبل افزایش یافت که این رقم معادل احداث یک پتروشیمی جدید است. البته این مقدار افزایش تولید بجز واحدهای جدیدی است که امسال راه‌­اندازی شده‌­اند.
در زمینه حفره‌های تولید که اشاره کردید، ببینید ما یکسری نیازمندی‌هایی در مجموعه‌های مختلف صنایع کشور داریم که با لایسنس (گواهی فنی) واحدهایی که هم‌اکنون در حال تولید هستند قابلیت تولید ندارند، ولی ما می‌توانیم با پژوهش و نوآوری این نیازها در همین واحدهای فعلی رفع کنیم و گریدهای مشابهی که قبلا از خارج کشور وارد می‌شدند را در داخل تولید کنیم تا صنایع پایین‌دستی پتروشیمی بتوانند ادامه تولید بدهند. این نوآوری‌ها در پتروشیمی‌های هلدینگ خلیج فارس در حال وقوع است.
مثلا در پتروشیمی کارون گریدهای مختلف در صنایع کفش و لوازم خانگی و لوازم خودرو تولید شده است. در پتروشیمی خوزستان، تعداد زیادی از گریدهای جدید تولید شده است که شرکت‌هایی مثل ایران خودرو و ساپیا اینها را تایید کردند، در حالی که قبلا همه وارداتی بودند.
در پتروشیمی اروند و پتروشیمی شهید تندگویان هم گریدهای مختلفی که موردنیاز بوده تولید شده است که از جمله آن می‌توان به تولید گرید چادر مشکی در پتروشیمی تندگویان اشاره کرد. پس در هر شرکتی کارهایی انجام شده است تا حفره‌های تولید با پژوهش و توانمندی کارشناسان داخلی پوشش داده شود.

در کشور زنجیره تولید پروپیلن شکل نگرفته یا ناقص ایجاد شده است. به نظر شما دلیل این موضوع چه بوده است و اینکه پیشنهاد یا راهکاری برای کمک به توسعه این زنجیره در کشور دارید؟
یکسری حفره‌های دیگری در صنایع پتروشیمی وجود دارد که دلیل آنها در عدم شکل‌گیری یک زنجیره است. مثلا زنجیره پروپیلن نیازهایی در داخل کشور هست که لازم بود قبلا برای ایجاد این زنجیره سرمایه‌گذاری صورت می‌گرفت تا الان با کمبود مواد اولیه این زنجیره مواجه نباشیم. دلیل اصلی بی‌توجهی به این زنجیره را می‌توان در عدم تمایل شرکت‌های سرمایه‌گذاری خلاصه کرد. شما می‌دانید پتروشیمی‎های ایران خصوصی هستند و وقتی که مثلا زنجیره تولید پروپیلن را مطالعه می‌کنند و می‌بینند برگشت سرمایه در یک زمان منطقی رخ نمی‌­دهد، خب طبیعی است که در این حوزه سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.
بنابراین به نظر بنده دولت و وزارت نفت باید مکانیسم‌هایی در این زمینه طراحی کنند تا سرمایه‌گذار برای ایجاد زنجیره پروپیلن تمایل پیدا کند. ببینید در برخی محصولات یا زنجیره‌هایی که از خوراک‌های مایع به دست می‌آید، به علت بالا بودن قیمت خوراک مایع نسبت به اتان، به صورت طبیعی سرمایه‌گذار در آنها سرمایه‌گذاری نمی‌کند. دولت باید روی خوراک‌های مایع سوبسید بدهد، کما اینکه کشورهای همسایه ما دارند این کار را می‌کنند. به هر حال این شرکت‌ها می‌خواهند در بازار بین‌المللی با عربستان، امارات، بحرین و قطر رقابت کنند. اگر قیمت خوراکشان متناظر نباشد قطعا در رقابت می بازند.
کلیه پتروشیمی‌هایی که خوراک مایع تولید می‌کنند، معمولا تاب‌آوری پایین‌تری دارند. مثلا آن پتروشیمی خوراک مایع که خوراک را با قیمت بالایی می‌خرد پلی‌اتیلن تولید می‌کند و آن پتروشیمی دیگری که خوراکش گازی است، هم هم پلی اتیلن تولید می‌کند. قیمت پلی‌اتیلن در بازار جهانی و حتی در کشور یک قیمت مشخص دارد. اما قیمت‌های خوراک را که نگاه می‌کنید می‌بینید قیمت خوراک پتروشیمی‌های خوراک مایع بعضا تا دو سه برابر پتروشیمی‌های خوراک گازی است. لذا شما می‌بینید که پتروشیمی خوراک مایع با زیان مواجه است یا به سود کمی باید قناعت کند. در نتیجه توسعه متوازن زنجیره باید در سطح کلان کشور بررسی و سیاست‌گذاری شود، زیرا بخش خصوصی بر مبنای این سیاست‌گذاری‌ها سرمایه خود را به بخش‌های مختلف هدایت می‌کند.
البته از طرفی احتمالا وزارت نفت هم برای فروش این خورک مایع تعهداتی دارد تا بتوان بودجه دولت را تامین کند لذا ممکن است وزارت نفت راسا نتواند قیمت‌ها را تغییر دهد، اما با تعامل مجلس و وزارت نفت می‌توان این مشکل را حل کرد تا روی خوراک مایع تخفیفاتی داده شود و سرمایه‌گذاران برای احداث پتروشیمی‌های خوراک مایع اقدام کنند.
خوراک‌های مایع هم فقط به اولفین‌ها ختم نمی‌شود بلکه شامل آروماتیک‌ها هم هست. تولید پلی اتیلن ترفتالات (پت) در پتروشیمی‌های خوراک مایع انجام می‌شود و مواد اولیه تولید پت، پارازایلن و MEG هستند. در این مورد هم چون به کل زنجیره تخفیف خوراک داده نشده، سرمایه‌گذار به این سمت نمی‌رود، زیرا شرکت تولیدکننده پت در رقابت در مرز زیان قرار می‌گیرد.

  واقعا پتروشیمی‌های خوراک مایع مثل پتروشیمی شهید تندگویان در مرز زیان هستند؟ بنده فکر می‌کنم شما منظورتان این است که در مقایسه با خوراک گازی‌ها سوددهی‌شان کمتر است.
 خیر، سوده ده­ است، اما شما اگر می‌خواهید ببینید یک شرکت چقدر بازدهی یا سود دارد، باید ببینید چقدر سرمایه‌گذاری در آن حوزه صورت گرفته است. بنابراین اگر احداث پتروشیمی‌هایی مانند پتروشیمی شهید تندگویان سوددهی خوبی داشته باشد، باید مثل پتروشیمی‌های تولیدکننده پلی‌اتیلن که مثل قارچ رشد می‌کند، همه می‌رفتند و پتروشیمی تولیدکننده پت هم تاسیس می‌کردند. ولی چرا این کار را نمی‌کنند؟
 
چرا شما راهکار را در اعطای تخفیف در خوراک مایع پتروشیمی‌ها می‌دانید؟ مثلا چرا صورت مسئله اینگونه تعریف نمی‌شود که پتروشیمی‌های خوراک گازی حاشیه سود بالای 50 تا 70 درصد دارند و حال ما این حاشیه سود بالا را کاهش دهیم تا سرمایه به سمت دیگری هدایت شود؟ چرا پیشنهاد این نیست که به جای اعطای سوبسید به خوراک مایع، قیمت خوراک گاز افزایش یابد؟
 به هر صورت مهم این است که باید بین خوراک مایع و گاز بالانس برقرار شود. البته با توجه به حجم بالای ذخایر گازی کشور به آن زنجیره نباید لطمه­‌ای وارد شود. این نیاز به مطالعات اقتصادی و بررسی میزان سرمایه‌گذاری و سوددهی پروژه‌ها دارد. مثلا در هر پروژه چقدر سرمایه‌گذاری نیاز است و در مقایسه با سایر گزینه‌های موجود برای سرمایه‌گذاری، توسعه پتروشیمی‌های خوراک مایع چه مزیتی دارد. همچنین نکته مهمتر اینکه در حال حاضر در زنجیره پتروشیمی کشور به چه محصولاتی نیاز دارد و چه خوراک‌­هایی را مازاد دارد این موضوع باید روشن شود.

 چرا خود هلدینگ خلیج فارس برای ایجاد زنجیره ارزش پتروشیمی‌های خوراک مایع ورود نمی‌کند؟ مثلا برای تولید محصولاتی چون پلی اتیلن ترفتالات (پت) یا پلی پروپیلن (پ.پ) برنامه‌ای دارید؟
  هلدینگ خلیج فارس از جمله شرکت‌هایی است که محصولات مایع زیادی دارد. صادرات این محصولات در شرایط تحریم مشکلات بیشتری نسبت به محصولات جامد دارد. چون محصول جامد کیسه می‌شود و به انبارها می‌رود و در صورتی که در برهه‌ای در اثر تحریم‌ها نتوانیم صادرات کنیم خب در انبار ذخیره می‌کنیم و در فرصت مناسب صادرات را انجام می‌دهیم اما در مورد محصول مایع وقتی مخزن پر می‌شود چه کار می‌توان کرد؟ هیچی باید واحد را خواباند. در نتیجه زمانی که کشتی خاصی برای بارگیری این محصول ندارید یا به خاطر کرونا یا تحریم نتوانید کشتی تهیه کنید، خط تولید شما می‌خوابد.
هلدینگ خلیج فارس بر همین اساس به این موضوع فکر می‌کند که بخشی از محصولات مایع خودش را به سمت فرآورده‌هایی هدایت کند که کشور نیاز دارد و زنجیره‌های جدید در این حوزه شکل بگیرد تا هم نیاز کشور تامین شود و هم اینکه صادرات محصولات مایع را کمتر کنیم، چون با چالش مواجه نشود. در واقع از این مشکلاتی که رخ داده فرصت بسازیم. این موضوعات در دست مطالعه قرار گرفته است. در این راستا دو تا مگاپروژه یکی در خوزستان و دیگری در عسلویه تعریف شده و بنا شده است که مطالعات این دو مگاپروژه انجام شده و مذاکرات و تخصیص خوراکش نیز در حال نهایی شدن است.
در این پروژه‌ها بخشی از محصولات مایع و گازی پتروشیمی‌های هلدینگ خلیج فارس را به عنوان خوراک واحدهای جدید مورداستفاده قرار می‌دهیم. این محصولات مایع و گازی هم‌اکنون صادر می‌شوند، ولی ما تصمیم گرفتیم از آنها به عنوان خوراک پروژه‌های جدید استفاده کنیم تا بخشی از خلاها را پوشش دهیم. علاوه بر آن ما در پتروشیمی‌های هلدینگ مقداری اتان در یکی دو سال آینده خواهیم داشت و همچنین بخشی از ال.پی.جی تولیدی ما نیز قابل استفاده است یا حتی محصولات مایع دیگری مثل  C5+ داریم.
در این راستا بنا شد واحد اولفینی با ظرفیت بسیار بالا توسط هلدینگ خلیج فارس در استان خوزستان احداث شود تا از محصولات اشاره شده به عنوان خوراک خود استفاده کند. در این واحد الفینی حدود 33 درصد از تولیدات مربوط به زنجیره اتیلن است و حدود 17 درصد تولیدات آن محصولات زنجیره پروپیلن است حالا ممکن است به پلی‌پروپیلن تبدیل شود یا دواتیل هگزانول و... .
علاوه بر این پروژه، هلدینگ خلیج فارس در حال انجام مطالعات دیگری است که تقریبا رو به اتمام است. طبق این مطالعات قرار است در پروژه‌ای بخشی از پروپان تولیدی پارس را به پروپیلن تبدیل کنیم. یعنی برنامه‌ریزی شده است که یک واحد  600 هزار تنی پروپیلن در عسلویه تاسیس شود و البته برای توسعه صنایع پایین‌دستی آن نیز باید مطالعات کافی انجام شود.
در واحدی که قرار است در عسلویه تاسیس شود از تکنولوژی PDH برای تبدیل پروپان به پروپیلن استفاده می‌شود. در شرایط تحریمی ال.پی.جی جز محصولاتی است که فروش و صادراتش با مشکلاتی مواجه می­‌شود.
وقتی هم که ال.پی.جی را می‌فروشید چون هزینه‌های حمل آن به خاطر تحریم بالا می‌رود، در نتیجه ارزش افزوده کمتری به همراه دارد. بنابراین یکی از روش‌های تبدیل تهدید به فرصت در این حوزه این است که از صادرات ال.پی.جی به استفاده از آن در واحدهای پتروشیمی حرکت کنیم و فرآورده­‌های متنوع­‌تر و با ارزش افزوده بالاتری بدست آوریم. در زمینه تولید PET پیشنهاد خاص اینجانب مشارکت شرکت‌های بزرگ نساجی در سرمایه‌‌گذاری و احداث واحد PET می‌­­باشد و از محصولات آن نیز به عنوان خوراک بهره­‌مند شوند.
 
برای احداث واحد PDH تکنولوژی و لایسنس آن را دارید؟ چون گفته می‌شود این لایسنس فقط در اختیار چند شرکت آمریکایی است که در شرایط تحریم در اختیار ما قرار نخواهند داد؟
 لایسنس واحد PDH را برخی شرکت­‌ها در زمانی که تحریم نبودیم خریده‌اند. ولی به طور کلی مشکلی از بابت تامین لایسنس PDH وجود ندارد و می‌­شود آن را به دست آورد و این گونه نیست که کار غیرممکن باشد. بلکه ما می‌توانیم از طریق شرکت­‌هایی که زیاد معروف هم نیستند، این لایسنس را به دست آوریم.

منبع: فارس 

فرآیند کاهش تولید پارس جنوبی آغاز شده و هر سال سرعت خواهد گرفت  هیچ جای جهان مثل ایران نیست که تمامی خانه‌ها گازکشی شده باشند  پایان قرن نفت و هزاران میلیارد دلار سرمایه ای که کم ارزش می شود  طرح تبدیل دودکش نیروگاه به خوراک واحد پتروشیمی  تحلیل مقایسه ای مصرف واقعی انرژی برق در ایران