ناوگان حمل و نقل مهمترین عامل آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه ای بوده و در سطح جهانی تلاش‌ها و اقدامات قابل‌توجهی از سوی متولیان، متخصصان و تصمیم سازان حوزه آلودگی هوا و همچنین خودروسازان، جهت بهینه‌سازی مصرف انرژی، کاهش سطح آلودگی خروجی از اگزوز و دوام سیستم کنترل انتشار آلایندگی خودروها صورت گرفته است.

ناوگان حمل و نقل مهمترین عامل آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه ای بوده و در سطح جهانی تلاش‌ها و اقدامات قابل‌توجهی از سوی متولیان، متخصصان و تصمیم سازان حوزه آلودگی هوا و همچنین خودروسازان، جهت بهینه‌سازی مصرف انرژی، کاهش سطح آلودگی خروجی از اگزوز و دوام سیستم کنترل انتشار آلایندگی خودروها صورت گرفته است.

«حسین شهیدزاده» مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این باره گفت: اهمیت کیفیت سوخت بر میزان انتشار آلایندگی وسایل نقلیه موتوری باعث شده که الزامات و ضوابط مدونی و سخت‌گیرانه‌ای از سوی بسیاری از کشورهای جهان ازجمله اتحادیه اروپا، آمریکا و ژاپن جهت تعیین سطوح پارامترهای متعدد سوخت تعیین شود. لازم به ذکر است، پایش مدام کیفیت سوخت توزیعی و بررسی انطباق آن با حدود مجاز مصوب حائز اهمیت ویژه بوده و نوسانات فاکتورها و ترکیبات سوخت می‌تواند بر عملکرد، کارایی و عمر مفید تجهیزات خودرو به‌ویژه سیستم های کاهش آلایندگی تأثیر مخرب داشته و علاوه بر آن عرضه سوخت با کیفیت نامناسب نظیر محتوای زیاد بنزن در بنزین، می‌تواند مشکلات جدی بر سلامت شهروندان را موجب گردد. از سوی دیگر توزیع سوخت با کیفیت مناسب (به‌ویژه ازنظر محتوای گوگرد) به‌منظور فراهم‌سازی زیرساخت های لازم برای استفاده از پالایشگرهای آلودگی خودروهای دیزلی به‌ویژه DPF، لازم و اجتناب‌ناپذیر است.

آنگونه که شهیدزاده اعلام کرده، با توجه به اهمیت کیفیت سوخت در آلودگی منتشره از ناوگان حمل و نقل کشور، در قانون هوای پاک مصوب مردادماه 1396 و آیین‌نامه فنی مربوط به آن مشخصاً به ضوابط و استانداردهای تأمین و عرضه سوخت در سراسر کشور (به‌ویژه کلان‌شهرهای دارای اولویت و درگیر آلودگی هوا) پرداخته‌شده و وظایف ارگان‌های مختلف در این خصوص تعیین شده است. در ماده 18 این قانون نیز وزارت نفت مکلف شده تا 3سال پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون، سوخت تولیدی کشور را مطابق با استاندارد ملی عرضه کند و سازمان حفاظت محیط‌زیست مکلف است از تولید سوخت غیراستاندارد جلوگیری کند.

با توجه به اهمیت موضوع، شرکت کنترل کیفیت هوا از سال1390 اقدام به پایش مستمر و تصادفی کیفیت سوخت توزیعی (پارامترهای مؤثر بر آلودگی هوا) در جایگاه‌های بنزین و گازوئیل شهر تهران کرده است که کلیه داده ها و نتایج پایش سوخت بنزین و گازوئیل شهر تهران، در وبسایت شرکت کنترل کیفیت هوا قرار داشته و قابل‌دسترس عموم است. در سال 98 نیز این پروژه ادامه داشته که نمونه‌برداری‌ها برای دو فصل بهار و تابستان از ایستگاههای متفاوت واقع در نقاط مختلف شهر در هر دوره برداشت شده است. درمجموع ده نمونه بنزین (5 مورد معمولی- 5 مورد سوپر) و 5 نمونه سوخت گازوئیل در هر فصل آنالیز شد و نتایج آنالیزهای انجام‌شده برای محتوای گوگرد در نمونه‌های بنزین و دیزل و محتوای بنزن و عدد اکتان در چهار نمونه بنزین در نمودارهای ذیل نشان داده شده است.

مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرد که نتایج آنالیز محتوای گوگرد موجود در نمونه‌برداری‌های صورت گرفته از سوخت بنزین نشان می دهد(نمودار یک)، غلظت سولفور در کلیه نمونه‌ها (شامل بنزین معمولی و سوپر) فراتر از حد مجاز قرار داشته و میانگین گوگرد سوخت بنزین در فصل بهار و تابستان به ترتیب 190 و 166 بخش‌بر میلیون بوده است که از حد مجاز یورو 4 فراتر بوده و اندکی کاهش در نتایج فصل تابستان مشاهده می‌شود.

در خصوص محتوای گوگرد جایگاه‌های عرضه سوخت گازوئیل نتایج وضعیت بهتری را نسبت به سوخت بنزین نشان می دهد، میانگین گوگرد سوخت گازوئیل در فصل بهار و تابستان به ترتیب 61 و 95 بخش‌بر میلیون بوده و هنوز با غلظت مناسب آن فاصله دارد (نمودار دو). شایان‌ذکر است در سال های گذشته میزان گوگرد سوخت به‌ویژه گازوئیل توزیعی در شهر تهران بسیار فراتر از حد مجاز قرار داشت ( در حدود چند هزار ppm) که در حال حاضر این میزان بهبود محسوسی یافته و تأثیر بسزایی در کاهش میزان آلاینده دی‌اکسید گوگرد شهر تهران داشته است.

در نمودار سه نتایج آنالیز محتوای بنزن در سوخت بنزین نشان داده شده است. به گفته شهید زاده، این ماده جهت افزایش عدد اکتان و احتراق مطلوبتر به بنزین افزوده می‌شود. به دلیل فرار بودن، بنزین هم از طریق باک بخصوص در هنگام سوخت‌گیری خودرو و هم از طریق اگزوز خودروها به هوا منتشر می‌شود. بنزن جزو مواد درجه اول سرطان‌زا طبقه‌بندی‌شده است و تنفس درازمدت آن موجب سرطان به‌ویژه سرطان خون می‌گردد. خوشبختانه نتایج آنالیز محتوای بنزن سوخت بنزین در هر دو فصل بهار و تابستان سال جاری نشان میدهد، وضعیت این پارامتر سوخت در محدوده مجاز قرار دارد. برای خودروهای استاندارد یورو 4 عدد اکتان مناسب 95 تعیین‌شده که رعایت آن باعث بهسوزی خودرو، مصرف سوخت کمتر، توان بالاتر موتور و درنتیجه تولید آلودگی کمتر خواهد شد. در نمونه‌های موردبررسی، عدد اکتان بنزین معمولی و سوپر در فصل تابستان بهتر از نمونه‌های فصل بهار بوده است و فاصله آن به‌خصوص در مورد بنزین سوپر با اختلاف اندکی در حد مجاز قرار داشته است.

مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در بخش پایانی سخنان خود خاطرنشان کرد: در دهه‌های قبل ترکیبات سربی برای افزایش عدد اکتان سوخت و ایجاد کارکرد بهتر موتور به بنزین اضافه می‌شد و که باعث تأثیرات نامطلوب بر سلامت، خصوصاً کودکان و زنان باردار می‌شد. از طرف دیگر وجود این ترکیب در سوخت استفاده از کاتالیست را در خودروها غیرممکن می‌ساخت. پس از حذف سرب از بنزین مصرفی کشور در سال 1381 و الزام نصب کاتالیست بر روی خودروهای بنزینی، علاوه بر حذف آلاینده سرب از هوا، غلظت منواکسید کربن نیز کاهش قابل‌ملاحظه‌ای یافت به‌گونه‌ای که تعداد روزهای آلوده این آلاینده از 163 روز در سال 81 در حال حاضر به صفر رسیده است.