سارا اصغری - گروه اقتصاد: ضرر و زیان تحریم‌ها بر کسی پوشیده نیست. شدت تحریم‌ها در این روند ۱۰ساله، ایران را با خسارت‌های اقتصادی بسیار بالایی روبه‌رو کرد. هرچند به‌طور مشخص آمار و ارقام دقیقی از ارائه این خسارت‌ها در دست نیست،

اما مقام‌های دولت امریکا تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران را سخت‌ترین و فلج‌کننده‌ترین تحریم‌ها در طول تاریخ دنیا نامیده‌اند؛ تحریم‌هایی که در یک دهه اقتصاد ما را توانست به رکود و آشفتگی بکشاند. اما ملت بزرگوار ایران با پشتکار و تلاش و پایمردی از این عرصه سربلند و پیروز بیرون آمد.

فلج‌کننده‌ترین تحریم‌ها در تاریخ
عمده تحریم‌ها علیه ایران پس از اشغال سفارت امریکا در تهران شکل گرفت و در پی چالش بر سر برنامه هسته‌ای ایران شدت بیشتری یافت. برنامه هسته‌ای ایران از سال ۸۵ و به‌دنبال ارجاع پرونده‌اش از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای امنیت، با تحریم‌های مختلفی مواجه شده است. تحریم‌های ایران را از نظر تحریم‌کنندگان می‌توان به ۴ دسته کلی تقسیم‌بندی کرد: تحریم‌های چندجانبه همچون تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های اتحادیه اروپا، تحریم‌های یک‌جانبه از سوی کشورهای مختلف مانند ایالات متحده و تحریم‌های کنگره امریکا. روزنامه تلگراف در گزارشی در سال ۲۰۱۲ میلادی مدعی شده بود تحریم‌ها روزانه برای ایران ضرری ۱۰۰میلیون دلاری به همراه دارد. براساس برآوردهای کنگره امریکا در نتیجه تحریم‌ها، ۱۵ تا ۲۰درصد از حجم اقتصاد ایران کاسته شده است. به گزارش ایران اکونومیست، براساس پژوهش‌هایی که از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام انجام شده بود، در سال ۹۰ تحریم‌ها ۱۰۲ میلیارد دلار به ایران خسارت وارد کرده است. سال ۹۱ به میزان ۱۶۰میلیارد دلار و سال ۹۲ نیز بین ۱۶۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار خسارت تحریم بوده است.

خسارتی که از خانواده‌های ایرانی پرداخت کردند
منابع داخلی تاکنون گزارش دقیقی از برآورد خسارت‌های تحمیلی تحریم‌ها بر اقتصاد ایران ارائه نداده‌اند. اما مسئولان داخلی جسته و گریخته آمارهایی را اعلام کرده‌اند. به گزارش صمت، شاپور محمدی معاون وزیر اقتصاد با اشاره به هزینه‌هایی که تحریم به اقتصاد ایران تحمیل کرده است، اظهار کرد: برآوردهای مختلفی درباره کاهش هزینه‌های اقتصادی در پسابرجام ارائه شده اما هیچ یک از این برآوردها زیر ۷ یا ۸درصد نبوده، در عین حال هیچ برآوردی نیز بالای ۲۰درصد نبوده است اما من معتقدم، این سیاست‌ها حدود ۱۰درصد اقتصاد ایران را متاثر کرده است. اکبر ترکان، مشاور رییس‌جمهور نیز درباره خسارت‌های ناشی از تحریم اعلام کرد، «کسانی که سعی می‌کنند در اجرای برجام مانع‌تراشی کنند، توجه داشته باشند که روزی ۱۰۰میلیون دلار خسارت تاخیر در اجرای برجام برای ایران آب می‌خورد. البته آقای طیب‌نیا، وزیر اقتصاد به من گفتند که شما کم گفتید و خسارت تاخیر در اجرای برجام برای ایران، روزانه ۱۵۰میلیون دلار است. »همچنین رییس دفتر رییس‌جمهوری با بیان اینکه اهمیت دستاوردهای برجام را زمانی می‌توان متوجه شد که با وضعیتی که در آن قرار داشتیم، مقایسه شود، اظهار کرد: نخستین تاثیر تحریم‌ها بالا رفتن هزینه مبادلات تجاری بود، اگرچه با هوشمندی مردم و دلسوزان نظام تحریم‌ها را دور زده و اجازه ندادیم اقتصاد ایران متوقف شود، اما بی‌تردید این حرکت نیز بر اقتصاد کشورمان هزینه‌های اضافی تحمیل می‌کرد، به‌گونه‌ای‌که حداقل ۱۵درصد به هزینه‌های واردات و صادرات اضافه شد و این موضوع در عمل واگذار کردن بازار به رقبای گاهی متخاصم بود. محمد نهاوندیان با بیان اینکه به‌طور متوسط و تخمینی، هزینه مبادله تجاری ۱۰۰میلیارد دلار سالانه حدود ۱۵میلیارد دلار بود، گفت: به این ترتیب می‌توان اشاره کرد که سالانه ۱۵میلیارد دلار و روزانه ۱۳۰میلیون دلار هزینه مبادلاتی برای کشور رقم خورد و افزایش هزینه‌تمام‌شده یک کالا، هزینه‌ای است که از جیب تک‌تک خانواده‌های ایرانی پرداخت می‌شود و این ازجمله آثار و تبعات تحریم است. وی اضافه کرد: همچنین سهم ایران از فروش نفت در جهان ۲/۵میلیون بشکه نفت بود که به تازگی به ۱/۵میلیون بشکه رسیده بود که اگر قیمت ارز را ۵۰ دلار در نظر بگیریم ۷۵میلیون دلار در روز به کشور خسارت وارد و از درآمدهایمان کاسته شده است.

روزی ۱۰۰ تا ۱۵۰میلیون دلار خسارت
یک منبع آگاه نیز به گزارش خبرآنلاین با برشمردن تاثیر ۲۰درصدی تحریم‌ها بر اقتصاد ایران گفته بود: «در سال‌های مختلف، اگر جمع واردات و صادرات کشور را ۱۵۰میلیارد دلار در نظر بگیریم، حداقل اثر تحریم این بوده که اضافه هزینه‌ای حدود ۲۰درصدی روی دست دولت باقی گذاشته است. یعنی برای اینکه صادرات انجام شود، ناچار بوده‌ایم از کشورهای واسطه، سازمان‌های واسطه، بانک‌های واسطه و انواع و اقسام واسطه‌ها استفاده کنیم. این مسئله علاوه بر ریسک‌هایی که دارد، اضافه هزینه هم ایجاد می‌کند، چراکه هر یک از این واسطه‌ها، نمی‌خواهند در جامعه جهانی دچار مشکل شوند، به همین دلیل شرکت‌های صوری تاسیس می‌کنند. به این ترتیب، اگر یکی از این مسیرها نقص پیدا کند، ضرر عمده‌ای متوجه کشور می‌شود. در موارد متعدد هم می‌بینیم که پول‌ها و محموله‌های بزرگ نفت و پتروشیمی در این دوره، به‌دلیل واسطه‌بازی و دورزدن تحریم‌ها، گم شد و کسی هم پاسخگو نبود. این تنها در زنجیره صادرات بود. » به گفته وی،‌ «در مسیر واردات هم همین مسیر صادرات پشت‌سر گذاشته شده است. یعنی همان هزینه اضافی ۲۰درصدی بر ۱۵۰میلیارد دلار اضافه شد. به این ترتیب، ۲۰درصد از ۱۵۰میلیارد دلار، چیزی حدود ۳۰ میلیارد دلار در سال می‌شود که این میزان تقسیم بر ۳۶۵ روز، روزی حدود ۸۰میلیون دلار، ضرر مستقیم بلاتردید از محل تحریم‌ها می‌شود. درنهایت اینکه هزینه ۸۰میلیون دلاری در هر روز، به علاوه هزینه و خسارت ناشی از کاهش فروش نفت و دیگر هزینه‌ها، روزی ۱۵۰میلیون دلار حداقل اضافه هزینه غیرقابل تردید از محل تحریم‌ها برای کشور به ارمغان آورده بود. »

فرار سرمایه‌ها
البته بدتر از هزینه‌هایی که به‌طور مستقیم بابت این تحریم‌ها از جیب ملت می‌رفت، از بین رفتن رغبت سرمایه‌گذاری در کشور موضوعی است که بدون تردید اقتصاد را با رکود همراه کرده بود، چراکه اگر همین روند ادامه پیدا می‌کرد، سرمایه‌گذار خارجی به‌طور طبیعی به ایران نمی‌آمد و سرمایه‌گذار داخلی هم چون امیدی به آینده نداشت به فکر خروج سرمایه خود از کشور می‌افتاد. بنابراین با وجود تحریم‌ها نه‌تنها تمایل سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی به سمت صفر حرکت می‌کرد، بلکه شاهد خروج سرمایه از کشور هم بودیم. براساس صحبت‌های یک کارشناس هسته‌ای، اگر تحریم‌ها ادامه پیدا می‌کرد، قیمت ارز از کانال ۳هزار تومانی وارد کانال ۶ و ۷هزار تومان می‌شد و نتیجه‌اش تورم، گرانی، افزایش بیکاری، افزایش فرار مغزها بود که درنهایت باعث تبدیل‌شدن آن به یک معضل امنیت ملی بود.

می‌توان رونق را به اقتصاد بازگرداند
با توجه به تمام آمارهای داخلی و خارجی به‌طور قطع روزانه ۱۰۰ تا ۱۵۰میلیون دلار بابت تحریم‌ها در ایران هزینه شده است. اگر رقم حداقلی اعلام‌شده از سوی دولتی‌ها یعنی روزانه ۱۰۰میلیون دلار را بابت منفعت لغو تحریم‌ها در نظر بگیریم، سود ماهانه‌ای که از اجرای برجام نصیب دولت می‌شود ۳میلیارد دلار خواهد بود که معادل حدود ۱۰هزارو۵۰۰ میلیارد تومان ماهانه و ۱۲۰هزار میلیارد تومان سالانه است. روزی ۱۰۰ تا ۱۵۰میلیون دلار را می‌توان صرف پروژه‌های عمرانی دولت کرد که می‌تواند بدهی‌های دولت را کاهش دهد تا پروژه‌های عمرانی جان تازه‌ای بگیرند؛ می‌توان پالایشگاه و کارخانه و صنایع پایین‌دستی نفت را تقویت کرد. می‌توان این مبالغ را به بنگاه‌های اقتصادی تزریق کرد تا تولید رونقی دوباره بگیرد؛ می‌تواند به‌عنوان یارانه غیرمستقیم برای خرید کالای ایرانی به خانواده‌های ایرانی پرداخت شود که در مجموع این عوامل می‌توانند رونق را دوباره به اقتصاد بازگردانند.