با توجه به توضیحات ارائه شده در بخش یک مطلب (اینجا)، تنها دو خط لوله شرق-غرب(Petroline) و عراق-عربستان(IPSA) در کشور عربستان، ظرفیتهای عظیم و قابل توجهی برای انتقال نفت خام به خارج از خلیج فارس و از طریق دریای سرخ را دارا می باشند. بر اساس تحقیقات مرکز مطالعات جیمز بیکر و دانشگاه رایس در آمریکا، هزینه ها و توان بالقوه عربستان برای انتقال نفت خام به خارج از تنگه هرمز در سناریوهایی بررسی شده است. این سناریوها بر این اساس استوارند که با استفاده از مواد شیمیایی بنام DRA  ظرفیت بهره برداری خطوط لوله موجود را بدون افزودن خطوط لوله جدید و انجام هزینه های سرمایه گذاری بالا، افزایش دهند. در واقع DRA، ترکیبات شیمیایی است که با کاستن اصطکاک میان خطوط لوله و سیالات درون آن باعث افزایش توان انتقال خطوط لوله می شود. بطوریکه تزریق  ppm 30 از این ترکیبات سبب کاهش 35 درصد از اصطکاک خط لوله و نفت درون آن می شود. تزریق ppm 70 نیز افت 50 درصدی اصطکاک را بدنبال خواهد داشت که این امر به معنی دو برابر شدن توان پمپاژ و  انتقال خطوط لوله موجود برحسب اسب بخار می باشد. لازم بذکر است این ماده شمیایی در بسیاری از کشورها تا کنون مورد استفاده قرار گرفته و نتایج بسیار مثبتی را به همراه داشته است. در ایران نیز پژوهشگاه صنعت نفت در مقیاس آزمایشگاهی موفق به ساخت این ماده شده است. با توجه به امکان استفاده از چنین تکنولوژی، شش سناریو برای توان انتقال نفت خام عربستان در خارج از تنگه هرمز و همچنین هزینه های سرمایه گذاری لازم برای آنها در نظر گرفته شده است.

سناریوی 1: در این سناریو تزریق DRA و نصب توان پمپاژ اضافی (در تلمبه خانه ها) در دو خط لولهPetroline  و IPSA  فرض می شود. این گزینه به احداث خط لوله جدیدی از منطقه آبقیق در شرق عربستان به تلمبه خانه شماره 3 نیز نیاز دارد. با در نظر گرفتن فروض فوق، این دو خط لوله توان انتقال 11 میلیون بشکه در روز نفت خام را به دریای سرخ خواهند داشت. هزینه سرمایه گذاری لازم برای پیاده سازی این سناریو حدود 1 میلیارد دلار      می باشد.

سناریوی 2: این سناریو با فرض تزریق DRA و نصب توان پمپاژ اضافی (در تلمبه خانه ها) در دو خط لوله Petroline  و IPSA در نظر گرفته می شود. این گزینه به احداث خط لوله جدیدی از منطقه آبقیق در شرق عربستان به تلمبه خانه شماره 3 نیز نیاز دارد. با در نظر گرفتن فروض فوق، این دو خط لوله توان انتقال 9 میلیون بشکه در روز نفت خام را به دریای سرخ خواهند داشت. هزینه سرمایه گذاری لازم برای پیاده سازی این سناریو حدود 500 میلیون دلار می باشد.

سناریوی 3: تزریق DRA و نصب توان پمپاژ اضافی (در تلمبه خانه ها) در خط لوله Petroline در این سناریو در نظر گرفته می شود. در این سناریو از خط لوله IPSA نیز استفاده نخواهد شد. با این فروض، ظرفیت انتقال نفت خام خط لوله Petroline به 8.3 میلیون بشکه در روز افزایش پیدا خواهد کرد. هزینه سرمایه گذاری لازم برای          پیاده سازی این سناریو حدود 590 میلیون دلار می باشد.

سناریوی 4: در این سناریو تزریق DRA و نصب پمپ پروانه ای در خط لوله Petroline در نظر گرفته می شود ضمن اینکه از خط لوله IPSA نیز استفاده نخواهد شد. با این فروض، ظرفیت انتقال نفت خام خط لوله Petroline به 6.8 میلیون بشکه در روز افزایش پیدا خواهد کرد. هزینه سرمایه گذاری لازم برای پیاده سازی این سناریو حدود 200 میلیون دلار می باشد.

سناریوی 5: نصب توان پمپاژ اضافی (در تلمبه خانه ها) و تزریق DRA در خط لوله Petroline در این سناریو فرض می شود. همچنین این سناریو به ساخت خط لوله جدیدی میان منطقه آبقیق و تلمبه خانه شماره 3 نیز نیاز خواهد داشت. استفاده از خط لوله IPSA نیز بدون بازسازی آن و تزریق نفت خام از تلمبه خانه شماره 3 به این  خط لوله از فروض این سناریو می باشد. ظرفیت انتقال خطوط لوله موجود با در نظر گرفتن این فروض به 9.9 میلیون بشکه در روز افزایش می یابد. هزینه سرمایه گذاری لازم نیز حدود 860 میلیون دلار برآورد می گردد.

سناریوی 6: در این سناریو تزریق DRA در خط لوله Petroline و نصب توان پمپاژ اضافی (در تلمبه خانه ها) در قسمت بین منطقه آبقیق و تلمبه خانه شماره 3 و بکارگیری پمپ پروانه ای جدید از تلمبه خانه شماره 3 تا بندر ینبع در نظر گرفته می شود. در این سناریو تعمیر و راه اندازی خط لوله IPSA برای انتقال نفت خام از تلمبه خانه شماره 3 به بندر موجز نیز در نظر گرفته می شود. ظرفیت انتقال نفت خام در این سناریو با صرف هزینه سرمایه گذاری حدود 260 میلیون دلار به 8.4 میلیون بشکه در روز افزایش می یابد.

با توجه به سناریوهای فوق، بطور بالقوه با صرف هزینه سرمایه گذاری حدود 1 میلیارد دلار امکان افزایش ظرفیت انتقال دو خط لولهPetroline  و IPSA به 11 میلیون بشکه در روز وجود دارد. البته بر اساس بررسی های انجام شده توسط مرکز مطالعات جیمزبیکر همه گزینه های فوق نیاز به سفارش و نصب تاسیسات و تجهیزات جدیدی دارند که کمترین زمان برای سفارش و نصب و راه اندازی آنها 12 تا 18 ماه می باشد. همچنین تعمیر و راه اندازی مجدد خط لوله IPSA حداقل به 3 ماه زمان نیاز دارد.
البته کسب اطلاع از اینکه عربستان تا کنون نسبت به عملیاتی کردن کدام یک از سناریوهای فوق اقدام کرده، با توجه به محرمانه بودن موضوع و نشر محدود اطلاعات از سوی عربستان تا کنون میسر نشده است.
در مجموع توان اسمی کلیه مسیرهای موجود برای انتقال نفت خام بدون نیاز به عبور از تنگه هرمز در منطقه     خلیج فارس حدود 11 میلیون بشکه می باشد که حدود 8 میلیون بشکه در روز از این ظرفیت بدلیل مسائلی چون: در دست راه اندازی بودن، تخریب در جنگ، قدیمی بودن خط لوله، مشکلات سیاسی موجود میان کشورهای مختلف، توجیه پذیر نبودن انتقال از آنها در شرایط عادی و غیره در حال حاضر استفاده نمی شود. اما در صورتیکه به هر علتی عبور و مرور از تنگه هرمز با مانع روبرو شود و با فرض استفاده از تکنولوژی DRA در دو خط لوله IPSA و Petroline عربستان، پتانسیل انتقال حدود 14 میلیون بشکه در روز نفت خام از خارج از تنگه هرمز از خطوط لوله موجود وجود دارد که در جدول 3 جزئیات آنها بیان شده است.

ذخیره سازی نفت خام عربستان سعودی
عربستان علاوه بر در اختیار داشتن ظرفیت قابل ملاحظه ای برای صادرات نفت خام از طریق خط لوله به دریای سرخ، اقدام به ذخیره سازی گسترده نفت خام در غرب این کشور (در مجاورت دریای سرخ) و همچنین در سایر کشورها کرده است.
عربستان دارای 5 مخزن ذخیره سازی استراتژیک زیر زمینی محرمانه به ظرفیت 12 میلیون بشکه می باشد که در مدینه، ریاض، قسیم، جده و ابها(Abha) قرار دارد. علاوه بر این عربستان برای کاهش ریسک صادرات به بازارهای عمده خود در مواقع بحرانی، 12 میلیون بشکه در اکیناوای ژاپن، رتردام هلند و سدی کریر مصر (کاناال سوئز) ذخایر نفت خام ایجاد کرده است. طبق اطلاعات منتشر شده در بندر ینبع و موجز نیز حدود 22 میلیون بشکه توانایی ذخیره سازی نفت خام وجود دارد. ناوگان نفتکش های عربستان نیز از توانایی زیادی برای ذخیره سازی نفت خام بهره مند می باشند. همچنین بر اساس اعلام پایگاه  JODI  مجموع حجم ذخیره سازی نفت خام عربستان در داخل و خارج از این کشور 284 میلیون بشکه می باشد. در واقع می بایست توجه نمود که بعنوان نمونه 12 میلیون بشکه ذخیره سازی، به عربستان این امکان را می دهد که بدون افزایش در میزان تولید خود، طی 30 روز به میزان 400 هزار بشکه در روز عرضه نفت خام خود به بازارهای جهانی نفت خام را افزایش دهد.

جمع بندی و نتیجه گیری
مجموعا حدود 18 میلیون بشکه در روز از تنگه هرمز نفت صادر می شود که مجموع توان خطوط لوله موجود منطقه برای دور زدن تنگه هرمز حدود 10 میلیون بشکه در روز می باشد. البته در شرایط اضطراری که کشورهای منطقه مجبور به استفاده از تکنولوژی DRA شوند، ظرفیت قابل انتقال خطوط لوله موجود به بیش از 14 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. این امر بدین معنی است که در شرایط اضطراری مانند بسته شدن تنگه هرمز بغیر از نفت خام صادراتی ایران، تقریبا برای 90 درصد نفت خام صادراتی در منطقه ظرفیت انتقال به خارج از         خلیج فارس وجود خواهد داشت. (صادرات نفت خام ایران به میزان 2.5 میلیون بشکه در روز) از این میزان 11 میلیون بشکه در روز به دریای سرخ، 2 میلیون بشکه در روز به دریای عمان و 1 میلیون بشکه در روز به دریای مدیترانه انتقال داده  می شود. البته کاهش عرضه 4 میلیون بشکه ای در بازار نفت در شرایطی که دسترسی به نفت مازاد کشورهای منطقه خلیج فارس هم مهیا نباشد، بحرانی جدی در بازار نفت جهان بوجود خواهد آورد. همچنین انتقال نفت خام کشورهای خلیج فارس به دریای سرخ، هزینه ها و زمان صادرات مجدد آن به بازارهای آسیایی که عمده نیاز خود را از کشورهای خلیج فارس تامین می کنند افزایش می دهد. بر اساس مطالعات انجام شده 5 روز زمان لازم است که نفتکش ها از باب المندب در دریای سرخ، نفت خام عربستان را به مشتریان آسیایی آن تحویل دهند.
در میان کشورهای منطقه، عربستان سعودی بیشترین ظرفیت خطوط لوله انتقال نفت خام به خارج از خلیج فارس را در اختیار دارد. بطوریکه با استفاده از تکنولوژی تزریق مواد شیمیایی DRA و همچنین سرمایه گذاری حدود         1 میلیارد دلار می تواند حدود 11 میلیون بشکه در روز از شرق خود به غرب این کشور در دریای سرخ انتقال دهد. در واقع عربستان می تواند با افزودن مواد شیمیایی DRA و انجام هزینه های سرمایه گذاری ناچیز در دو خط لوله Petroline و IPSA، ظرفیت انتقال این دو خط لوله را 64 درصد افزایش دهد و از 6.7 میلیون بشکه در روز به     11 میلیون بشکه در روز برساند. البته برای تزریق مواد شیمیایی DRA و نصب تاسیسات جانبی لازم به 12 تا 18 ماه زمان نیاز است که با توجه به محرمانه بودن موضوع و انتشار اطلاعات محدود از طرف دولت عربستان مشخص  نمی باشد اقدامی در این زمینه آغاز شده است یا خیر. همچنین ظرفیت ذخیره سازی نفت خام عربستان در داخل و خارج از این کشور، این امکان را مهیا می نماید که عربستان بدون نیاز به افزایش تولید خود قادر به عرضه بیشتری از نفت خام خود به بازارهای جهانی نفت باشد.
بر خلاف عربستان، کویت تنها کشوری است که هیچ گزینه مستقیمی برای صادرات نفت خام خود در خارج از تنگه هرمز در اخیار ندارد. کویت در سال 2011 حدود 2.4 میلیون بشکه در روز صادرات نفت خام داشته است. البته کویت می تواند از طریق خط لوله غیرفعال عراق-عربستان(IPSA) که از کویت می گذرد و به  دریای سرخ متصل می شود نفت خام خود را صادر نماید که این امر هم با توجه به اینکه 80 درصد صادرات نفت خام عراق از خلیج فارس صورت می گیرد و در صورت بسته شدن تنگه هرمز، این کشور چاره ای بجز انتقال آن از طریق     خط لوله فی مابین خود با عربستان (IPSA) ندارد، بعید بنظر می رسد.
با این وجود، هرچند که برای صادرات نفت خام از خارج از تنگه هرمز مسیرهایی وجود دارد، اما برای انتقال و صادرات LNG در خارج از تنگه هرمز هیچ مسیر جایگزینی وجود ندارد. قطر در حال حاضر 77 میلیون تن در سال LNG تولید می کند که حدود 30 درصد از عرضه جهانی آن است. قطعا توقف در روند عرضه این میزان LNG، قیمت و بازارهای جهانی گاز را دگرگون خواهد ساخت.
همچنین بغیر از نفت و گاز صادارتی از طریق تنگه هرمز، کشورهای منطقه وابستگی بالایی به واردات و صادرات مواد پتروشیمی، فرآورده های نفتی، کالا و تجهیزات، مواد غذایی و غیره از این تنگه دارند که در صورت بروز هرگونه اتفاقی در تنگه هرمز کلیه موارد فوق دچار آسیب خواهند شد. در واقع بستن تنگه هرمز، آسیب جدی به امنیت انرژی جهان و کشورهای منطقه می رساند.
در این میان برای آمریکا تلاش در جهت کاهش اهمیت تنگه هرمز از اولویت استراتژیک برخودار می باشد. چرا که وابستگی جهان به تنگه هرمز قدرت عمل ایران را در مواجهه با آمریکا و غرب افزایش می دهد. لذا آمریکا ضمن تلاش برای کاهش وابستگی اقتصاد جهان به نفت وارداتی از ایران و کمرنگ کردن نقش ایران در بازارهای جهانی نفت خام، بدنبال خارج نمودن یک برگ برنده از دستان ایران می باشد. امتیازی که بواسطه موقعیت ژئوپلتیک کشور در اختیار ایران قرار گرفته است.


منابع و مأخذ:

-    "Revisiting Alternatives to The Strait of Hormuz", Dagobert L.Brito, JAMES A.BAKER INISTITUTE FOR PUBLIC POLICY, Rice University, January 26, 2012
-    "An Alternative Pipeline Strategy in the Persian Gulf", M. Webster Ewell, Dagobert Brito, John Noer, Energy journal, 1998
-    "Saudi Produces, Stores More Oil as Exports Fall", Bloomberg 6/19/2012
-    "The US and Saudi Arabia: A Renewed Partnership on Oil Markets?", Amy Myers, March 23, 2012 Jaffe, www.fuelfix.com
-    "UAE Crude Pipeline to By-Pass Strait of Hormuz", Ali Khajavi, MEES, 7 August 2010
-    "Hormuz: the World’s LNG choke point", oil and gas trend, 2012
-    "Energy profile of Saudi Arabia", September 12, 2008, EIA
-    "Global Oil Choke Point", Lehman brothers, 2008
-    www.oil.gov.iq
-    BP Statistical Annual Review 2012
-    عراق و گزینه های پیش رو جهت حضور در بازار اروپا، علی خواجوی، ماهنامه اقتصاد انرژی         (انجمن اقتصاد انرژی ایران)، مرداد و شهریور 1389، شماره 129 و 130