به گزارش نفت نا (NaftNa.ir) خط اتیلن غرب که به عنوان یکی از طرح‌های پایه توسعه صنعت پتروشیمی در کشور مطرح شده، دوباره به سر خط اخبار و تحلیل‌ها در حوزه این صنعت بازگشته است،چنانکه برنامه تلویزیونی ثریا که چهاشنبه شب‌ها از شبکه اول سیما پخش می‌شود در دو برنامه گذشته خود به مسائل و مشکلات جدی این خط و پروژه‌های تعریف شده بر اساس آن پرداخته است. خط لوله اتیلن غرب یکی از پروژه‌های کلان و سرمایه‌بر کشور در حوزه صنعت پتروشیمی است که در ابتدا به منظور محرومیت زدایی طراحی شد.

اما کارشناسان انتقادات زیادی را درباره این خط لوله مطرح کرده و می‌گویند پیش از اجرای این خط، مطالعات فنی اقتصادی دقیقی در رابطه با احداث آن صورت نگرفته است. آنها همچنین معتقدند چهار فصل بودن کشور و نوسانات دمایی شروع و پایان خط انتقال اتیلن غرب، اختلاف ارتفاعات فراوان در مسیر انتقال خط، اشتغالزایی پایین این طرح مانند بیشتر طرح های صنایع بالادستی پتروشیمی بر خلاف اشتغال زایی بالاتر صنایع پایین دستی، اشتغال افراد غیر بومی به علت نیاز به تخصص و همچنین به وجود آمدن مشکلات اقتصادی به علت بالا رفتن هزینه های زندگی و نیز مشکلات زیست محیطی و فرهنگی از جمله چالش هایی است که بنا بر نظر کارشناسان، این طرح  با آن روبروست و یا در آینده مواجه خواهد شد. این در حالی است که در حوزه اشتغالزایی به وجود آمدن هرشغل در صنایع بالادستی نیاز به 500 میلیون تومان هزینه دارد.

رضا محتشمی کارشناس پتروشیمی در این باره معتقد است:" گام اول در حل مشکلات صنایع بالادستی پتروشیمی از بین بردن ذهنیت توسعه منطقه بوسیله ایجاد مجتمع‌های پتروشیمی است، چون این مسئله صرفا محدود به خط اتیلن نمی شود و در مناطق کویری شرق و مرکز کشور با وجود نبودن شرایط مناسب از جمله آب و خوراک،  ما تعداد زیادی طرح مصوب پتروشیمی داریم . به عنوان مثال در شهر بروجن احداث پروژه پتروشیمی به سرمایه ای نزدیک 800 میلیارد تومان نیاز دارد که برابر با سرمایه کل صنایع استان است، آیا واقعا به جاست که ما با این رقم پروژه ای را ایجاد کنیم که اشتغال خیلی پایینی هم دارد در حالی که حتی هزینه زیربنایی رساندن این خط به منطقه 300 میلیارد تومان است که این 300 میلیارد تومان می تواند یک انقلاب صنعتی در منطقه و استان  ایجاد کند."

پرویز صحاف زاده معاون مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز درباره خط لوله اتیلن غرب گفت:" ما ادامه دهنده پروژه تصویب شده ای بودیم و به نظر می رسد اگر طرح اولیه این پروژه را بتوان توجیه کرد،ادامه کار غیر کارشناسی شده و به علت فشارهای موجود سیاسی و نمایندگان  بوده است."

این در حالی است که محمدرضا نعمت‌زاده، مدیرعامل وقت شرکت ملی پتوشیمی در سال 81 یعنی زمان تصویب احداث خط لوله اتیلن غرب از این طرح دفاع کرده و تعلل در اجرای پروژه‌ها و لغو قراردادها را عامل طولانی شدن زمان احداث این خط لوله و پروژه‌های جانبی آن دانست. وی دلیل اصلی طراحی این خط لوله را توسعه منطقه‌ای مناطق محروم اعلام کرد.

بر اساس این گزارش، عبدالحسین بیات مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی نیز در این باره اظهار داشت:" در موضوع خط اتیلن غرب با توجه به اینکه یکی از اهداف دولتها  توسعه همه جانبه در استانهای کشور بوده است. این طرح هم با تمام فراز و نشیب هایش بالاخره در حال انجام بوده و نمی شد پروژه را نیمه کاره رها کرد.ما وظیفه داشتیم با توجه به هزینه هایی هم که صورت گرفته آن را تکمیل کنیم"

*8 هزار میلیارد تومان هزینه شد؛ 8 هزار میلیارد دیگر هم باید هزینه شود

ابتدا اجازه دهید نگاه دقیق‌تری به هزینه‌هایی که بیات به آنها اشاره می‌کند بیندازیم. برآورد اولیه برای احداث خط لوله اتیلن غرب که در حال حاضر 70 درصد پیشرفت فیزیکی دارد، 400 میلیارد دلار بوده است. این برآورد به دلیل طولانی شدن زمان اجرای پروژه و همچنین ضعف برآورد کارشناسی‌های فنی - اقتصادی اولیه به هزار و 200 میلیارد تومان افزایش یافت که همه آن از محل منابع دولت پرداخت می‌شود. در واقع دولت هزینه این سرمایه‌گذاری را برای فعال شدن تعداد زیادی از پتروشیمی‌های خصوصی که احتمالا توجیه اقتصادی مطلوبی نیز ندارند خواهد پرداخت.

در عین حال تا کنون رقم کلانی بالغ بر 8 تا 9 هزار میلیارد تومان صرف احداث این خط و واحدهای پتروشیمی در مسیر آن شده است. آن هم در شرایطی که این سرمایه‌گذاری کلان در مناطق نامناسبی برای احداث واحدهای پتروشیمی انجام می‌شود و دراشتغالزایی بسیار پایینی نیز خواهند داشت. نکته جالب‌تر آن است که برای تکمیل خط لوله و واحدهای باقیمانده که بعضی از آنها جز یک زمین تسطیح شده چیزی در اختیار ندارند، باید 8 هزار میلیارد تومان دیگر هزینه شود تا مجموع سرمایه‌گذاری در این خط و 13 واحدی که از آن تغذیه می‌شوند به 16 هزار میلیارد تومان برسد.

این سرمایه‌گذاری کلان در حالی انجام شده و ادامه می‌یابد که به طور کلی از نظر فنی و اقتصادی اشکالات زیادی بر احداث این خط و مجتمع‌های پتروشیمی وابسته به آن وارد است و حتی مدیران ارشد صنعت پتروشیمی نیز با اطلاع از این اشکالات عمده دفاع چندانی از این طرح انجام نمی‌دهند و ظاهرا بیشتر به دلیل فشارهای سیاسی که اغلب از سوی نمایندگان مجلس وارد می‌شود به ادامه اجرای این طرح پر هزینه و زیان‌ده اصرار دارند.

به عنوان مثال عبدالحسین بیات، مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی در پاسخ به پرسشی درباره خوردگی خط لوله اتیلن غرب در گفت‌وگو با فارس گفت:" این مشکلات زمان اجرای طرح اتفاق افتاده است که در اکنون در حال برطرف شدن است و باید گفت این مشکلات به طراحی مربوط بوده است و ناچار هستیم تغییراتی را در بخش هایی از خط لوله انجام دهیم که البته هزینه‌های چنین مواردی، پیش‌بینی‌شده است."

*گرانی محصولات پتروشیمی‌های مسیر خط لوله و خوراکی که وجود ندارد

اما با وجود سرمایه‌گذاری کلان انجام شده در این خط لوله و پروژه‌های مسیر آن آیا امکان توقف احداث این خط و پروژه‌های باقیمانده وجود دارد و آیا اساسا چنین کاری منطقی است؟ ظاهرا پاسخ به این پرسش مثبت است.

در واقع به دلایل مختلف از جمله موقعیت قرار گرفتن این مجتمع‌های پتروشیمی و هزینه‌های دائم تعمیر و مراقبت از خط لوله و دیگر هزینه‌ها، کارشناسان قیمت تمام شده محصولات این پتروشیمی‌ها را بیش از قیمت فروش داخل یا صادرات این محصولات ارزیابی می‌کنند. به عبارت دقیق‌تر بسیاری از واحدهای پتروشیمی مسیر خط لوله اتیلن غرب حتی پیش از راه‌اندازی نیز زیان‌ده محسوب می‌شوند.

از سوی دیگر پتروشیمی کاویان به عنوان اصلی‌ترین تامین کننده خوراک اتیلن خط لوله غرب تقریبا آماده راه‌اندازی است، اما طرح خود از کمبود خوراک به طور جدی رنج می‌برد. در واقع پتروشیمی کاویان قرار بود از اتان تولید شده در پارس جنوبی استفاده کند اما با توجه به اینکه فازهای در دست احداث پارس جنوبی هنوز به بهره‌برداری نرسیده‌اند و در صورت بهره برداری از آنها مصارف زیادی برای گاز تولیدی آنها در نظر گرفته شده، شبهه خالی ماندن خط لوله اتیلن غرب از خوراک لااقل تا مدت زمان قابل توجهی جدی‌تر خودنمایی می‌کند.

با این اوصاف هنوز برای جلوگیری از زیان‌های بیشتر این خط لوله دیر نشده و آغاز نکردن عملیات اجرایی احداث بسیاری از پتروشیمی‌های این خط که هنوز فعالیت اجرایی آنها آغاز نشده است از جمله پتروشیمی‌های بروجن، میاندوآب، همدان و... اقتصادی‌تر و عاقلانه‌تر به نظر می‌رسد.

چنانکه محتشمی کارشناس پتروشیمی می‌گوید:" برای حل مشکل خط اتیلن نیز هنوز می شود اقدماتی کرد چون خیلی از این واحد ها قابلیت اصلاح شدن را دارند و  می توان تعدادی از واحدهایی را که در این طرح به نتیجه نرسیده اند و اصلا پیشرفتی نداشته اند تغییر استفاده و کاربری به صنایع دیگر داد"

پیش از این نیز اخبار و گزارش‌های هشداردهنده دیگری در این رابطه منتشر کرده بود و امروز باید به تاکید بیشتری پرسید با توجه به محدودیت منابع مالی در کشور آیا روا است که منابع کلانی به طرح‌هایی که زیان‌ده بودن آنها حتی پیش از راه‌اندازی نیز مشخص است و در عین حال از اشتغالزایی پایینی نیز برخوردارند اختصاص داده شود در حالی که این امکان وجود دارد که به وسیله همین منابع اشتغال بسیار بیشتر و توسعه منطقه‌ای پایدار تری در استان‌های محل اجرای این طرح با تکیه بر کشاورزی، گردشگری و حتی صنایع پایین‌دستی و تکمیلی پتروشیمی ایجاد شود.