اسید سولفوریک با بازار گسترده ای بالغ بر ۲۴۲٫۶ میلیون تن تولید و مصرف و ارزش بیش از ۲۰ میلیارد دلار، بزرگترین بازار در بین کالاهای شیمیایی به شمار می‌‌رود. در اینجا با بازار این محصول بیشتر آشنا می‌شوید. ویژگی‌هایی چون اسیدیته، واکنش‌پذیری و خورندگی، محتوای گوگرد و میل ترکیبی آن با آب، باعث شده تا اسید سولفوریک به طور گسترده‌ای در تولید کودهای شیمیایی، خمیر و کاغذ، رنگ‌ها و رنگدانه‌ها، انواع پارچه، شوینده‌ها، پلاستیک‌ها، مواد منفجره و باتری مورد استفاده قرار گیرد.

اسید سولفوریک در فرآوری مواد معدنی و پالایش فلزات، تصفیه آب، پالایش نفت و فرآوری مواد پتروشیمی نیز به کار می‌رود. اسید فسفریک به تنهایی مصرف نیمی از اسید سولفوریک تولید شده در دنیا را برعهده دارد؛ ماده‌ای که بخش وسیعی از آن در تولید کودهای شیمیایی فسفاته پرعیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اصلی‌ترین منابع تولید اسید سولفوریک، شامل گوگرد عنصری، گازهای خروجی واحدهای ذوب فلزت پایه و پیریت(سولفید آهن) هستند و فرایند تولید نیز شکلی ساده دارد. گوگرد سوزانده می‌شود یا اینکه کانی‌های سولفیدی ذوب می‌شوند تا گاز دی اکسید گوگرد(SO₂)تولید شود. این ماده در حضور یک کاتالیزور بیشتر اکسید شده و تشکیل گوگرد تری‌اکسید (SO₃) می‌دهد. در ادامه گوگرد تری‌اکسید با جذب آب به اسید سولفوریک(H₂SO₄) تبدیل می‌‌گردد. این ماده در عیار و غلظت‌های متفاوت می‌تواند تولید شود.

تولید اسید سولفوریک از گوگرد و پیریت در واحدها اختیاری انجام می‌شود که بیشتر اسید تولید شده را در همان محل استفاده می‌کنند، ولی اسید تولید شده از گازهای خروجی واحدهای ذوب، به‌صورت اجباری و برای اجرای محدودیت‌های مربوط به آلاینده‌های دی‌اکسید گوگرد تولید می‌شود. اسید تولید شده از گازهای خروجی واحدهای ذوب، سهم مهمی از اسید داد و ستد شده در بازار را به خود اختصاص می‌دهد. سالانه حدود ۱۵ میلیون تن اسید در بازارهای بین‌المللی، تجارت می‌شود.

 بازار اسید سولفوریک از گذشته تا امروز

اسید سولفوریک با بازاری بالغ بر ۲۴۲٫۶ میلیون تن تولید و مصرف و ارزش بیش از ۲۰ میلیارد دلار، بزرگترین بازار در میان کالاهای شیمیایی به شمار می‌‌رود. بازار اسید سولفوریک در سال ۲۰۱۳ در وضعیت مازاد عرضه بود و همین مسأله، افت نسبی قیمت‌ها در بازارهای مختلف را در برداشت.

طی سال ۲۰۱۳، بالغ بر ۲۴۲٫۶ میلیون تن اسید سولفوریک از محل تولید و بازیافت عرضه شد که ۲۴۲٫۶ میلیون تن آن مربوط به تولید اسید سولفوریک از منابع مختلف بود. در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹، عرضه جهانی اسید سولفوریک تحت تأثیر بحران جهانی، با افت عرضه روبه‌رو شد. کاهش قیمت اسید سولفوریک در این سال‌ها به دنبال کاهش تقاضای صنایع مصرف کننده اسید، سبب شد میزان تولید طی دو سال بیش از ۱۵ میلیون تن کاهش یابد. البته تولید اسید سولفوریک از سال ۲۰۰۶ تا نیمه سال ۲۰۰۸، از ثبات نسبی برخوردار بود. در سال ۲۰۰۹ نیز با کاهش آثار رکود اقتصادی و افزایش تقاضا برای اسید سولفوریک، روند صعودی تولید دوباره شروع شد و این روند تا سال ۲۰۱۰ ادامه یافت تا جایی که از سطح متناظر خود در سال ۲۰۰۹ نیز پیشی گرفت. این افزایش به دلیل افزایش قیمت محصولات کشاورزی بود که موجب رونق بازار فسفات و به تبع آن افزایش تقاضا برای کودهای شیمیایی که خود زمینه‌ای برای افزایش تولید در جهت کسب حاشیه سود این صنعت بود.

از سال ۲۰۱۰ به بعد، رشد عرضه اسید سولفوریک کاهشی نسبی داشت، ولی روند با ثباتی را در پی گرفت؛ چنانکه عرضه جهانی اسید سولفوریک طی بازه ۲۰۱۰ الی ۲۰۱۳، هر ساله حدود ۳٫۴ درصد رشد داشته است. عمده تولید اسید سولفوریک در جهان، از گوگرد عنصری تأمین می‌‌شود. سهم گوگرد از تأمین اسید در سال ۲۰۱۳، برابر با ۵۹ درصد بود که اختلاف قابل توجهی با منابع دیگر اسید دارد. سهم اسید سولفوریک تولید شده از گازهای خروجی واحدهای ذوب برابر با ۲۹ درصد و سهم تولید از پیریت، برابر با ۹ درصد است. سهم تأمین اسید از سایر منابع و بازیافت اسید سولفوریک نیز، در مجموع برابر با ۳ درصد بوده است. محدودیت‌های موجود در حمل و نگهداری اسید سولفوریک، باعث شده تولید از گوگرد بیشتر در محل مصرف آن انجام شود. بنابراین‌ بیشتر اسید سولفوریک تجارت شده در دنیا، به اسید سولفوریک تولید شده از واحدهای غیراختیاری نظیر اسید سولفوریک تولید شده از گازهای خروجی واحدهای ذوب تعلق دارد.

صادرات و واردات جهانی اسید سولفوریک

هر ساله حدود ۷ درصد از اسید سولفوریک تولید شده در جهان، بین کشورهای مختلف تجارت می‌‌شود. در سال ۲۰۱۳، حدود ۱۷٫۲ میلیون تن اسید سولفوریک در دنیا تجارت شد که ۹٫۵ میلیون تن آن، در تجارت‌های درون منطقه‌ای، مورد داد و ستد قرار گرفت. در پنج سال پیش رو، پیش‎بینی‌ می‌‌شود مسیرهای اصلی تجارت جهانی اسید سولفوریک، دستخوش تغییر شوند. پیش‎بینی‌ می‌‌شود تقاضای اسید سولفوریک در مناطقی که تولید اسید سولفوریک بالایی ندارند، افزایش یابد.

تجارت جهانی اسید سولفوریک، به تعداد خاصی از کشورهای واردکننده و صادرکننده اسید سولفوریک محدود می‌‌شود که برای به تعادل رساندن بازار خود، به میزان زیادی به یکدیگر وابسته هستند. به طور مثال، شیلی و چین به عنوان دو واردکننده بزرگ اسید سولفوریک در جهان، به تأمین اسید از ژاپن و کره جنوبی به عنوان صادرکنندگان بزرگ اسید سولفوریک در جهان وابسته هستند.

واردات جهانی اسید

واردات اسید سولفوریک در سال ۲۰۱۳، رشدی ۳٫۵ درصدی را نسبت به سال قبل از آن تجربه کرد. میزان واردات جهانی در این سال برابر با ۱۷٫۲ میلیون تن بود که آمریکا با واردات ۳٫۱ میلیون تن اسید سولفوریک در این سال، عنوان بزرگ‌ترین واردکننده اسید سولفوریک در این سال را از آن خود کرد. طی سال‌های قبل، شیلی بزرگ‌ترین واردکننده اسید سولفوریک در جهان بود؛ ولی افزایش عرضه داخلی اسید در شیلی باعث شد واردات این کشور در سال ۲۰۱۳، افتی ۱۲٫۸ درصدی را تجربه نموده و به ۲٫۹ میلیون تن برسد.

به طور کلی، سال ۲۰۱۳ با افت واردات اسید سولفوریک از سوی برخی واردکنندگان بزرگ این محصول نظیر شیلی، مراکش، استرالیا و بسیاری از واردکنندگان اروپایی همراه بود. افت واردات در برخی مناطق در حالی بود که واردات هند و کشورهای شرق آسیا، افزایش داشته و افت واردات در منطقه اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی را جبران کرده است.

صادرات جهانی اسید

کره جنوبی، ژاپن و کانادا، مشابه با سال‌های قبل همچنان بزرگترین صادرکنندگان اسید سولفوریک در سال ۲۰۱۳ بودند. کره جنوبی در سال ۲۰۱۳ حدود ۲٫۸ میلیون تن اسید سولفوریک صادر کرد که این میزان در مقایسه با سال قبل ۴ درصد افزایش داشته است؛ رتبه اول صادرات اسید سولفوریک کره جنوبی در سال ۲۰۱۳، در حالی است که طی سال ۲۰۱۲، این رتبه در اختیار ژاپن بود. صادرات اسید سولفوریک ژاپن در سال ۲۰۱۳، افتی ۲٫۱ درصدی داشت و به ۲٫۸ میلیون تن رسید. صادرات اسید سولفوریک کانادا در سال ۲۰۱۳ افزایشی ۸ درصدی داشت و به ۲٫۱ میلیون تن در این سال رسید.

روند قیمت گذاری اسید سولفوریک

به دلیل محدودیت در ذخیره کردن و مسافت‌های زیاد حمل و نقل، اسید سولفوریک با بسیاری دیگر از مواد سازنده کودهای شیمیایی متفاوت است. تفاوت دیگر اسید سولفوریک، تولید آن به عنوان محصول جانبی در عملیات‌های واحدهای ذوب است، به شکلی که بیشتر تولیدکنندگان هزینه تولید صفر را برای اسید سولفوریک ضمیمه می‌‌کنند. اگر چه تولیدکنندگان اسید سولفوریک از گوگرد، رایج ترین منبع عرضه اسید سولفوریک هستند، اما اسید سولفوریک تولید شده در واحدهای ذوب، عمده تجارت بین المللی را به خود اختصاص می‌‌دهند. قیمت‌های اسید سولفوریک نیز همانند قیمت‌های سولفور، نوسان زیادی دارد و در زمان عرضه بیش از حد ممکن است حتی مقادیر منفی را نیز شامل شوند.

قیمت‌های اسید سولفوریک در نواحی مختلف، متفاوت است و تفاوت‌های قیمتی به میزان دسترسی به اسید از جانب واحدهای ذوب محلی بستگی دارد، چراکه تولیدکنندگان اسید سولفوریک از گوگرد، معمولاً اسید سولفوریک را به منظور تأمین تقاضای مصرف کنندگان مشخص تولید می‌‌نمایند. پس بیشتر بازارهای محلی در اطراف واحدهای ذوب فلزات پایه تشکیل شده و هزینه‌های حمل و نقل از نزدیک ترین واحد ذوب، تعیین می‌‌شود. در نقاط دیگر، قیمت اسید سولفوریک عمدتاً توسط قیمت گوگرد تعیین می‌‌شود.

قیمت‌های جهانی اسید سولفوریک

بررسی روند قیمت‌ها در چند سال اخیر، نشان از شرایط نه چندان مطلوب قیمت‌ها در بازارهای بین المللی دارد. افت تقاضای اسید سولفوریک در بخش‌های مختلف و به ویژه در بخش کودهای شیمیایی، باعث شده قیمت‌ها روندی نزولی به خود گرفته باشند؛ چنانکه اسید معاملاتی در برخی مناطق نظیر اسید صادراتی اروپا، در اواخر سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ به صورت مجانی به فروش می‌‌رسید.

البته وجود شرایط کسری در عرضه طی سال ۲۰۱۲ باعث شده بود در برخی مناطق، قیمت‌های اسید سولفوریک طی نیمه اول سال تا حدی افزایش یابند؛ ولی با شروع دوره کندی تابستانه بازارها، رشد قیمت‌ها متوقف شده و ثبات قیمتی در بازار حکم فرما شده بود. با آغاز روند نزولی قیمت‌ها در اواخر سال ۲۰۱۲، این روند به صورت تدریجی ادامه یافته و علی رغم نوسان فصلی قیمت‌ها، تا سال ۲۰۱۴ نیز ادامه داشته است.

با شروع سال ۲۰۱۴، قیمت اسید سولفوریک در تمامی‌‌‌مناطق رشدی نسبی را تجربه کرد؛ چنانکه قیمت سی.اف.آر اسید خلیج مکزیک، از ۳۰ الی ۳۵ دلار بر تن اواخر سال ۲۰۱۳، به ۴۵ الی ۵۱ دلار بر تن تا ماه آوریل، افزایش یافت. در حالی که قیمت‌های سالانه اسید وارداتی به شیلی، در محدوده ۶۰ الی ۷۰ دلار بر تن ثابت باقی مانده است، ولی قیمت‌های نقدی رشدی ۱۰ دلار بر تنی داشته و به ۶۰ الی ۶۵ دلار بر تن رسیده است. قیمت اسید وارداتی به برزیل نیز، از محدوده ۴۰ الی ۴۵ دلار بر تن به ۴۸ الی ۵۱ دلار بر تن افزایش یافته است.

بررسی بازار اسید سولفوریک در آینده

توجه به سهم ۸۷ درصدی واحدهای تولید اسید از گوگرد و گازهای خروجی واحدهای ذوب، نشان از اهمیت این دو بخش در بخش عرضه بازار اسید سولفوریک دارد. بررسی میزان عرضه مس، روی، سرب و گوگرد و از طرف دیگر، تکنولوژی استفاده شده در واحدهای فعلی و جدید تولیدی به همراه دیگر واحدهای فعلی و جدید تولید اسید سولفوریک، تا حدود زیادی، میزان عرضه اسید سولفوریک در آینده را مشخص می‌‌سازد. طی سال ۲۰۱۳، حدود ۱۴۲٫۴ میلیون تن اسید سولفوریک از سوزاندن گوگرد تولید شد که رشدی ۲٫۶ نسبت به سال قبل از آن داشت.

پیش‎بینی‌ می‌‌شود طی بازه ۲۰۱۳ الی ۲۰۱۸، به طور متوسط رشدی ۴٫۵ درصدی در سال را داشته باشد و به ۱۷۷٫۲ میلیون تن در سال ۲۰۱۸ برسد. بیشترین نرخ رشد تولید نیوکالدونیا (New Caledonia) است که طی این زمان، رشدی ۲۷٫۹درصدی در سال را تجربه خواهد نمود. در میان کشورهای اصلی تولیدکننده نیز، عربستان و تونس به ترتیب با نرخ رشدی برابر با ۱۹٫۲ و ۱۱٫۲ درصد در سال، بیشترین نرخ افزایش تولید اسید سولفوریک را طی دوره زمانی ۲۰۱۳ الی ۲۰۱۸ خواهند داشت. نرخ رشد تولید اسید از گوگرد در چین نیز، برابر با ۵٫۸ درصد خواهد بود و میزان تولید در این کشور را از ۳۸٫۸ میلیون تن سال ۲۰۱۳، به ۵۱٫۴ میلیون تن در سال ۲۰۱۸ خواهند رساند.

طی سال ۲۰۱۳، حدود ۶۸٫۷ میلیون تن اسید سولفوریک از گاز خروجی واحدهای ذوب تولید شد که رشدی ۲٫۲ درصدی نسبت به تولید سال قبل داشت. انتظار می‌‌رود تولید اسید از این منبع، طی بازه ۲۰۱۳ الی ۲۰۱۸ به طور متوسط رشدی ۲٫۷ درصدی در هر سال داشته باشد و به ۷۸٫۳ میلیون تن در سال ۲۰۱۸ برسد.

منطقه آفریقا و آسیا بیشترین نرخ رشد تولید اسید از گازهای خروجی واحدهای ذوب را خواهند داشت. با وضع قوانین سخت‌گیرانه‌تر کنترل گاز دی اکسید گوگرد در آمریکای جنوبی تا سال ۲۰۱۸، تولید اسید از این روش در این منطقه، احتمالاً رشد قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت. در چین، تولید اسید از گازهای خروجی واحدهای ذوب، هر ساله به طور متوسط رشدی ۳٫۹درصدی خواهد داشت و تا سال ۲۰۱۸ به ۳۰٫۲ میلیون تن خواهد رسید.

طی دوره ۲۰۱۳ الی ۲۰۱۸، تولید اسید سولفوریک از پیریت با افت همراه خواهد بود و از ۲۲٫۳ میلیون تن در سال ۲۰۱۳، به ۱۷٫۵ میلیون تن در سال ۲۰۱۸ خواهد رسید که معادل افت ۴٫۷ درصدی تولید اسید در هر سال از این منبع خواهد بود.

با در نظر گرفتن شرایط حاکم بر روند تولید اسید از گوگرد، گازهای خروجی واحدهای ذوب، تشویه پیریت و همین طور سایر منایع تأمین اسید، انتظار می‌‌رود تولید اسید سولفوریک به ۲۸۶ میلیون تن در سال ۲۰۱۸ برسد.

منبع