ایران به لحاظ اقلیمی کشوری خشک و نیمه خشک و باشرایط بارندگی کم محسوب می‌شود.

 در کشوری با چنین شرایطی روز به روز استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی رو به افزایش است، تا جایی که این مایه حیاتی در شرایط بحران قرار گرفته است.

ارزش و اهمیت آب بر هیچ کس پوشیده نیست بنابراین شرایط بحران باید برای مردم و مسئولان به یک دغدغه تبدیل شود در حالیکه هر دو بخش آنچنان که باید به این مهم توجه نمی‌کنند.

غفلت از بحران جدی آب توسط مسئولین و عدم اطلاعات کافی مردم نسبت به وضعیت بحرانی آب روز به روز ذخایر زیرزمینی کشور را کاهش داده است.

اگر هر چه سریع‌تر به معضل کم آبی و راهکار مبارزه با آن پرداخته نشود در آینده‌ای نه چندان دور خطر کم آبی شدید و وابستگی به مواد غذایی به صورت جدی کشور را تهدید می‌کند. 

محمد تقی توکلی رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی مجلس در میزگردی که با عنوان «بحران آب» در خبرگزاری فارس با حضور عباس پاپی‌زاده عضو کمیسیون کشاورزی مجلس و علیرضا نوذری‌پور معاون مهندسی و توسعه آبفای استان تهران برگزار شد، گفت: ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و به طور متوسط میزان بارندگی سالانه در کشور حدود 250 میلی‌متراست که این میزان معادل یک سوم بارندگی در جهان است.

پراکندگی‌های گسترده بارندگی از تأثیرگذاری بارش می‌کاهد

وی افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد که بارندگی‌های کشور دارای پراکندگی مکانی و زمان است و بارندگی در کشور پراکنش خیلی گسترده‌ای دارد به همین دلیل این بارندگی‌ها خیلی مؤثر نیستند.

ناظر مجلس شورای اسلامی در شورای عالی آب تصریح کرد: 90 درصد بارندگی‌ها در فصل‌های سرد سال، 52 درصد از بارندگی‌ها در 25 درصد از مناطق کشور و 70 درصد هم در فصل‌های غیر مصرف اتفاق می‌افتد. 

سالانه کمتر از 250 میلی‌متر باران می‌بارد

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی تصریح کرد: با تغییرات آب و هوا و اقلیم، میزان بارندگی‌ها در سال‌های اخیر حدود 20 تا 25 درصد کاهش یافته، به طوری که میزان بارش‌ها در کشور به کمتر از 250 میلی‌متر رسیده است. 

توکلی با اشاره به این موضوع که در کشور تقاضا برای آب افزایش یافته است، تصریح کرد: علیرغم اینکه منابع آبی مطمئنی نداریم، تقاضا برای آب افزایش یافته است.

وی اظهار داشت: منابع آب تجدید‌شونده کشور از 130 میلیارد مترمکعب به 100 میلیارد مترمکعب کاهش یافته و آمار رسمی این میزان را 120 میلیارد مترمکعب اعلام کرده‌‌‌اند، همچنین در سال‌ها و دهه‌های گذشته میزان بارندگی‌ها بسیار کم شده در حدی که میزان روان‌آب‌های کشور به کمتر از 54 درصد رسیده است. 

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی بیان داشت: هدف از سدسازی‌ها در کشور ذخیره سازی حدود 65 میلیارد مترمکعب آب بوده، در صورتی که هیچ‌گاه ذخایر آبی کشور در پشت سدها به بیشتر از 33 میلیارد مترمکعب نرسیده و این موضوع بیانگر این موضوع است که کشورمان به لحاظ ذخایر آبی در حال حرکت به سمت راس بحران است.

مصرف منابع آب تجدید شونده از مرز بحران عبور کرده است

توکلی گفت: براساس استاندارهای جهانی هر کشوری که بیش از 40 درصد منابع آب تجدید شونده را استفاده کند، وارد بحران آب می‌شود، در حالی که در ایران حدود 72 درصد از منابع آب تجدید شونده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی اظهار داشت: استفاده بیش از اندازه از منابع آب تجدید شونده طبیعتا باعث می‌شود که بسیاری از اکوسیستم (زیست بوم) های کشور لطمه بخورد و همچنین سبب می‌شود که اکثر تالاب‌های کشور خشک شوند و یا به سمت خشک شدن و تبدیل شدن به نمک‌زار پیش روند. 

رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی مجلس در پاسخ به این پرسش که چرا وضعیت ذخایر آبی کشور بحرانی شده است، گفت: عدم کنترل رشد تقاضا و پایین بودن راندمان آب و عدم بهره‌وری آب و استفاده از روش‌های سنتی مصرف آب این مسائل را به وجود آورده است.

ناظر مجلس شورای اسلامی در شورای عالی آب بیان داشت: آب‌های زیرزمینی در تمام نقاط کشور دچار مشکل شده‌اند و در تهران باعث نشست زمین شده‌ است، به طوری که از 509 نقطه مطالعاتی آب‌های زیرزمینی 300 تا از آنها ممنوعه شده و این اتفاق به این معناست که منابع آب قابل توسعه نیست، ضمن اینکه برای بازگشت به حالت طبیعی منابع آب باید مدیریت و احیا شوند.

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس تصریح کرد: در قوانین و برنامه چهارم و پنجم توسعه حکم شده که وزارت نیرو باید میزان آب از دست رفته در آب‌های زیرزمینی را تا حداکثر 25 درصد احیا و برگرداند، ولی علیرغم اینکه روز به روز تقاضا بیشتر و محدودیت منابع آب افزایش می‌یابد، هنوز این اتفاق نیفتاده است. 

توکلی گفت: در حال حاضر 10 میلیارد مترمکعب برداشت مازاد از آب‌های زیرزمینی داریم و آب‌های سطحی نیز به میزان 50 درصد کاهش یافته است و منابع آب هم به دلیل تولید فاضلاب و آلودگی‌های کشاورزی در حال تهدید است.

ملاحظه‌‌کاری‌ها مانع بسته شدن چاه‌های غیر مجاز است

وی در پاسخ به این پرسش که مجلس در مورد برداشت‌ آب از چاه‌های غیر مجاز قانون دارد یا خیر؟ گفت: قوانین مجلس زیاد است، در کشور حدود 300 هزار حلقه چاه غیر مجاز وجود دارد که فقط 40 هزار حلقه از این چاه‌ها در دریاچه ارومیه است و برای بستن این چاه‌های غیر مجاز قانون داریم، ولی به دلایل مختلف اقتصادی در مورد بستن آن چاه‌ها با توجه به اشتغال‌زا بودن آنها ملاحظه‌کاری می‌شود. 

آب فدای اشتغال شده است

عضو کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی تصریح کرد: این نوع ملاحظه‌کاری‌ها باعث فدا شدن آب در مقابل اشتغال می‌شود و اگرچه تولید محصولات کشاورزی را در جهت استقلال انجام می‌دهیم، ولی در مقابل آب را از دست می‌دهیم.

واردات محصولات پر مصرف آب برنامه‌ریزی شود

توکلی اظهار داشت: به دلیل کمبود آب در کشور باید برخی از محصولات پر مصرف را به جای تولید داخلی از خارج وارد کنیم و این کار به معنای تجارت آب است. کشورهایی که منابع آبی ضعیفی دارند، برخی از محصولات کشاورزی را کشت نمی‌کند و در عوض نیاز خودشان را با واردات تأمین می‌کنند.

کشت محصولات غیر ضروری کشاورزی متوقف شود

وی افزود:بر اساس ظرفیت‌های موجود باید محصولات کشاورزی کشت شود و برنامه‌ریزی باید به گونه‌ای باشد که محصولات استراتژیک و اساسی را خودمان در کشور تولید کنیم و محصولاتی که تولید آنها برای کشور ضروری نیست، را متوقف کنیم.

رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی مجلس، تصریح کرد: عدم برنامه‌ریزی برای تولید محصولات کشاورزی از عوامل تأثیرگذار بر هدر رفت آب در کشور است، به طوری که در برخی مناطق کشاورزان محصولاتی را می‌کارند که حتی برداشت آن برای آنها به صرفه نیست و آن قدر تولید می‌کنند که امکان فروش آن را ندارند و علیرغم صرف وقت، زحمت زیاد و همچنین مصرف آب هیچگونه حاصلی برای کشاورز ندارد.

توکلی در پاسخ به این پزسش که برای مبارزه با این مسائل چه راهکاری باید اندیشید، گفت: یکی از کارها این است که سند چشم‌انداز آب کشاورزی را تدوین و الگوی کشت و سند ملی آب را از آن استخراج کنیم، زیرا با منابع آبی کم و جمعیت زیاد نمی‌توان چشم بسته و بدون هیچ الگویی کار کرد. 

هزار روستای کشور با مشکل آب مواجهند

وی افزود: در برخی مناطق کشور از جمله روستاهایی در استان لرستان حتی برای تأمین آب شرب با مشکل مواجه هستیم و آبرسانی برای مصرف شرب به این مناطق از طریق تانکر انجام می‌شود. آبرسانی به هزار روستای کشور از طریق تانکر انجام می‌شود که 11 درصد این روستا‌ها در استان لرستان واقع شده‌اند.

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی بیان داشت: طبق آمار استان لرستان جزء استان‌های پرآب محسوب می‌شود و 25 درصد از زمین‌های آن دارای منابع آبی هستند، در حالی که مشاهده می‌شود، به برخی از روستاهای این استان انتقال آب از طریق تانکر انجام می‌شود و این اتفاقات مرتبط با برنامه‌های منسجم از دستگاه‌های بهره‌بردار و عدم ارزش مالی آب برای مصرف‌کننده است، به طوری که ارزش مادی آب صفر است و این موضوع در مصرف زیاد آب بسیار تأثیرگذار است.

توکلی با بیان اینکه مسئول پیگیری قانون آب است، گفت: تا‌کنون کارگروه‌هایی روی آن کار کرده‌اند که تمام ابعاد مربوط به مباحث آب از قبیل اقتصاد آب، نحوه استفاده از آب، حفاظت از آب، توسعه آب، دیپلماسی آب، نحوه ساختار و اینکه چه مقدار آب به کشاورزی، شرب و صنعت اختصاص یابد در این قانون پیش‌بینی شده و به زودی این قانون به مجلس ارائه می‌شود.

وی افزود: برای برداشت آب‌های زیرزمینی باید کنترل هوشمند نصب شود، زیرا بسیاری از چاه‌های مجاز هم از حد و اندازه خود بیشتر برداشت می‌کنند. 

رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی مجلس تصریح کرد: اگر کنترل‌های حجمی هوشمند روی چاه‌ها نصب و اجرا شوند، طبیعتا مصرف‌کننده یا کشاورز به اندازه پروانه و مجوزی که به او داده شده است، برداشت می‌کند و چون برداشت‌ها بر اساس مطالعات است و ظرفیت سفره آب زیرزمینی و میزان برداشت مشخص شده است، طبیعتا تعادلی بین تغذیه و تخلیه سفره‌های زیر زمینی ایجاد می‌شود و این وضعیت یعنی رو به کاهش رفتن میزان ذخیره‌ها متوقف می‌شود. 

توکلی در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان منابع آب زیرزمینی را احیا کرد، گفت: سفره‌های آب زیرزمینی مثل سدهای مخزنی روی زیرزمین هستند که بر اثر بارندگی تغذیه می‌شوند و ما اجازه برداشت از آن میزانی آبی که در اثر بارندگی تزریق می‌شود، را داریم که به آن آب دینامیک گفته می‌شود

وی افزود: منابعی از آب‌های زیرزمینی که اجازه برداشت آن را نداریم، آب استاتیک گفته می‌شود که این آب به عنوان ذخایر آیندگان است و استفاده از آن به ذخایر سفره‌های آب زیرزمینی و کیفیت و کمیت آب ضربه می‌زند.

رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی مجلس بیان داشت: تا زمانی که میزان ذخیره آب به اندازه تخلیه است مشکلی نداریم ولی مشکل از زمانی آغاز می‌شود که میزان تخلیه بیشتر از تغذیه باشد و امروزه این اتفاق در کشور در حال وقوع است اما چون با چشم دیده نمی‌شود، حساسیت آن را درک نمی‌کنیم. 

روش‌های احیای آب‌های از دست رفته

توکلی گفت: برای احیا کردن آب‌های از دست رفته یا باید بارندگی در حدی باشد که به صورت طبیعی آب به زمین برگردد و تغذیه شود و یا اینکه اینکه آب های سطحی را به صورت تغذیه مصنوعی آبخوان داری به دشت‌ها تزریق کنیم، همچنین باید میزان برداشت کنترل شود.

 وی در پاسخ به این سؤال که چرا کمترین اعتبارات در مجلس به بخش آبخوان‌داری و آبخیزداری تعلق می‌گیرد، گفت: در این مورد اولین حرکت باید از سمت دولت باشد، دولت منابع مالی را صرف مهار آب می‌کند و علیرغم اینکه در خیلی جاها آب نداریم، ولی سد می‌سازیم.

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی اظهار داشت: عدم توجه به مباحث مربوط به آبخوان‌داری در کشور ناشی از این است که دستگاه‌های متولی مدیریت آب همه بنگاه‌ هستند و خودشان باید مسائلی مالیشان را مدیریت کنند. 

وزارت نیرو فقط سد می‌سازد

رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی مجلس اظهار داشت: طبق قانون وزارت نیرو حفاظت و صیانت از آب را به عهده دارد، ولی مسئولان این وزارتخانه علاقمند به انجام کارهای سخت‌افزاری مثل سدسازی هستند و حاضر نیستند از لاک تأمین آب بیرون بیایند، زیرا حفاظت و صیانت از آب مشارکت مردم را می‌طلبد و کار سختی است. 

توکلی گفت: از زمان مدیریت تأمین آب گذشته و الان واحد مدیریت مصرف و تقاضا وجود دارد، بنابراین آب را برای مصرف در اختیار کسی گذاشت که ارزش اقتصادی تولید می‌کند و من قبول داریم که در این زمینه نظارت مجلس کم است. 

مدیریت منابع آبی ایران در بین 133 کشور 132 است

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی اظهار داشت: در رتبه‌بندی جهانی مدیریت منابع آب ایران از بین 133 کشور در رتبه 132 است و این موضوع نشان می‌دهد که تا چه اندازه به حفظ و صیانت از آب توسط مسئولان بی‌توجهی شده است. 

توکلی در پاسخ به این سؤال که سدسازی‌های سال‌های اخیر تا چه اندازه بر افزایش بحران آب در کشور تأثیرگذاشته است، گفت: کشور ایران کشوری خشک و نیمه خشک با پراکندگی منابع آب است، بنابراین یکی از راه‌های ذخیره‌سازی آب در کشوری که منابع آبی پراکنده‌ای دارد، سد سازی است. 

وی افزود: اگرچه سدسازی برای کشور به دلیل منابع آبی پراکنده و محدود کاری درست است، اما به دلیل رشد قارچ‌گونه این سدسازی‌ها در نقاط مختلف کشور دچار بهم‌ریختگی در مدیریت منابع آب شده‌ایم. 

عضو کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی اظهار داشت: یک مدیریت جامع برای سدسازی‌ها نبود، به طوری که هر کس در هر جایی که تمایل داشته اقدام به ساخت سد کرده است باعث به هم ریختگی و ایجاد بحران در منابع آب شده است و این اتفاق مدیریت نقطه‌ای نامیده می‌شود.

رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی مجلس، تصریح کرد: بررسی استاندارهای جهانی، شاخص‌ها و وضعیت موجود نشان دهنده آن است که ما وارد مرحله بحران در آب شده‌ایم.

وی به عوامل تأثیرگذار در بحران آب اشاره کرد، و گفت: تغییر اقلیم، کاهش منابع آب تجدید شونده، مصرف زیاد آب و بهره‌برداری نامناسب از آب از جمله این عوامل هستند.

آب در ایران کالای بی‌ارزش است

رئیس کمیته آب کمیسیون کشاورزی مجلس در پاسخ به این سؤال که آیا مجلس برای افزایش قیمت آب وارد عمل می‌شود، گفت: یکی از کالاهای بی‌ارزش کشور ما آب است و به دلیل برخی اعتقادات مذهبی هرگاه مباحث مربوط به افزایش قیمت آب مطرح می‌شود، عده‌ای با آن مخالفت می‌کنند و این موضوع کاملا به ضرر مملکت است. 

توکلی افزود: اگر قرار است جمعیت کشور افزایش یابد لازمه این کار فراهم کردن شرایط امنیت غذایی است و برای تأمین امنیت غذایی این جمعیت باید راندمان آب افزایش یابد. /