در تمام قسمت های شهر مسکو می توان لوله های عظیمی را مشاهده کرد که خیابان ها و کوچه پس کوچه های شهر را در بر گرفته اند و با گذر از بالای معابر و میادین در میان کوچه های شهر ناپدید می شوند تا گرما و حرارت منازل ساکنین پایتخت روسیه در زمستان های وحشتناک و سرمای زیر ۲۰ درجه سانتیگراد را تامین کنند.

این بهترین توصیفی است که می توان از شبکه به هم پیچیده سامانه حرارت مرکزی مسکو ارائه داد.

سیستم گرمایش منازل در مسکو

سیستم گرمایش منازل در مسکو به شکل ناحیه و منطقه ای است و ساکنان پایتخت هیچ دخالت یا نظارتی در کار تامین حرارت منازل خود در فصل سرما ندارند. تامین گرمای منازل در این کلانشهر توسط شرکت های خصوصی طرف قرارداد شهرداری انجام می گیرد.

 

 

سیستم تامین حرارت مرکزی ناحیه ای

سیستم تامین حرارت مرکزی ناحیه ای از مزیت هایی برخوردار است که می توان به صرفه جویی در مصرف انرژی، کاهش خطرات آتش سوزی منازل و نبود دردسر دائمی تامین سوخت زمستانی اشاره کرد. علاوه بر آن در این سیستم،  نیاز به تعمیر موتورخانه شوفاژ که در ایران هر چند سال یک بار انجام می گیرد وجود ندارد.
این سیستم گرمایش منازل را برای مردم مسکو آسان تر کرده است و در واقع می توان گفت مردم مسکو بر این باورند بدون این سیستم تامین حرارت منازل خود غیرممکن است.

در این سیستم،  موتورخانه های غول پیکر که معمولا با گاز طبیعی کار می کنند به صورت متمرکز و به شکل کوره های تولید آب داغ در محوطه های مشخصی در مناطق متعدد مسکو واقع شده اند. در سیستم حرارت مرکزی گرمارسانی مسکو، آب در موتورخانه گرم می شود و از طریق لوله ها به ساختمان ها و شوفاژ های واقع در آن منتقل می شود و در لوله ها بطور دائم جریان می یابد و تنظیم درجه حرارت منازل بدون اختیار ساکنان آن ها، انجام می گیرد.
در مسکو، معمولا از اواخر فروردین ماه با افزایش تدریجی درجه حرارت هوا، گرمارسانی به تدریج متوقف می شود و در اواسط مهرماه که هوا به سردی میل می کند با کنترل جریان آب گرم در لوله های شوفاژ های واحدهای مسکونی، حرارت رسانی به خانه ها آغاز می شود.

بد نیست این نکته را بدانید زمان توقف یا آغاز حرارت رسانی به منازل مسکو به درجه برودت یا حرارت هوا در این شهر بستگی دارد و ممکن است دیرتر یا زودتر از موعدهای ذکر شده انجام گیرد. اما هیچ وقت آب گرم منازل در مسکو و حتی پس از قطع آب گرم شوفاژها، قطع نمی شود. قطع یا وصل گرمایش در مسکو طبق جدول زمانبندی انجام می گیرد و از طریق رسانه های خبری به اطلاع مردم می رسد. معمولا در پاییتخت روسیه، اوایل تابستان به منظور تعمیر لوله ها یا موتورخانه ها، سیستم انتقال آب گرم به مدت سه هفته قطع می شود.
هزینه حرارت و گرما نیز با قبضی مانند هزینه گاز و آب و برق به بانک پرداخت می شود که مثلا برای آپارتمان یک خوابه با وسعت حدود ۷۰ متر مربع ماهانه حدود ۵۰۰ روبل (۱۹ دلار است) و افراد دارای امتیازات اجتماعی (بازنشستگان و معلولین) نصف این مبلغ را پرداخت می کنند.
تلاش برای متمرکز کردن تامین حرارت در مسکو و دیگر شهرهای روسیه به عنوان یک سنت دیرینه در حالی صورت می گیرد که این کشور یکی از بزرگترین دارندگان منابع نفت و گاز و نیز دارای ده ها نیروگاه هسته ای است و روزانه ۹ میلیون بشکه نفت خام استخراج می کند.
توجه داشته باشید کشور روسیه به دلیل برخورداری از منابع عظیم گازی، ۳۰ درصد از گاز مورد نیاز اروپا را نیز تامین می کند، ولی سامانه تامین حرارت در شهرهای این کشور به گونه ای برنامه ریزی شده تا انرژی هدر نرود و نسل های آینده نیز از این نعمت خدادادی برخوردار شوند.

 

 

این نکته را در نظر بگیرید که در مسکو، سیستم حرارت مرکزی بسیار متفاوت تر از سیستم حرارت مرکزی در کشور ما می باشد. در مسکو هیچ کدام از خانه ها، فروشگاه ها و دفاتر کار وسیله گرمایش خود را ندارند و به جای آن ۱۳ میلیون نفر ساکن مسکو با تاسیسات گرمایش متمرکزی گرم می شوند که از طریق یک شبکه لوله آب جوش را به رادیاتورهای واحدهای مسکونی، محل کار و مدرسه پمپاژ می کنند.

در این سیستم سطح حرارت داخل ساختمان برای همه ساکنان شهر توسط چند مدیر ناشناس تنظیم می شود و افراد خود در کاهش یا افزایش و روشن و خاموش کردن سیستم گرمایش خود دخالتی ندارند. سیستم حرارت مرکزی مسکو علاوه بر تامین گرمایش مورد نیاز ساکنان این کلانشهر در فصول سرد سال، آب گرم مورد نیاز آنان را نیز برآورده می کند و شهرداری این شهر به این ترتیب با یک سامانه دو نیاز اساسی شهروندان را رفع می کند.

 

 

در دو دهه پس از فروپاشی شوروی سابق و به موازات رونق ساخت و ساز در مسکو، برخی از ساختمان ها به سیستم حرارت اختصاصی نیز مجهز شده اند ولی با این وجود شمار آنها هنوز بسیار ناچیز است.

البته باید توجه داشت که سامانه حرارت مرکزی مسکو به هنگام راه اندازی آن در دوره استالین در دهه ۱۹۳۰ میلادی در نوع خود انقلابی بزرگ در تامین رفاه شهروندان شوروی محسوب می شد و علاوه بر تامین عدالت، در دسترسی همه به گرما و آب داغ به دلیل حذف مصرف زغال سنگ به عنوان سوخت رایج آن دوره دستاوردهای زیست محیطی بزرگی نیز داشت. در آن دوران، هزینه های مصرف آب جوش و حرارت به صورت مصنوعی پایین نگه داشته می شد و هر خانواده ماهانه تنها چند سنت برای این منظور می پرداخت.

بر اساس اطلاعات موثق امروزه بیش از ۲۰۰ مجتمع تاسیساتی ویژه تولید حرارت و آب داغ در کلانشهر ۱۳میلیون نفری مسکو فعالیت می کنند که به طور متوسط هر مجتمع گرمایش و آب داغ بیش از ۵۰ هزار نفر را تامین می کند.

البته این سامانه معایبی نیز دارد که یارانه ای بودن آن و در نتیجه کم توجهی شهروندان به ارزش واقعی انرژی از جمله آنهاست. یکی دیگر از معایب این سامانه در مواقع گرم، به دلیل نبود ترموستات در واحدهای مسکونی، محل کار، اماکن اداری و عمومی باعث هدرروی انرژی می شود.

به طور واضح تر گرمایش در مسکو از زمان فشار کلید آغاز به کار آن در مهر ماه تا قطع فعالیت آن در اردیبهشت در تمامی ساعات شبانه روز روی یک درجه مشخص تنظیم می شود و شهروندان نمی توانند در کاهش یا افزایش آن دخالتی داشته باشند.

این در حالی است که تحقیقات انجام شده نشان می دهد نصب ترموستات در واحدهای مسکونی یا اداری به منظور تنظیم درجه حرارت در بازه زمانی فعالیت سامانه حرارت مرکزی می تواند ۱۵ تا ۲۰ درصد در میزان مصرف انرژی صرفه جویی کند. البته در سال های اخیر برای رفع این مشکل نیز چاره ای اندیشیده شده است و شرکت های مسئول امکاناتی را برای تنظیم درجه حرارت سامانه حرارت مرکزی مسکو ترتیب داده اند.