کرسی ژاپنی یا کوتاتسو چیست؟ چرا ژاپنی ها هنوز خانه های خود را با کرسی گرم می کنند؟ -

سال ها پیش وقتی شنیدم که ژاپنی ها نسبت به سنت هایشان بسیار متعهد هستند، باورم نمی شد که مردمی تا این حد بتوانند آداب و رسوم گذشته شان را حفظ و بر مبنای آن در قرن بیست و یکم زندگی کنند. این دقیقا خلاف آن چیزی است که ما در کشورمان با آن روبرو هستیم. نوعی تقلید از کشورهای غربی، تجددگرایی و تمایل به پیروی از سبک های متنوع و جدید در سرتاسر کشورمان دیده می شود. ما بدون آنکه بدانیم با این کار به ظاهر ساده، گذشته و هویت مان را به سمت فراموشی هدایت می کنیم. یکی از سنت هایی که ژاپنی ها آن را به خوبی حفظ کرده اند، استفاده از کرسی ژاپنی برای گرمایش خانه ها و اماکن مختلف است. آنها با در نظر گرفتن مزایا و ویژگی های آن، و با دانش جدیدتری دست به طراحی دوباره المان ها و مبلمان اطراف این کرسی ها کرده اند. فرهنگی که این روزها به یکی ازجذابیت های توریستی در ژاپن تبدیل شده است.

کرسی ها سال هاست در کشورهای مختلفی در دنیا مورد استفاده قرار می گیرند، برای مثال براسرو (Brasero) نام کرسی های اسپانیایی است. کرسی ژاپنی یا کوتاتسو(Kotatsu)، یک میز کوچک مربعی یا دایره ای است که با نوعی لحاف ژاپنی بزرگ و سنگین به نام فوتون (Futon) پوشانده می شود. در زیر میز یک منبع حرارتی قرارمی دهند. این منبع حرارتی در گذشته یک منبع ذغالی بوده اما اکنون یک منبع الکتریکی است.

تاریخچه کرسی های ژاپنی از قرن ۱۴ میلادی آغاز می شود و ریشه آن به روش پخت و پز موسوم به (irori) ایروری در ژاپن می رسد. دغال چوب روش اصلی پخت و پز و گرمایش درخانواده های سنتی ژاپن بود. در این روش در وسط خانه یک منقل تعبیه و از آن برای پخت و پز استفاده می کردند. در قرن چهاردهم ژاپنی ها با قرار دادن یک میز بر روی منقل از حرارت ناشی از پخت و پز برای گرم کردن خانه استفاده کردند. آنها برای استفاده بهتر، هدر نرفتن گرما و ایجاد گرمای منطقه ای، یک میز و یک لحاف بر روی منقل قرار می دادند. این مدل سنتی کرسی های ژاپنی، هوری گوتاتسو (Hori-Gotatsu)نامیده می شد. «هوری» به معنای خندق و گودا، «گو» به معنای مشعل و آتش و «تاتسو» به معنای گرم کننده پاست.
شکل هوری گوتاتسو در طول قرن هفدهم کمی تغییر کرد، منقل هوری گوتاتسو به شکل مربعی در مرکز اتاق حفر و یک قاب چوبی در اطراف آن نصب می شد. کوره ای آتشی که پتوی بر روی آن قرار می گرفت و گرما را در داخل خود حبس می کرد و به یک مکان ایده آل برای گرم کردن پاها در سرماهای سخت ژاپن تبدیل می شد.

بعد از قرن هفدهم کوتاتسوهای متحرک ایجاد شدند. در این مدل به جای قرار دادن ذغال در ایروری ها، آنها را در یک گلدان سفالی و روی تاتامی ها قرار می دادند که کوتاتسو را قابل حمل می کرد. تاتامی ها، کفپوش های حصیری هستند که استفاده از آنها در ژاپن بسیار متداول است. به این نوع کرسی های ژاپنی «اوکی گوتاتسو» (Oki-Gotatsu) می گفتند. در این کلمه «اوکی» به معنای قرار دادن است.

در اواسط قرن بیستم، سیستم برقی جایگزین ذغال چوب شد. در این سیستم به جای استفاده از گرمای ذغال که در یک گلدان سفالی قرار می گرفت، یک سیستم گرمایش الکتریکی مستقیما به قاب کرسی ژاپنی یا همان کوتاتسو متصل می شد. درسال ۱۹۹۷ از ۸۱ درصد افرادی که کرسی داشتند، دو سوم از کرسی مدرن بهره می بردند. با آمدن سیستم متحرک کوتاتسو، این سیستم گرمایش خانگی به ویژگی مشترک اکثرخانه های ژاپنی تبدیل شد.

انواع کرسی های ژاپنی

امروزه دو نوع کوتاتسو در ژاپن رایج است که نوع و گرمایش آنها با یکدیگر کاملا متفاوت است.

کرسی ژاپنی برقی

سبک مدرن کوتاتسو یا هما اوکی گوتاتسو جدید که از یک میز تشکیل شده است و یک بخاری برقی در زیر آن قرار دارد. این مدل بعد از گلدان های سفالی که داخل آنها ذغال داغ بود، ساخته شد.

کرسی ژاپنی ذغالی

هور گوتاتسو که گودال داخل زمین زیر میز آن ۴۰ سانت عمق دارد و بخاری زغالی در داخل آن قرار می گیرد یا این که به شکل مدرن تر آن به قاب میز متصل می شود. این گودال های گرمابخش گاهی برای کرسی های برقی هم ساخته می شوند.

در قرن بیست و یکم، کرسی های ژاپنی بیشتر از نوع بخاری های برقی متصل به قاب میز هستند، متریال این کرسی ها محدود به چوب نیست و ممکن است از پلاستیک یا مواد دیگر ساخته شود. در قسمت زیر و روی پتوی کرسی ها صفحه چوبی میز قرار دارد تا بتوان به راحتی بر روی آن کتاب، لیوان چای و یا وسایل مورد نیاز را قرار داد. ژاپنی ها دورتا دور میز کرسی بر روی زابوتون (Zabuton) و یا تشکچه می نشینند و پاهایشان را زیر میز قرار می دهند. زابوتون صندلی های بدون پایه ژاپنی است که تنها از نشیمن، پشتی و یا دسته تشکیل شده است. پتو روی قسمت پایینی بدن را می پوشاند و پاها را گرم می کند. به صورت سنتی ژاپنی ها در هنگام استفاده از کرسی، لباس های سنتی شان را می پوشند، این لباس ها اغلب از قسمت پایین باز هستند و کمک می کنند تا گرما به سمت بالاتنه هدایت شده و بدن را گرم کند.

بیشتر خانه های ژاپنی، به گونه ای طراحی و ساخته می شوند که اغلب عایق گرما نیستند و سیستم گرمایش مرکزی ندارند. برای همین سیستم گرمایش محلی بسیار حائز اهمیت است. گرمایش محیط به دلیل کمبود عایق ها و پیش ساخت بودن مسکن، گران در می آید. کوتاتسو یا همان کرسی ژاپنی روشی نسبتا ارزان برای گرم نگه داشتن خانه در زمستان به حساب می آید. خانواده فعالیت های روزمره شان را در اطراف کرسی انجام می دهند، تا در هزینه انرژی صرفه جویی کنند.در تابستان پتوها از روی میز کرسی برداشته می شود و از آن به عنوان یک میز معمولی استفاده می شود.
از کرسی ژاپنی برای خوابیدن نیز می توان استفاده کرد، اگرچه برای افراد کوتاه قد استفاده ازآن بهتر است و بهتر بدنشان را می پوشاند و گرم می کند. استفاده از کرسی به طور کلی برای چرت های روزانه قابل قبول تر است و دلیل آن این است که بدن فرد به صورت کامل پوشیده نمی شود و گرمایش ناهمواری ایجاد می کند. میز کوچک است و ممکن است هنگام غلت زدن در خواب پاها به منبع گرمایش کرسی برخورد کنند و باعث سوختگی شوند. در ژاپن به صورت سنتی به کودکان می گویند اگر زیر کرسی بخوابند، سرما می خورند. در فصل زمستان، کرسی مرکز زندگی ژاپنی هاست. عصر افراد خانواده در اطراف کرسی جمع می شوند، غذا می خورند، تلویزیون می بینند و به بازی و گفت و گو مشغول می شوند. آنها معتقدند در زیر کرسی کوتاتسو، تمام نگرانی های شما در هم نشینی با خانواده از بین می رود و کاملا احساس آرامش می کنید.

کرسی در کشورهای دیگر

سیستم گرمایش مانند کرسی های ژاپنی، در اغلب کشورهای جهان دیده می شود. کرسی یکی از راههای اقتصادی و اجتماعی متداول برای گرم شدن در حالت نشسته است. در اسپانیا و پرتغال کرسی هایی با پایه های بلند وجود دارد که به آنها مسا کامیلا (Mesa camilla) می گویند. یک میز کوچک گرد با یک بخاری (منقل) در زیر آن که شما در حالت نشسته روی مبل نیز می توانید از گرمای آن استفاده کنید. در هلند، اجاق های موسوم به Foot Stove (اجاق پا) مورد استفاده قرار می گرفت. این اجاق های چوبی یک قفسه در دار بودند که ذغال درون ظرف مخصوصی درون آنها قرار می گرفته است و پاها را بر روی آن گرم می کردند. در جنگ جهانی اول، مهندسان انگلیسی برای سنگرها از سیستم کرسی ژاپنی استفاده کردند.
در تاجیکستان و افغانستان کرسی هایی به نام صندلی (Sandali) به صورت گسترده مورد استفاده قرار می گرفتند. امروزه نیز در خانه های سنتی، صندلی ها به عنوان محلی برای خوردن غذا مورد استفاده قرار می گیرد. کرسی های ایرانی نیز یکی از روش های گرمایش در سالهای گذشته در ایران بودند.
در چین و کره استفاده از سیستم گرمایش از کف متداول است و در آن از دستگاه هایی استفاده می شود که با روشی مشابه کوتاتسوهای ژاپنی زمین را گرم می کنند. روش های متداول گرمایش از کف به نام های Kang bed-Stove و Ondol معروف هستند. در این سیستم های گرمایش دود اجاق غذاپز از مسیری -که در زیر محل نشیمن و یا خوابیدن در خانه است- عبور و آن مناطق را گرم می کند.

آیا کرسی ژاپنی پیش از کرسی ایرانی اختراع شده است؟

استفاده از کرسی برای ایرانیان از آیین های شب اول زمستان است. در بلندترین شب سال که به شب یلدا معروف است، تمام خانواده دور کرسی می نشینند و به حضور هم دیگر دل گرم می شوند.
اینکه این نوع سیستم گرمایش برای شب های سرد زمستانی ابتدا در ایران رایج شده است یا در ژاپن مشخص نیست اما آنچه که واضح است شواهدی وجود دارد که ایرانیان در زمان قاجار یعنی قرن هجدهم میلادی از کرسی استفاده می کردند. در حالی که تاریخ اختراع کرسی قرن چهاردهم عنوان شده است.
البته تاریخ دقیق و مشخصی برای کرسی های ژاپنی نیز بیان نشده است اما پیش از آن که کرسی ها در ژاپن در میان مردم متداول شوند، منقل های بدون دودکش، سیستم پخت و پز خانه های ژاپنی بودند. بعد از جنگ جهانی دوم بود که بالاخره اوضاع اقتصادی تغییر کرد و اقشار با درآمد بالا توانستند پتوهای کرسی را تهیه و با آن خودشان را گرم کنند. به نظر می رسد سنت های زمستانی ژاپن و ایران در این زمینه اشتراکات زیادی دارد.

اخیرا در شیکاگو مسابقه ای تدارک دیده و در آن از شرکت کنندگان خواسته شد تا برای سرمای زمستان و کاهش رونق رستوران ها در دوران شیوع کووید-۱۹ راه حلی را پیشنهاد بدهند. یکی از شرکت کنندگان پیشنهاد داد که برای استفاده از فضای باز به عنوان فضای سرو غذا، از کرسی های ژاپنی بهره ببرند. یعنی به جای گرم کردن فضا از سیستم گرمایش در زیر منطقه ای حفاظت شده مانند لحاف استفاده کنند. در این روش مشتریان رستوران می توانستند در محیط باز و با فاصله اجتماعی بنشینند و گرم بمانند. هزینه این راه کار بسیارکمتر از هزینه تعطیلی این رستوران ها و هزاران دلار خسارتی است که به این کسب و کارها وارد می شوند.