کارشناس: مرتضی قربانی

به گزارش مسیر اقتصاد بیش از ۷۰ درصد از حمل و نقل تجاری در جهان از راه دریا صورت می گیرد و برای کشوری که حدود ۱۸۰۰ کیلومتر ساحل مشرف به دومین گلوگاه اقتصادی جهان پس از کانال سوئز یعنی تنگه هرمز دارد، استفاده از پتانسیل موجود برای بهره برداری اقتصادی و سیاسی اهمیت دارد.

چنانکه آمارها نشان می دهد، در هر ۱۲ دقیقه یک کشتی از تنگه هرمز عبور می کند و در مجموع سالانه بیش از ۴۳ هزار شناور در خلیج فارس و دریای عمان در حال حرکت است. این وضعیت بیانگر آن است که ظرفیت توسعه صنعت بانکرینگ و سوخت رسانی به کشتی ها از این مسیر، صرفه اقتصادی قابل توجهی خواهد داشت.

موقعیت ژئوپلیتیک ایران در منطقه و دسترسی به آب های آزاد و آبراه های بین المللی که در خلیج فارس و تنگه هرمز قرار دارد، آنگونه که در نقشه مشخص است نشان می دهد که از لحاظ جغرافیایی نیز چربش توسعه صنعت بانکرینگ به سمت ایران است.

ضرورت و اهمیت صنعت بانکرینگ

منطقه خلیج‌فارس ۴۷.۹ درصد ذخایر اثبات‌شده نفت خام دنیا را دارا بوده و ۳۲.۲ درصد از تولید نفت خام دنیا در سال ۲۰۱۳، در این منطقه انجام شده است. همچنین ۳۴.۹ درصد صادرات نفت خام دنیا از این ناحیه انجام می‌گیرد که انتقال این حجم عظیم مواد نفتی و فرآورده‌های حاصل از آن، نیازمند عبور و مرور گسترده کشتی‌های غول‌پیکر و قاره‌پیمای نفتی است که به دلیل پیمایش مسافت‌های طولانی و حجم بزرگ خود، نیازمند بنادر قوی در عرصه صنعت بانکرینگ است.

از سوی دیگر، به دلیل نبود راه آبی به مناطق آسیای مرکزی و منطقه خاورمیانه، خلیج‌فارس موقعیتی ترانزیتی پیدا کرده است که این موضوع سبب عبور و مرور گسترده کشتی‌های تجاری از نقاط مختلف دنیا به این منطقه می‌شود.

طبق برآوردها، حمل و نقل هر واحد کانتینر از مسیر کریدور شمال-جنوب حدود ۳۰ درصد ارزان تر بوده و ایران در قلب این کریدور قرار گرفته است.

تمامی این موضوعات نشان‌دهنده آن است که منطقه خلیج‌فارس یکی از مناطق مستعد برای صنعت بانکرینگ به شمار می‌رود؛ چراکه کشتی‌های نفت‌کش و تجاری بسیاری بدین سبب به این منطقه مراجعه می‌نمایند. لذا کشورهایی که در این منطقه دارای مرز آبی مناسبی برای راه‌اندازی این صنعت بوده‌اند، کمابیش به فعالیت در این صنعت مشغول شده‌اند. ازاین‌رو در منطقه خاورمیانه، تنها کشورهای حوزه خلیج‌فارس (امارات متحده عربی، عربستان سعودی، ایران، قطر، کویت، بحرین، عراق، عمان و یمن) امکان فعالیت در این عرصه را دارند.

سایت بانکر ایندکس، به‌عنوان یکی از منابع اطلاع‌رسانی صنعت بانکرینگ دنیا، بنادر عدن یمن، سلاله عمان، بندرعباس ایران، دمّام، جده، رس تنورا و یانبو عربستان، دبی، خورفکان و شارجه امارات متحده عربی را به عنوان بنادر مهم منطقه خلیج‌فارس در امر بانکرینگ معرفی می‌نماید.

با این وجود، ۷۳ درصد از کل حجم عملیاتی ۶۴۶ هزار بشکه در روز برای بانکرینگ، متعلق به دو کشور عربستان و امارات متحده عربی است. ایران در رده سوم بوده و پس از آن نیز، کشورهای قطر و کویت، حجم قابل قبولی را در اختیار دارند. این در حالی است که شرایط ایران برای فعالیت گسترده در صنعت بانکرینگ بسیار بهتر از این کشورهاست.

۵ مزیت توسعه صنعت بانکرینگ برای کشور

صنعت بانکرینگ باعث متنوع شدن کانال‌های فروش فرآورده‌های نفتی در ایران شده و از این رو، سبب مقاوم سازی اقتصاد کشور می‌شود. دیگر اینکه اهرم قدرتی در دست ایران برای مقابله با تهدیدات جهانی خواهد بود؛ چراکه شکل‌گیری این صنعت، هم انبار گسترده‌ای از نفت و فراورده‌های آن در کشور ایجاد می‌نماید که این ذخایر در مدیریت تقاضای بازار داخل و منطقه نقش مهمی ایفا خواهد کرد و هم به فرض سهم بالای ایران در این صنعت، امکان اعمال تحریم و یا سایر فشارها از سوی سایرین بر ایران کاهش پیدا می‌کند.

به عنوان مزیتی دیگر، از طریق صنعت بانکرینگ امکان ارزآوری و تنوع در کانال‌های تحصیل ارز برای ایران فراهم است.

متنوع شدن کانال‌های فروش فرآورده‌های نفتی و توزیع مویرگی

از آن جا که نفت و فرآورده‌های آن عمده صادرات کشور را تشکیل می‌دهند، ارزآوری، تأمین مالی دولت و بسیاری دیگر از پارامترهای اساسی کشور وابسته به این بخش می‌باشد. لذا در کنار تلاش‌هایی که برای ایجاد اقلام عمده صادراتی جدید (همچون صادرات گاز و میعانات گازی، مواد معدنی و …) انجام می‌گیرد، لازم است کانال‌های فروش نفت و فرآورده‌های نفتی نیز متنوع شود تا آسیب‌پذیری کشور از این مسیر کاهش یابد.

در این راستا، صنعت بانکرینگ می‌تواند به‌عنوان یکی از شیوه‌های فروش فرآورده‌های نفتی همچون نفت کوره، نفت گاز و … مورد توجه بیشتری قرار گیرد. با توسعه صنعت بانکرینگ، انبار عظیمی از انواع سوخت‌ها در کشور به وجود خواهد آمد. همچنین، پالایشگاه‌های بسیاری در مناطق جنوبی ایجاد خواهند شد تا بتوانند سوخت مورد نیاز را به‌سرعت و با مشخصات موردنیاز مشتری تأمین نمایند.

این امر موجب کاهش صادرات نفت خام از طریق فرآوری نفت خام و تبدیل آن به فرآورده‌های مورد استفاده به‌عنوان سوخت کشتی خواهد شد.

همچنین زمانی که پخش، نگهداری، تأمین سوخت و بسیاری از امور مربوط به بانکرینگ به وسیله شرکت‌های داخلی انجام شود، تمام سود حاصل از این فرآیند به داخل کشور برمی‌گردد. از آنجایی که تمام شرکت‌های سوخت‌رسان داخلی هستند، بی‌شک به جای دلار، ریال خرج می‌شود و حتی مالیاتی هم که داده می‌شود، سرانجام به سیستم مالی کشور می‌رسد.

ارتقای اعتبار سیاسی و اقتصادی و ایفای نقش استراتژیک

عملیات بانکرینگ علاوه بر درآمدزایd اقتصادی، موجب تقویت حاکمیت ایران بر منطقه خلیج‌فارس می‌شود و از این طریق بنادر ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهند شد؛ در واقع با توسعه صنعت بانکرینگ، می‌توان بنادر جنوبی ایران را به هاب دریایی منطقه مبدل نمود و درآمدزایی بسیاری برای کشور خلق کرد و نقش استراتژیک ایران در منطقه را افزایش داد.

همچنین با شکل‌گیری چنین نقشی برای بنادر ایران، اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی نظیر تحریم‌ها نیز به‌سادگی گذشته نخواهد بود و از این طریق، قدرت حاکمیتی ایران افزایش خواهد یافت.

منبعی ارزآور با ارزش‌افزوده چشمگیر

ایران از ظرفیت توزیع و فروش بیش از ۶ میلیون تن سوخت مورد نیاز شناورها در کشور برخوردار است. اختلاف قیمت بانکر (خرده‌فروشی) با کارگو (عمده‌فروشی)، بسته به بازار، بین ۱۵ تا ۲۰ دلار است.

محاسبات نشان می‌دهد چنانچه ایران می‌توانست بر اساس اهداف طرح جامع بانکرینگ، تا سال ۱۳۹۳ در حدود ۵۰ درصد از سهم بانکرینگ خلیج‌فارس را در اختیار داشته باشد، ارزآوری این صنعت به بیش از ۱۰ میلیارد دلار می‌رسید. با این وجود تنها ۲۰ درصد از این مقدار محقق شده است.

جذب سرمایه‌گذاری در مناطق جنوبی ایران

در صورت شکل‌گیری درست صنعت بانکرینگ، بسیاری از شرکت‌ها مایل خواهند بود برای کسب سود، به سرمایه‌گذاری در این زمینه اقدام کنند که از این طریق، موجبات رشد و توسعه مناطق ساحلی و به‌ویژه جنوب کشور فراهم می‌گردد.

۷۰ هزار شغل با تنوع بیش از ۳۰ حرفه

به عقیده کارشناسان صنعت بانکرینگ، به ازای هر ۵۰ هزار تن سوخت موردنیاز که یک کشتی در بندر امام دریافت می‌کند، حداکثر دو نفر نیروی انسانی درگیرند، اما برای انتقال همان میزان سوخت در بانکرینگ، حداقل ۴۰ نفر نیروی انسانی موردنیاز است که بسیاری از آن‌ها می‌توانند بومی و از نیروهای جوان متخصص داخلی باشند.

از سوی دیگر در دفاتر شرکت‌های بانکرینگ، افراد متخصصی نیاز هستند تا بتوانند به انجام امور پشتیبانی بپردازند. لذا پیش‌بینی می‌شود که چنانچه اجرای عملیات سوخت‌رسانی به کشتی‌ها به‌طور جدی پیگیری شود، برای ۷۰ هزار نفر، اشتغال مستقیم و غیرمستقیم ایجاد خواهد شد.

همچنین تردد مالکان کشتی‌ها به بنادر ایران، موجب توسعه فعالیت‌های جانبی و افزایش اشتغال از این محل نیز خواهد شد. مطالعات نشان می‌دهد که راه‌اندازی و توسعه صنعت بانکرینگ می‌تواند به ایجاد ۳۰ تا ۳۷ نوع شغل مرتبط با امور خدماتی کشتیرانی و کارهای تخصصی جانبی منجر شود.