در این مطلب از بلاگ شرکت داده پردازی نقش کلیک قصد داریم به اختصار به بررسی روند قیمت و روند مصرف، تولید و واردات بنزین کشور طی 27 سال گذشته بپردازیم.

بنزین به عنوان یکی از مهم ترین فرآورده های نفتی در بخش حمل و نقل، از اهمیت فراوانی برخوردار است. بالا رفتن میزان بی‌رویه مصرف بنزین و اتلاف آن، از دید ملی یعنی اتلاف ثروت و سرمایه ملی و ایجاد آلودگی‌های زیست محیطی و از دید خرد یعنی افزایش هزینه‌های سوخت. در سال های اخیر، شدت گرفتن مصرف بنزین در ایران به خصوص در کلان شهرها، باعث به وجود آمدن عواقب زیان‌آوری از قبیل آلوده کردن هوای شهرها، تهدید سلامتی مردم و زیان به اقتصاد ملی شده است.

یکی از مهم‌ترین بخش یارانه‌های غیرمستقیم در اقتصاد ایران، یارانه در بخش انـرژی به ویژه فرآورده‌های نفتی و به طور خاص بنزین است. از اهداف اصلی و اولیه اختصـاص یارانـه بـه بخش انرژی نیل به عدالت اجتماعی از راه تامین حداقل نیازهای افراد و اقشاری اسـت که توانایی پرداخت هزینه واقعی انرژی را ندارند. براساس برآوردها سالیانه چندین میلیارد دلار یارانه به بخش انرژی پرداخت می‌شود که به‌علت نبود بستر مناسب و الگوی نادرست مصرف سوخت، بخش قابل توجهی از این منابع به‌هدر می‌رود.

بر مبنای آمار و اطلاعات آمارنامه رسمی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران مصرف بنزین در سال 1394 با رشد 2 درصدی نسبت به سال گذشته به میزان 71 میلیون لیتر در روز رسیده است که شامل 53.5 میلیون لیتر بنزین معمولی، 14.5 لیتر بنزین یورو و 3 میلیون لیتر بنزین سوپر بوده است، در واقع مصرف سالانه بنزین کشور در سال 1394 برابر با  25916 میلیون لیتر بنزین بوده است که ارزش دلاری بالغ بر 10 میلیارد دلار دارد.

دلایل افزایش مصرف بنزین

از جمله دلایل افزایش مصرف بنزین می‌توان به پایین بودن قیمت واقعی بنزین، افزایش تقاضای خودرو، بالا بودن متوسط عمر خودروها و در نتیجه پایین بودن کارایی آن‌ها و همچنین بالا بودن متوسط مصرف سوخت خودروهای داخلی به دلیل پایین بودن فن آوری به کار رفته در تولید آن‌ها اشاره کرد.

یکی از دلایل رشد افسارگسیخته مصرف فرآورده‌های نفتی من‌جمله بنزین، قیمـت بـه نسـبت پایین آن می‌باشد. اقتصاد علم تخصیص بهینه منابع است و قیمت‌ها نیـز ابـزاری بـرای تخصیص بهینه منابع هستند؛ در نتیجـه اگـر کالاهـا و خـدمات قیمـت واقعـی خـود را نداشته باشند، اتلاف در مصرف آنها به وجود می‌آید. فرآورده‌هـای نفتـی نیـز بـا یـک قیمت واقعی، بهینه مصرف می‌شوند. افزون بر این، قیمـت پـایین فـرآورده‌هـای نفتـی موجب قاچاق و استفاده از تکنولوژی‌های نامناسب می‌شود که این مسئله به خوبی در صنعت خودروسازی کشورمان مشاهده می‌شود.

کنترل مصرف بنزین

از جمله فعالیت‌های صورت‌ پذیرفته در کشور ما در این زمینه باید به دو مقوله اجرای طرح کارت سوخت خودرو و نیز هدفمندی یارانه‌ها که بخشی از آن شامل یارانه‌های حامل‌های انرژی نیز می‌شد نام برد.

نوسانات قیمت بنزین

همانطور که در نمودار قیمت بنزین طی 27 سال گذشته نیز آمده است در سال‌های پس از هدفمندی یارانه‌ها و نیز اجرایی شدن طرح کارت سوخت شاهد دو نرخی شدن قیمت سوخت و در عین حال بالارفتن قیمت مصرف آزاد بنزین در کشور بودیم که این وضعیت عملا با بلا استفاده شدن کارت‌های سوخت در سال‌های اخیر به دلیل افزایش قیمت بنزین، باز هم به دوران تک نرخی بودن قیمت بنزین بازگشته است.

 

روند تولید، واردات و مصرف بنزین

همچنین همان‌طور که در نمودار مقایسه روند تولید، واردات و مصرف بنزین در 27 سال اخیر نیز به خوبی مشخص است شاهد سیر مقطعی کاهش میزان مصرف بنزین در کل کشور به موازات افزایش قیمت بنزین پس از اجرای طرح‌های پیش گفته هستیم؛ اما جالب آنکه پس از سال 1390 میزان مصرف سوخت دوباره در شیب صعودی قرار گرفته است. البته در این زمینه افزایش تعداد خودرو در سطح کشور را نباید از نظر دور نگاه داشت.

اثر تحریم بر واردات

نکته دیگر آنکه در اغلب سال‌های مورد بررسی بر اساس آمارهای رسمی میزان مجموع واردات و صادرات با کل مصرف همخوانی دارند اما در چندین سال خاص و به طور ویژه سال‌های ابتدایی دهه 90 شاهد اختلاف در میزان مصرف و تولید و واردات هستیم که بسیار جای ابهام دارد. به‌نظر می‌رسد بخشی از این اختلاف مربوط به اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه کشورمان در آن دوران است که موجب کاهش واردات گردید، جالب آنکه در همین سال‌ها ابهاماتی در مورد تولید و توزیع بنزین با کیفیت پایین در سطح کشور وجود داشت که شاید این اختلاف مربوط به این نوع بنزین باشد.