دیپلماسی ایرانی: همزمان با چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی در ایران، یک روحانی شیعه در خطابه خود حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران را هدف گرفت و گفت: «شمایی که عامل افزایش تورم هستی؛ امیدواریم که تا بهار دوام نیاوری.» روحانی که همین حالا هم در پی فروپاشی توافق هسته ای و تنش های جدید با ایالات متحده با انتقادهای گسترده مواجه شده، اکنون شاهد خشم فزاینده روحانیون، نیروهای اصول گرا و ناامیدی عمومی است و همه اینها موقعیت او در راس دولت میانه رو را تهدید می کنند.

روسای جمهوری ایران معمولا در 4 ساله دوم فعالیت، محبوبیت خود را از دست می دهند؛ اما تحلیل گران می گویند که روحانی به ویژه به دلیل بحران اقتصادی همراه با کاهش شدید ارزش ریال که به مردم عادی ایران آسیب رسانده و سبب شده منتقدان آشکارا کناره گیری او از دولت را خواستار شوند، در دوره دوم ریاست جمهوری خود آسیب پذیرتر از روسای جمهوری پیشین شده است. اگرچه چنین اتفاقی تنها یک مرتبه در تاریخ 40 ساله جمهوری اسلامی رخ داده، اما نارضایتی های عمومی که در خیابان های سراسر ایران شنیده می شود، می تواند وقوع مجدد آن را محتمل کند.

قاسم ابهری که در خیابان های تهران کلاه و جوراب می فروشد، گفت: «اهمیتی نمی دهم که چه کسی در کاخ ریاست جمهوری است. یک روحانی، یک سرهنگ یا هر کس دیگری. ما به کسی نیاز داریم که فرصت های شغلی ایجاد کند و پدال ترمز افزایش قیمت ها را با همه توان فشار دهد.»

این برای روحانی که توانست در سال 2015 و پس از تنها 2 سال فعالیت به عنوان رئیس جمهوری توافق هسته ای و همزمان با آن تحسین ایرانی ها را به دست آورد، سقوط شدیدی محسوب می شود. طبق مفاد برجام، ایران با محدود کردن غنی سازی اورانیوم در برابر لغو تحریم های اقتصادی موافقت کرد. اما عمده ایرانی ها هرگز از منافع این توافق بهرمند نشدند. حتی پیش از ماه مه که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا از توافق هسته ای خارج شد، بی اعتمادی به آینده برجام به کاهش شدید ارزش ریال و برگزاری تظاهرات پراکنده در سطح کشور منجر شده بود.

اکنون ارزش ریال مجددا رو به کاهش گذاشته و به حدود 133هزار ریال در برابر یک دلار آمریکا رسیده است. در زمان توافق هسته ای هر دلار برابر با 32هزار ریال بود. اصول گراها در رسانه های اجتماعی شروع به انتشار فهرست قیمت مواد غذایی همچون لوبیا، برنج و گوجه فرنگی کرده اند که در برخی موارد تا 238 درصد افزایش داشته است.

اصول گرایان مانع از سخنرانی علی لاریجانی که از متحدان روحانی به شمار می رود برای جمعی از معترضان در کرج شدند. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه روحانی هم که عمدتا مسلط به نظر می رسید، در کنفرانس اخیر امنیتی مونیخ آشکارا مضطرب و ناامید می نمود. حسن عباسی، یکی از سرهنگ های بازنشسته سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پس از ماجرای کرج گفت که معتقد است پس از پایان دوره دولت کنونی مردم روحانی، لاریجانی و ظریف را بر سر توافق هسته ای در خیابان تکه تکه می کنند. او افزود نگرانی از فروپاشی توافق لرزه بر اندام آنها انداخته است. عباسی گفت: «آقای حسن روحانی، آقای ظریف و آقای لاریجانی، بروید به جهنم.»

تنش میان نیروهای اصول گرا و میانه رو در ایران اتفاق جدیدی نیست. رئیس دولت اصلاحات هم در دولت هشتم با فشارهای مشابهی مواجه بود و نهایتا هم قدرت را به محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری اصول گرای پوپولیست واگذار کرد. اما رئیس دولت های هفتم و هشتم به دلیل مشکلات اقتصادی یا رئیس جمهوری مانند دونالد ترامپ در آمریکا تحت فشار نبود. تحلیل گران بر این باورند که این مشکلات دست روحانی را بیشتر بسته است.

روزنامه جمهوری اسلامی که طرفدار روحانی است، در ماه ژانویه نوشت: «شما آقای رئیس جمهور، فقط 15 تا 20 درصد قدرت را در اختیار دارید. نمی توانید کشور را با این میزان قدرت اداره کنید و برای تمام مشکلات پاسخگو باشید.»

9 قانون گذار اصول گرا در مجلس ایران اخیرا طرحی را برای رد صلاحیت روحانی به مجلس ارائه کرده اند. اما رد صلاحیت او به رای دو سوم نمایندگان مجلس 290 عضوی ایران نیاز دارد. رد صلاحیت رئیس جمهوری در تاریخ انقلاب اسلامی ایران تنها یک مرتبه رخ داده است. در سال 1981 مجلس به رد صلاحیت عبدالحسن بنی صدر رای داد و پس از آن آیت الله روح الله خمینی، رهبر فقید ایران او را عزل کرد. در قوانین جمهوری اسلامی امکان استعفای روحانی یا برکناری او از ریاست دولت در پی اتهامات قضایی هم وجود دارد.

اصلاح طلبان که به دنبال تغییر سیاست ایران از داخل هستند، به شدت از روحانی به دلیل ناتوانی او در پایان دادن به حصر میر حسین موسوی و مهدی کروبی ناامید شده اند. در همین حال، روحانیون اصول گرا هم با تلاش های دولت روحانی برای پیوستن به کنوانسیون بین المللی مبارزه با پولشویی (اف ای تی اف) مخالفت هستند.

دوره 4 ساله ریاست جمهوری روحانی سال 2021 پایان می یابد. اما سعید لیلاز، تحلیلگر سیاسی و اقتصادی در تهران و بسیاری از دیگر تحلیلگران معتقدند که چند هفته آینده برای رئیس جمهوری سرنوشت ساز خواهد بود. برخی حتی احتمال حذف سمت رئیس جمهوری و بازگشت به نظام پارلمانی را مطرح کرده اند. لیلاز گفت: «در بهار و همزمان با تشدید فشارها و مشکلات، این احتمال وجود دارد که روحانی استعفا دهد یا ساختار دولت به کلی تغییر کند.»

منبع: سی ان بی سی / مترجم: طلا تسلیمی