میزان مصرف انرژی در دنیای امروز برای کارشناسان و ناظران اقتصادی یکی از مولفه های ارزیابی عملکرد کشورها و دولت ها است. این شاخص از دو جهت مورد توجه قرار می گیرد؛ نخست از آن جهت که حجم و مقدار انرژی مصرفی در مجموع واحدهای تولیدی یک کشور نشاندهنده تعداد واحدهای فعال، حجم عملیات تولیدی و با تقریب های مشخصی نشاندهنده حجم سرمایه گزاری های صورت گرفته است.

میزان مصرف انرژی در دنیای امروز برای کارشناسان و ناظران اقتصادی یکی از مولفه های ارزیابی عملکرد کشورها و دولت ها است. این شاخص از دو جهت مورد توجه قرار می گیرد؛ نخست از آن جهت که حجم و مقدار انرژی مصرفی در مجموع واحدهای تولیدی یک کشور نشاندهنده تعداد واحدهای فعال، حجم عملیات تولیدی و با تقریب های مشخصی نشاندهنده حجم سرمایه گزاری های صورت گرفته است.

اما شاخص میزان مصرف انرژی از جنبه دیگری هم می تواند ملاک قضاوت در مورد وضعیت اقتصادی بنگاه ها و در سطح کلان یک کشور باشد؛ به این ترتیب که با مقایسه میزان انرژی مصرفی و تعداد مصرف کنندگان این انرژی اعم از ماشین آلات تولیدی یا وسائل نقلیه می توان به سطح بهره وری در اقتصاد و صنعت و همچنین الگوهای مصرفی یک کشور پی برد. طبیعتا هر چه نسبت میان مصرف و مصرف کنندگان از بزرگی بیشتری برخوردار باشد ما با کشوری کم بهره تر مواجهیم و برعکس.

مصرف انرژی در ایران

در همین ارتباط یک موسسه تحقیقاتی بین المللی به نام موسسه «مارکت اوراکل» ایران طی تحقیقاتی نشان داده است که تا پیش از اجرای کامل طرح سهمیه بندی بنزین، متوسط مصرف سوخت خودروهای بنزینی در کشورمان حدود 11 لیتر در روز بوده است در حالی که متوسط مصرف سوخت در کشورهای دیگر نظیر آلمان و ژاپن 5/2، در انگلیس 5/3، در فرانسه 9/1، در کانادا 5/6 و در کشور آمریکا 3/7 لیتر در روز است.

این تحقیقات نشان می دهد که در صورت ادامه روند پیشین، هر 10 سال یک بار میزان مصرف سوخت در ایران 2 برابر می‌شود اما این نرخ رشد در مقیاس جهانی یک تا 2 درصد بیشتر نیست و میزان سوخت مصرفی جهان در حدود هر 40 سال یک بار 2 برابر می‌شود. یعنی رشد مصرف سوخت در  ایران در مقایسه با میانگین جهانی 4 برابر بیشتر سوخت مصرف می‌کرده است. هم‌اکنون 3 درصد سوخت های فسیلی جهان در ایران و توسط تنها یک درصد جمعیت جهان مصرف می‌شود و هر ساله بیش از 38درصد از بودجه سالانه دولت ایران به یارانه بنزین و نفت و گاز اختصاص می‌یافت.

گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که مصرف سرانه انرژی در ایران نسبت به کشورهای توسعه یافته نیز بیشتر بوده است. متوسط سالانه انرژی در ایران در حدود200  میلیون تن معادل نفت خام  براورد می شد که با این مقدار مصرف در رتبه یازدهم جهان قرار داشت. ‌آمریکا با مصرف 2 هزار و 300 میلیون تن معادل نفت خام در جای گاه نخست این جدول قرار گرفته و چین با 2 هزار میلیون تن  معادل نفت خام در رتبه دوم است. ایران بعد از برزیل و ایتالیا در رتبه یازدهم و اسپانیا با مصرف سالانه 145میلیون تن انرژی در مقام چهاردهم قرار گرفته می گرفت. اگر مصرف سوخت کل کشورهای صنعتی را بر تعداد و خودروهای آنها تقسیم کنیم به ازای هر خودرو در اروپا روزانه 2 لیتر و در ‌آمریکا 4 لیتر بنزین مصرف می‌شود اما اگر این ضرب و تقسیم ساده را درخصوص کشور ایران صورت می دادیم به رقم مصرفی 11 لیتر در روز برای هر خودرو دست می یافتیم.

باید به این نکته توجه داشت که مصرف سرانه انرژی در ایران به ازای هر نفر بیش از 5 برابر مصرف سرانه کشوری مانند اندونزی با 225 میلیون نفر جمعیت، 2 برابر چین با یک‌میلیارد و 300 میلیون نفر جمعیت و 4 برابر کشور هند با یک‌میلیارد و 122 میلیون نفر جمعیت بود

رشد مصرف انرژی

مصرف سرانه انرژی در کشورهای در حال توسعه همچون ترکیه، ‌هند، چین، هنگ‌کنگ، پاکستان، متوسط کشورهای آفریقایی و متوسط آسیا از ایران پایین‌تر است. مثلا در حالی که پاکستان با 159میلیون نفر بیش از 2برابر ایران جمعیت دارد، مصرف انرژی این کشور 66 میلیون تن معادل نفت خام در سال است. "اما ایران با جمعیت 70میلیون نفری سالانه 200 میلیون تن معادل نفت خام، انرژی مصرف می‌کند."

مصرف سرانه انرژی در ایران پیش از اصلاح قیمت ها از متوسط مصرف سرانه در جهان حدود 60درصد بیشتر است. به عبارت دیگر هر ایرانی به‌طور متوسط در طول سال 6/2تن معادل نفت خام، انرژی مصرف می‌کرد اما متوسط جهانی آن6/1تن معادل نفت خام است.از سوی دیگر طی سال‌های اخیر مصرف سرانه انرژی در کشورمان هر سال نسبت به سال قبل بیشتر شده است.

شاخص شدت مصرف انرژی

بر همین اساس و به این خاطر که قدر مطلق میزان مصرف انرژی در بررسی ها نمی تواند به خودی خود ملاک درستی برای محاسبه بهره وری و آگاهی از الگوهای فرهنگی و مصرفی باشد، شاخصی به نام شدت مصرف انرژی تعریف شده است؛ شدت انرژی از تقسیم مصرف نهایی انرژی بر تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌شود و نشان می‌دهد که برای تولید مقدار معینی از کالاها و خدمات، چه مقدار انرژی به کار رفته است. با مقایسه این شاخص در سال‌های مختلف و میان کشورها می‌توان روند استفاده از منابع انرژی در فرایند تولید ملی کشورها را ارزیابی کرد.

 البته این شاخص تحت‌تأثیر عواملی از جمله شرایط آب و هوایی، جغرافیایی و ساختار اقتصادی که ارتباطی با مصرف بهینه انرژی ندارند، نیز قرار دارد.

مقایسه شاخص‌های انرژی ایران با دیگر کشورها نشان می‌دهد شدت مصرف انرژی در ایران بسیار بیشتر از متوسط جهانی و لازم است الگوی مصرف انرژی اصلاح شود.

تا پیش از آغاز مرحله اصلاح قیمت ها بیش از 98 درصد عرضه انرژی اولیه کشور مربوط به حامل‌های انرژی نفت و گاز و بیشترین صادرات کشور بر نفت متمرکز شده بود.

متوسط مصرف سوخت خودروهای موجود در ایران به ازای هر یکصد کیلومتر پیمایش 7/10 لیتر برآورد می شود در حالی که این رقم در جهان 5/5 لیتر است.

مطابق تازه ترین آمارهای اداره انرژی امریکا، اواخر سال 2009 میلادی، ایران درکل جهان بالاترین میزان شدت انرژی را به خود اختصاص داده که این معیار برای ایران 17 برابر کشوری مثل ژاپن، 8/5 برابر اروپا، 2/1 برابر چین و 2/8 برابر کشورهای آسیای شرقی است.در واقع، مصرف انرژی در ایران برابر مصرف انرژی در کشوری با جمعیت ده برابر ایران است.

مقایسه آمار مصرف بنزین در ایران در سال 1355 با کشورهای ترکیه و فرانسه نشان می دهد که در آن زمان مصرف بنزین در کشور ما و ترکیه تقریبا برابر و حدود10 میلیون لیتر در روز بوده است. در فرانسه نیز در آن برهه مصرف بنزین 6 برابر ایران بوده است; اما آمارها نشان می دهد با گذشت 33 سال از آن زمان مصرف بنزین در فرانسه (در سال1388) معادل نصف مصرف این فرآورده در ایران است.

سوختن سالانه ۵ میلیارد دلار در آتش کم تدبیری مجلس و شهرداری  اقدام تحسین برانگیز و قابل ستایش وزارت نفت در قطع گاز نیروگاه های راندمان پائین  فقط ۸ سال تا تغییر چهره انرژی جهان باقی مانده است  ضرورت‌های احداث سریع خط آهن ورزقان  قیمت نفت و ارزش کل ذخایر نفت ایران یک سوم می شود