در گذشته الفین صرفا با استفاده از برشهای نفتی از قبیل رافینت، light end و غیره تولید می شد و هم اکنون نیز اکثریت بالایی از کارخانه های الفین در جهان به همین روش اتیلن و پروپیلن و غیره تولید می کنند . روش دیگر تولید اتیلن و پروپیلن ( الفین ها ) با استفاده از گاز اتان است که این روش نیز در چندین کشور جهان از جمله ایران اجرا شده و رو به افزایش است .
روش سوم تولید الفین(اتیلن و پروپیلن) از گاز متان است که به تازگی شروع شده و با سرعت در سال افزایش است . روش اول بدلیل افت قیمت الفین و هزینه بالای مواداولیه دیگر اقتصادی نیست و هیچ کارخانه جدید الفین با خوراک مایع دیگر از توجیه اقتصادی برخوردار نخواهد بود، چرا که در این روش می بایست حدود 800 دلار ماده اولیه وارد کوره ها شود و نهایتا همین میزان محصول خروجی خواهد داشت . لذا شرکتهایی با خوراک مایع به سختی ادامه حیات می دهند و اگر هم ادامه حیات دهند با استفاده از سود صنایع پایین دستی است که ایجاد نموده اند .
کوره هایی با خوراک اتان بیشترین حاشیه سود را دارند زیرا با حدود چهارصد الی پانصد دلار ماده اولیه محصولات با ارزش حدود هزار دلار حاصل می شود .
اما کارخانه هایی با خوراک متان یا همان GTPP ها در این تکنولوژی ماده اولیه یعنی گاز متان به متانول خالص نشده و متانول به پروپیلن و پروپیلن به پلی پروپیلن تبدیل میشود ، در این تکنولوژی قیمت تمام شده متانول خالص نشده حدود 180 دلار است که 3 متانول تبدیل به یک پروپیلن می شود یعنی 540 دلار به پروپیلن 700 دلاری و پروپیلن 700 دلاری تبدیل به پلی پروپیلن 1000 دلاری می شود .
به این ترتیب حاشیه سود کارخانه های با خوراک متان بسیار مطلوب تر از کارخانه هایی با خوراک مایع است البته تصور نشود که این شرکت ها حاشیه سود خیلی بالایی دارند میزان هزینه نیروی انسانی ، مواد اولیه خصوصاً کاتالیست های مصرفی ، هزینه تعمیر و نگهداری ، هزینه یوتیلیتی و غیره مبالغ کلانی می شوند لذا در مجموعه حاشیه سود پروژه ای GTPP در ایران بین 26-22 درصد است. البته اگر قیمت گاز متان منطقی تر شود حاشیه سود این شرکتها تا 2 درصد قابل افزایش است. این حاشیه سود در مقابل ریسک سرمایه گذاری 5هزار میلیارد تومانی برای سرمایه گذار کاملا خصوصا جذاب نیست و بیشتر شرکتهای عمومی تحت پوشش صندوق ها چنین سرمایه گذاری هایی انجام می دهند چرا که اگر قیمت های موارد اولیه افزایش و قیمت محصولات کاهش یابد یا بر اثر تحریم و مسائل سیاسی صادرات دچار مشکل شود سرمایه گذاری 5 هزار میلیارد تومانی با هزینه های جاری بیش از هزار میلیارد تومان در سال به مخاطره می افتد.

دو مطلب مهم در این تحلیل و نتیجه گیری اهمیت ویژه دارند؛ اول اینکه ایران دارای بزرگترین ذخایر گاز جهان می باشد لذا در مقایسه با رقبای تولید کننده الفین  از جمله چین و عربستان  و هند و ... از مزیت ویژه ای برخوردار است دوم سطح دانش فنی و تجربی و زیرساخت ها و موقعیت جغرافیایی ایران نسبت به رقبای منطقه ای است. از طرف دیگر هر کشوری که در GTPP سریعتر سرمایه گذاری نماید FS سایر طرح های بعدی را تحت تاثیر خود قرار می دهد مثلا اگر شرکتی بخواهد در هند یا چین یا ترکمنستان و ... پروژه GTPP احداث نماید به میزان تولید کنونی و طرح های در حال احداث توجه می کند و زمانی که ملاحظه نماید در ایران چندین میلیون تن محصول حاصل از GTPP در سالهای آتی تولید خواهد شد و بازارهای ترکیه و کشورهای اطراف و داخل ایران و هند و چین را تحت تاثیر قرار می دهد ان سرمایه گذار یا بازارها و گرید ها و محصولات  دیگری را به عنوان بازار و محصول هدف در نظر می گیرد یا سطح تولید و نوع سرمایه گذاری را تغییر می دهد یا از سرمایه گذاری در این حوزه منصرف می شود. بهر حال کشوری که زودتر سرمایه گذاری نماید در توجیه اقتصادی سایر پروژه های مشابه در جهان تاثیر گذار است. و ما در توسعه پتروشیمی در حوزه الفین ها خصوصا کارخانه های GTPP نباید تردید داشته باشیم بررسی کنیم بازار ها را تحلیل کنیم بهترین تکنولوژی ها را انتخاب کنیم و هر تدبیر لازم دیگری را بکار گیریم اما اصل هدف با سرعت و قدرت پیگیری شود. مثال دیگر اینکه در ایران ایجاد کارخانه کود اوره متوقف شده و مجوز کارخانه های جدید در این خصوص داده نمی شود چرا ؟ چون چین به اندازه 40 درصد نیاز جهان کارخانه اوره آمونیاک احداث نموده و طرح های جدید را از توجیه اقتصادی خارج کرده است اگر ما قبل از چین چنین سرمایه گذاری می نمودیم این کشور بخشی از سرمایه گذاری در حوزه اوره آمونیاک را کاهش می داد.

با گسترش سرمایه گذاری در حوزه GTPP  و MTO (تولید الفین از گاز متان و متانول) واحدهای الفین با خوراک مایع که اکنون بخش عمده بازار الفین را تحت پوشش دارند غیر اقتصادی خواهند شد و با آهنگ کندی از گردونه تولید خارج می شوند لذا تعادل بین عرضه و تقاضا حفظ خواهد شد به دو دلیل یکی از رده خارج شده کارخانه های با خوراک مایع در یک دوره زمانی چندین ساله و دیگری نیاز جهان به محصولات پایه الفین که با رشد حدود 3 درصد در سال مواجه است. البته ما باید تلاش کنیم صنایع پائین دستی الفین ها که از عمق دانش بالایی برخوردار است اشتغال زایی زیادی دارد و از توان رقابت و صادرات بالایی برخوردار است را توسعه دهیم و بدین ترتیت خود مصرف کننده بزرگ الفین ها باشیم یعنی اتیلن و پروپیلن را از کارخانه های داخلی خریداری و  به محصولات با ارزش اقتصادی بالاتر تبدیل و به اقصا نقاط جهان صادر نمائیم.
 در مناطق گرم با هوای شرجی، استهلاک و هزینه نیروی انسانی بیشتر است در این مناطق که اغلب نزدیک دریا هستند دسترسی به آب و بازارهای جهانی کم هزینه تر است اما عمر کارخانه در این مناطق کوتاهتر و هزینه تعمیر و نگهداری بیشتر است یعنی کارخانه ای که در مناطق سردسیر یا معتدل 40 سال عمر مفید و سوددهی دارد در مناطق نزدیک دریا عمر مفید کارخانه چندسال کمتر است به  دلیل استهلاک بالاتر،  منظوراینکه هزینه تعمیر ونگهداری این کارخانه ها در سالهای آخر عمر آنقدر زیاد می شود که حفظ و تداوم تولید ممکن است چندان اقتصادی نباشد.
در مجموع ایجاد کارخانه GTPP در مناطق مختلف ایران به دلیل داشتن گاز پایدار اقتصادی است مشروط به داشتن مجوز خوراک گاز و تضمین تامین آب پایدار مورد نیاز کارخانه به مدت حداقل 40 سال، البته در مکان هایی که از دانش فنی و نیروهای با تجربه در حوزه پتروشیمی  و از زیرساخت های لازم از جمله اتصال به شبکه ریلی برخوردار هستند و بازار هدف پایدار و تعریف شده ای دارند پذیرش توجیه اقتصادی آنها برای سهامدار آسانتر خواهد بود. مسئولین مناطقی که پروژه های GTPP در آن مناطق احداث می شود باید با همکاری سرمایه گذار تلاش نمایند صنایع پائین دستی کارخانه مادر پیرامون آن ایجاد شود تا بخشی از الفین تولیدی در صنایع پائین دستی از جمله کارخانه های تولید لوله و اتصالات، کارخانه های تولید محصولات تزریقی و غیره توزیع و جذابیت سرمایه گذاری افزایش یابد. کارخانه های GTPP می توانند تحول بزرگی در اقتصاد ملی با محوریت نفت ایجاد نمایند و بخش قابل توجهی از مشکل بیکاری را حل نموده و اقتصاد کشور را پویا نمایند. بهترین سناریو برای سرمایه گذاری در این حوزه مشارکت با سرمایه گذاران خارجی است و البته سرمایه گذار خارجی نیز به شرطی مشارکت می کند که جذابیت سرمایه گذاری برایش ایجاد شود و این جذابیت در تخفیف قابل قبول در نرخ خوراک تحقق پذیر خواهد بود به شرط آنکه دولت و مجلس محترم اراده جدی در این خصوص داشته باشند.

سیدحسین میرافضلی

تحلیلگر حوزه پتروشیمی

سوختن سالانه ۵ میلیارد دلار در آتش کم تدبیری مجلس و شهرداری  اقدام تحسین برانگیز و قابل ستایش وزارت نفت در قطع گاز نیروگاه های راندمان پائین  فقط ۸ سال تا تغییر چهره انرژی جهان باقی مانده است  ضرورت‌های احداث سریع خط آهن ورزقان  قیمت نفت و ارزش کل ذخایر نفت ایران یک سوم می شود