حسین صادقی، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم با بیان اینکه وضعیتی که الان اقتصاد کشور با آن مواجه است مانند بیماری است که بسیار مریض است و قند خونش بسیار بالا است و دارو هم نداریم، خاطر نشان کرد: عمده علت بروز چنین وضعیتی وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی است که در کوتاه مدت دولت بایستی کاهش هزینه های غرضروری را در دستور کار خود قرار دهد. صادقی معتقد است در بلندمدت اصلاح ساختار هزینه­ ای و پیگیری صندوق توسعه ملی از اقداماتی است که باید به طور جدی صورت گیرد. وی بر این عقیده است که دولت می تواند طی ده سال مشتمل بر دو برنامه توسعه ­ای سالانه ده درصد از وابستگی به نفت را کاهش دهد و در کنار آن سالی ده درصد درآمدهای دیگر را افزایش دهیم.

مشروح این گفت‌وگو تقدیم می‌شود

تسنیم: همانطور که مستحضرید مجلس در حال بررسی بودجه 94 است. از طرف دیگر با توجه به وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی، شاهدیم که کاهش قیمت نفت در سال آینده موجبات چالش برای اقتصاد کشور خواهد شد. سوالی که در اینجا مطرح است این است که چرا تاکنون به فکر قطع این وابستگی در بودجه نبوده ایم. به بیان بهتر چرا هرساله بودجه کشور نفتی تر شده است؟

صادقی: اینکه بودجه کشور همواره به نفت وابسته بوده است، حقیقت انکارناپذیری است که تبعات خاص خود را بر بدنه اقتصاد کشور به همراه داشته است. البته در طول چند دهه اخیر وابستگی به نفت در اقتصاد با نوسان همراه بوده است. هر زمان که قیمت نفت کاهش یافته سهم وابستگی به نفت نیز کاهش یافته است این مدیریت شده نبوده است بلکه صرفا به دلیل نوسان در قیمت نفت صورت گرفته است. البته در پایان دولت آقای خاتمی یک مقدار وابستگی به نفت به دلیل تکلیف مجلس بر دولت کاهش یافت.

اما در خصوص اینکه علت این وابستگی چیست باید بودجه کشور را به طور اساسی تحلیل کرد. اگر بودجه دولت را آسیب شناسی کنیم ریشه این مسئله به دو موضوع برمی­گردد هم به بخش درآمد و هم بخش هزینه. در بخش هزینه اینگونه است که به خاطر اینکه شکل اداره کشور و همچنین نفوذ نمایندگان مجلس در تخصیص بودجه عمرانی سبب شده است که بودجه دولت بیش از اندازه واقعی­ اش افزایش یابد. لذا این کار دولت را بزرگتر می­کند و حجم وسیعی از وظایف را بر دوش دولت قرار می­دهد. این اتفاق در قالب ارقام و اعداد منعکس میابد. این یک مسئله است. مسئله دوم برمی گردد به طرف درآمدی بودجه. عمدتا دو رقم اساسی گنجانده می­شود یکی درآمدهای مالیاتی و دوم درآمدهای نفتی است. در بخش درآمدی تکیه دولت به دلیل گرفتاری­های سیستمی و مشکلات ساختاری در تحقق درآمدهای مالیاتی تکیه دولت بیشتر بر درآمدهای نفتی است. لذا درآمدهای نفتی در اداره کشور تعیین کننده است. این فرآیند غالبا از خارج از دولت به دولت تحمیل می­شود.

اشاره کردید به اینکه عدم تحقق درآمدهای مالیاتی و تکیه دولت بیشتر بر درآمدهای نفتی است. اگر ممکن است کمی بیشتر در خصوص گرفتاری های سیستمی و مشکلات ساختاری در تحقق درآمدهای مالیاتی صحبت کنید.

صادقی: بررسی های صورت گرفته حاکی از آن است که دولت ها در تحقق درآمدهای مالیاتی که درصدی از تولید ناخالص داخلی است با موفقیت چندانی روبرو نبوده اند. ریشه اصلی عدم موفقیت در توسعه فرهنگ مالیاتی است که در سال های گذشته عملکرد ضعیفی در این خصوص داشته ایم. یکی از دلایلی که دولت­ها نتوانستند در مالیات ستانی در طول چهار دهه اخیر موفق باشند مربوط به نفت است. دولت­ها همواره بودجه­ های خود را بر پایه درآمدهای نفتی تنظیم کرده ­اند. تکیه بر درآمدهای نفتی دولت­ها را تنبل کرده است. دلیل بعدی این است که ساختار شکل گرفته اقتصادی در سال­های بعد از جنگ به گونه ­ای بوده است که سیستم مالیاتی نتواند به راحتی مالیات اخذ کند. در کشورهای پیشرفته حدود 30 درصد مالیات اخذ می­کنند در کشورهای عقب افتاده که اقتصاد بیشتر بر پایه کشاورزی است درصد مالیات به طور ساختاری پایین است. اما در کشورهای در حال توسعه درصد مالیات افزایش یافته است که متاسفانه ما نتوانستیم این کار را انجام دهیم.

 دولت برای افزایش سهم مالیات چه سیاستی را باید اتخاذ نماید؟

صادقی: در بررسی چگونگی افزایش سهم مالیات در اقتصاد به سه عامل باید توجه کرد. عامل اول نرخ مالیات است. عامل دوم تلاش مالیاتی است(میزان بهره وری دستگاه مالیاتی) و عامل سوم پایه مالیاتی می باشد. اقتصاد کشور در هر سه مورد با مشکل روبرو است. در خصوص عامل اول باید بگویم که نرخ مالیاتی به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شود. در مالیات های مستقیم بزرگترین مشکل اساسی این است که چرا دولت مالیات بر درآمد کامل را اجرا نمی کند. متاسفانه این موضوع از قانون حذف شده است. باید هر چه سریعتر این مسئله قانونی و اجرایی گردد. از طرف دیگر در حال حاضر مالیات بر درآمد به طور اتفاقی وضع می شود. در سیستم مالیاتی کنونی نمی توان به طور تصاعدی مالیات اخذ کرد. لذا مقصر اصلی خود قانون است. قانون مالیات بر درآمد کامل باید هر چه سریعتر عملیاتی شود چون این موضوع صورت نمی گیرد، فشار دولت در اخذ مالیات بر گردن حقوق ثابت بگیران است.همچنین در مالیات­های غیر مستقیم مهم­ترین موضوع مالیات بر ارزش افزوده است که باید به صحیح اجرا شود.به طور کلی یکی از ایرادات سیستم مالیاتی کشور این است که مالیات بر ثروت خیلی مورد توجه قرار نمی­گیرد. تلاش مالیاتی نیز در اقتصاد کشور پایین است. انگیزه فرار مالیاتی بالا است. انگیزه فساد بالاست. مهمترین مشکل اقتصاد در پایه مالیاتی است. متاسفانه بخش قابل توجهی از اقتصاد از تور مالیاتی خارج شده است. یعنی طبق تعریف نباید مالیات پرداخت کنند. بخش هایی مانند کشاورزی. در کشورهای صنعتی از جمله آمریکا سهم بخش کشاورزی پایین است اما در کشور ما این سهم بالاست لذا محرومیت از پرداخت مالیات قابل توجه می باشد. در اقتصاد کشور حدود 15 درصد به بخش کشاورزی تعلق دارد. بخش دیگر مربوط به مالکیت فعالان اقتصادی می باشد که نه بخش خصوصی هستند و نه بخش دولتی. این واحدهای اقتصادی مالیات پرداخت نمی کنند. مسلما این مسئله باعث کاهش رقابت پذیری و مشارکت بخش خصوصی واقعی در اقتصاد خواهد شد. مقوله بعدی اقتصاد زیرزمینی است که درصد آن در اقتصاد بالا است. اقتصاد غیرشفاف منجر به اقتصاد زیرزمینی می گردد. این مجموعه مسائلی است که سبب کاهش درآمدهای مالیاتی دولت شده است. قاعدتا اگر دولت به دنبال افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در اقتصاد است باید در این سه عرصه اصلاحات اساسی را انجام دهد.

 با توجه به وابستگی که کشور به نفت دارد، این مسئله پاشنه آشیل امنیت اقتصادی کشور است چرا که هرگونه نوسانی در قیمت مانند شرایط کنونی کشور می تواند مسائل جاری اقتصاد کشور را دچار خدشه کند. نظرتان را در این مورد بفرماید.

صادقی: وضعیتی که الان اقتصاد کشور با آن مواجه است مانند بیماری است که بسیار مریض است و قند خونش بسیار بالا است و دارو هم نداریم. لذا هر لحظه ممکن است تلف شود. وضعیت اقتصاد ایران بسیار خراب است. در اقتصادی که 80 درصد آن دولتی است اگر درآمد اصلی دولت که نفت است قطع شود دولت و به تبع اقتصاد ورشکسته خواهد شد. لذا در این شرایط اولین قربانی بودجه عمرانی است.

چالش بعدی هزینه ­های جاری دولت از جمله حقوق کارمندان هزینه­ آب و برق اداره­ ها و ... است. اگر محدودیت­های اقتصادی کشور تشدید یابد به احتمال زیاد برخی از اداره ­ها تعطیل خواهد شد. اگر حجم دولت در اقتصاد پایین بود شاید امکان جبران وجود داشت. در شرایط کنونی اقتصاد کشور در وضعیت اورژانسی قرار دارد. هرگونه کاهشی در درآمدهای نفتی در شرایطی که بیش از 50 درصد اقتصاد کشور وابسته به درآمدهای نفتی است اقتصاد کشور را به شدت آسیب خواهد زد.

 در کوتاه مدت دولت چه اقدامی را می تواند انجام دهد؟

کاهش هزینه های جاری غرضروری اولین اقدام موثر در کوتاه مدت است. در میان مدت نیز دولت می­تواند اصلاح ساختار هزینه­ ای خود را در پیش گیرد.

در بلند مدت چطور؟

صادقی: راهکار بلند مدت نیز پیگیری صندوق توسعه ملی است. ما خودمان این صندوق را پیشنهاد دادیم. طبق پیشنهاد ما در طی ده سال که مشتمل بر دو برنامه توسعه ­ای است دولت سالانه ده درصد از وابستگی به نفت را کاهش دهد و در کنار آن سالی ده درصد درآمدهای دیگر را افزایش دهیم.  به طور کلی دو راهکار اصلی را می­توان در پیش گرفت یکی صندوق توسعه ملی( صندوق ذخیره ارزی) و دوم ایزولاسیون است. دولت بایستی طبق همان برنامه 10 ساله سالانه 10 درصد از میزان وابستگی به نفت را کاهش دهیم. باید نسبت به مدیریت صندوق حساس بود و مانع سوء مدیریت در آن شویم. در کنار آن دولت نباید در چاه های نفت و گاز را ببندد بلکه باید آنان را توسعه دهد. همزمان بازارهای دیگر در بازار انرژی به موازات دیگر کشورها حضور موثرتر و پررنگ تری داشته باشد. در بحث ایزولاسیون نیز بایستی درآمدهای نفتی به گونه ای مدیریت شود که اجازه تزریق نابجا آن در اقتصاد ندهیم و اقتصاد را مصون نگه داریم.

متاسفانه اقتصاد کشور دشوار بیماری هلندی است. بیماری هلندی در اقتصاد چندین مشکل اساسی را ایجاد کرده است. اول کاهش رقابت خارجی است. درآمدهای نفتی پول ملی را بدون دلیل تقویت می کند لذا صادرات سخت و واردات راحت تر می گردد که در مجموع تولید داخل را با مشکل روبرو خواهد کرد. دوم آنکه بیماری هلندی به دلیل تبدیل دلارهای نفتی به ریال، پایه پولی را افزایش می دهد که در نهایت سبب افزایش تورم ساختاری در اقتصاد می گردد.

 نظرتان در خصوص تاثیرگذاری تحریم ها در اقتصاد ملی چیست؟

صادقی: مشکلات کنونی کشور هم دلایل ساختاری دارد و هم محدودیت های ناشی از تحریم. البته سهم هر کدام از این دو عامل در بخش های مختلف با هم متفاوت است. کسی منکر تاثیرگذاری تحریم ها بر اقتصاد ملی نیست ولی به اعتقاد من مشکلات اقتصادی کشور منتج از تحریم به صرف تحریم نبوده است. هم تحریم ها و هم سوء مدیریت اقتصادی سبب شده تا اقتصاد کشور به وضعیت کنونی برسد. هر جا ظرفیت مقابله و ارائه راه کار درست وجود داشته، میزان مقابله نیز بالا رفته است. در واقع اثرگذاری تحریم ها در اقتصاد کشور به مثابه میکروب و ویروسی است که افراد غیربهداشتی از آن بیشتر آسیب می بینند و افراد بهداشتی کمتر.

 چگونه می توان با تاثیر تحریم ها مقابله کرد؟

صادقی: اصلاحات ساختاری از جمله مبارزه با فساد، اصلاح بخش پولی، شفاف سازی اقتصاد، آوردن اقتصاد از زیر زمین به روی زمین، محور قرار دادن تولید باید در دستور کار دولت قرار گیرد.

 نسبت این اصلاحات ساختاری با اقتصاد مقاومتی چیست؟

اقتصاد مقاومتی یعنی اینکه استراتژی­های توسعه را به درستی تعریف کنیم به گونه ­­ای که با شرایط کشور منطبق باشد و در جهت تامین منافع ملی که همان تقویت و رشد ظرفیت های داخلی و تولیدی کشور است، تدوین گردد. به بیان بهتر ویژگی­های کشور باید در آن لحاظ شود. این نکته را هم باید اضافه کنم که در پیگیری اقتصاد مقاومتی آسیب شناسی درست وضعیت اقتصاد کشور است. برای هرگونه تجویز و تدوین استراتژی بایستی ابتدا شرایط کنونی اقتصاد به درستی بررسی و موانع و مشکلات بخش های مختلف به طور دقیق به دست آید. از یک منظر اقتصاد مقاومتی به معنای بازگشت به سالم سازی اقتصاد مبتنی بر شرایط کشور است.

 اگر مذاکرات 5+1 با ایران به نتیجه برسد و تحریم ها به طور کامل لغو شود، اقتصاد ایران چه رشدی را شاهد خواهد بود؟

صادقی: نباید فراموش کنیم که در غالب کشورهای توسعه یافته محور رشد، تکیه بر ظرفیت های داخلی است. رویکرد اقتصادی این کشورها نگاه به داخل و توسعه آنان متکی بر نیروی انسانی خودشان بوده است. در این کشورها حمایت از تولید و صنایع داخلی و تصاحب بازارهای خارجی از جمله راههای موفقیت آنان بوده است.

به نظر من اگر تمام تحریم ها لغو گردد باز باید بدانیم که راه رشد اقتصادی کشور از درون است. دولت باید بر اقتصاد داخل تمرکز کند و با حمایت از صنایع داخلی کشور موتور رشد اقتصادی را به حرکت در بیاورد. اگر با لغو تحریم ها مجددا سیل دلارهای نفتی به اقتصاد برگردد و شاهد افزایش واردات باشیم رفاه مقطعی در کوتاه مدت صورت خواهد گرفت ولی این رفاه غیرپایدار خواهد بود. اما اگر صرف رفع موانع تولید و رونق اقتصادی شود، می تواند در بهبود وضعیت اقتصادی کشور موثر باشد. باید بدانیم که پول خارجی نمی تواند حلال مشکلات اقتصادی باشد. راه اصلی تکیه بر تولید ملی است. 

انتهای پیام//