مقدمه :

با وجودی که روسیه و چین با هم رقابت نزدیک دارند اما به نحو موثری برای مقاومت در برابر زیاده خواهی آمریکا در عرصه جهانی ، انگیزه مشترک پیدا کردند

سفر اخیر پوتین به چین و امضا قرارداد کلان گازی بار دیگر اهمیت روابط روسیه و چین و نقش این محور در نظام بین الملل را برجسته تر کرد.

دراین حال جدا از وضعیت کنونی روابط روسیه و چین، در یک ماه گذشته جدا از رزمایش ها، بحث های امنیتی هم بین دو کشور مطرح بوده است.نوشتار زیر به بررسی وضعیت کنونی و چشم انداز توسعه روابط چین و روسیه و تاثیرات بین المللی می پردازد.

پیشینه بحث:

روابط چین و روسیه را می توان به دو بخش مجزا تقسیم کرد. بخش اول از سال 1949 که انقلاب چین پیروز شد ، شروع می شود و تا دوره ی فروپاشی شوروی در سال 1991 ادامه می یابد. این دوره خود به دو دوره ی مجزا تقسیم می شود که وارد جزئیات آن نمی شویم. به طور کل در این دوره، روابط حزب کمونیست چین با حزب کمونیست شوروی هم رقابت و هم همکاری است. رقابت در دنیای کمونیستی و همکاری در برابر تهدید امریکا است.

از سال 1980 در چین ، دنگ شائو پینگ رئیس جمهور و دبیرکل وقت حزب کمونیست چین خط جدیدی را دنبال کرد. در این رویه، ایده تشکل یک کشور با دو نظام معرفی شد. که اجازه می داد هنگ کنگ بتواند به صورت مستقل جدا از نظام کمونیستی، نظام سرمایه داری را دنبال کند .

علاوه بر این "سیاست اقتصاد سوسیالیستی مبتنی بر بازار آزاد " نیز از طرف دنگ شیائو پینگ ارائه گردید . بر اساس این سیاست اصلاحی، اقتصاد دولتی در چین حاکم بود، اما ده بندر آزاد از جمله شانگهای در چین تشکیل شد که مناسبات بازار آزاد بر انها حاکم گردید. در نتیجه اجرای این دو سیاست اصلاحی کارآمد ، اقتصاد چین دچار تحول بزرگ شد.

رهبران شوروی در آن زمان، به چنین سیاستی اعتقاد نداشتند و باز کردن درهای اقتصادی را با درافتادن در دامن امپریالیسم یکی می دانستند. اما پس از پنج سال با به قدرت رسیدن گورباچوف به عنوان جوان ترین دبیرکل حزب کمونیست در شوروی وی همان مسیری را طی کرد که چینی ها 5 سال قبل از آن شروع کرده بودند.

اصلاحات چینی ها محدود به اصلاحات اقتصادی می شد، اما اصلاحات گورباچف به اصلاحات سیاسی هم رسید و در مجموع فضایی را برای فروپاشی فراهم کرد. یعنی دکترین پروستوریکا یا همان بازسازی اقتصادی بدون نیاز به سرمایه گذاری خارجی غرب در دستور کار قرار گرفت و سیاست گلاس نوست یا همان فضای باز سیاسی به عنوان سیاست مکمل بازسازی به مورد اجراء گذاشته شد .

از انجاکه سیاست بازسازی اقتصادی نتوانست مشکلات درونی اقتصاد شوروی را حل کند سیاست فضای باز سیاسی گورباچوف در عمل موجب تضعیف قدرت مرکزی در مسکو شد و در نهایت شیرازه کار پانزده جمهوری شوروی از هم گسست .

پس از فروپاشی شوروی ، یلتسین اولین رئیس جمهور روسیه جدید ، تلاش کرد روابطی را براساس منافع محوری و نه براساس ایدئولوژی محوری با کل جهان و از جمله با چین بنیان بگذارد.

به طور کل، در دهه 2001- 1991 ما شاهد رشد روابط روسیه و چین در همه ابعاد هستیم . ازجمله در مسائل همکاری های نظامی و امنیت دو کشور روابط گسترده ای را برقرار کردند و همچنین چینی ها به مشتری عمده نفت و گاز روسیه تبدیل شدند.

تحلیل نتایج امضاء قرارداد همکاری گازی بین روسیه و چین

امضاء توافق نامه ارسال گاز روسیه به چین به مبلغ چهار صد میلیارد دلار ، بعد از 10 سال مذاکره بین دو کشور، تحول مهمی هم برای چینی ها و هم برای روسیه محسوب می شود. زیرا شرکت بزرگ روسی گاز پروم قرار است برمبنای این قرارداد از سال 2018 سالانه 38 میلیارد مترمکعب گاز به چین صادر کند. این حجم گاز یک چهارم نیاز کنونی چین را تامین می کند.

چین به عنوان دومین قدرت بزرگ اقتصادی دنیا تا سال 2040 حتی ممکن است امریکا را پشت سر بگذارد و به بزرگ ترین قدرت اقتصادی دنیا تبدیل شود. بنابراین نگاه روسیه به چین به گونه ای است که از یک سو تلاش می کند با نزدیک کردن روابطش با چین، از لحاظ اقتصادی فرصت های جدیدی را برای روسیه ایجاد کند و از سویی دیگر امکان مناسبی را برای فروش نفت و گاز و همکاری های اقتصادی بین دو کشور فراهم سازد.

در این بین تحت تاثیر تحولاتی که در اوکراین به وجود آمده است. روسیه می کوشد فضای جدیدی را در عرصه جهانی برای امکان مانور در برابر آمریکا و متحدانش به وجود آورد. در واقع با توجه به مشکلاتی که در مناسبات روسیه با غرب به وجود آمده است . علاوه بر این روسیه می کوشد بازار های جدیدی را برای فروش نفت و گاز خود در شرق آسیا، به ویژه در همکاری هایش با چین فراهم کند.

در واقع می توان گفت این اقدام پیشگیرانه روسیه برای مقابله با تحریم های احتمالی فروش گاز و نفت خود توسط کشورهای غربی است. در واقع یکدهه بود که چینی ها با روسیه بر سر قیمت گاز اختلاف نظر داشتند و یکی از دلایل تاخیر امضاء قرارداد گاز اختلاف نظربر سر قیمت آن بود.

اکنون روس ها در این موضوع کاملا کوتاه آمده اند و فضایی را برای عقد قرارداد فراهم کرده اند. تا از یکسو با امضای این قرارداد به امریکا و اتحادیه ی اروپا نشان دهد محتاج آنها نخواهد بود و از سوی دیگر چینی ها را به همکاری بیشتر در مقابله با تحریم های احتمالی غرب ترغیب نماید.

جالب است در داخل روسیه هیچ گروه و جناح سیاسی پوتین را به خاطر کوتاه امدن بر سر قیمت گاز صادراتی به چین و نیر مخفی نگه داشتن قیمت نهایی توافق شده سرزنش نمی کند!! در این میان چین برای همراه شدن با روسیه ملاحظات متعددی دارد

اول آنکه چین با امریکا و اتحادیه ی اروپا در سطح بسیار گسترده ای مبادلات اقتصادی دارد. بنابراین چین نمی تواند منافع بلند مدت خود با امریکا و اتحادیه ی اروپا را قربانی روابط خود با روسیه کند. به همین دلیل مایل است حد تعادل را رعایت کند و در این رابطه تلاش می کند مشکلات روسیه و غرب از طریق مذاکرات دو طرف حل و فصل شود.

دوم موضوع جدایی طلبی در کریمه و یا شرق اوکراین از طریق برگزاری همه پرسی بدون مشارکت اتباع کل اوکراین است، که چینی ها را از نظر حقوق بین الملل، دچار مشکل می کند. مشکل آنان از این جهت است که عین همین خواسته کریمه را تایوانی ها دارند.

تایوانی ها هم سال هاست که می خواهند مستقل از چین شوند و اگر قرار باشد بدون این که دولت مرکزی همه پرسی سراسری برگزار کند، با یک همه پرسی بتوان مستقل شد، تایوان، ماکائو و ایالت سینگ کیانگ در شرق چین و حتی هنگ کنگ برای چینی ها مشکل ساز می شوند.

بنابراین چین به خاطر روسیه، دست به چنین ریسکی نمی زند. به همین دلیل، چین در قطعنامه ی شورای امنیت و همچنین در مجمع عمومی سازمان ملل (که اوکراین قطع نامه ای را برای تمامیت ارضی خود پیشنهاد داده بود، )رای ممتنع داد.

در واقع چینی ها با روسیه منافع مهم و پایدار دارند، اما نمی خواهند مناسبات خوبی که با امریکا و اتحادیه ی اروپا در زمینه ی تجاری برقرار کردند تحت تاثیر ایجاد بحران در روابط روسیه با آمریکا و اتحادیه اروپا قرار گیرد.

سوم آنکه باید توجه داشت روسیه با چین در عین حالی که روابط نزدیکی دارند رقابت های آشکار و نهانی را هم در عرصه منافع متقابل دنبال می کنند . توجه نکردن به این رقابت ها ما را از تحلیل واقع بینانه در روابط روسیه و چین دور می سازد .

مسکو و پکن در همان حالی که به گسترش روز افزون همکاری دو جانبه اهتمام می روزند به ایجاد فضاهای جدید برای دور کردن رقیب از صحنه نفوذ و اقتدار خود عنایت ویژه دارند. براین اساس می توان مهم ترین چالش های موجود در روابط دو کشور را به شرح ذیل یادآورشد.

حسن بهشتی پور

منبع:فارس

سوختن سالانه ۵ میلیارد دلار در آتش کم تدبیری مجلس و شهرداری  اقدام تحسین برانگیز و قابل ستایش وزارت نفت در قطع گاز نیروگاه های راندمان پائین  فقط ۸ سال تا تغییر چهره انرژی جهان باقی مانده است  ضرورت‌های احداث سریع خط آهن ورزقان  قیمت نفت و ارزش کل ذخایر نفت ایران یک سوم می شود