کارشناس: محمد صادق پاک پرور

مسیر اقتصاد/ در سال ۲۰۲۰ صنعت نفت و گاز جهان روندی بی سابقه و تاریخی را پشت سرگذاشت. شیوع جهانی ویروس کووید ۱۹ موجب کاهش شدید تقاضای نفت و به تبع آن کاهش بی سابقه تولیدات صنایع وابسته بالادستی و پایین دستی صنعت نفت و گاز گردید. برآورد بانک جهانی و تخمین‌های به‌دست آمده از اطلاعات ماهواره‌ای نشان می‌دهد، حجم گاز همراه نفت سوزانده شده در سال ۲۰۲۰ بیش ۱۴۲ میلیارد مترمکعب (معادل تقریبا ۳۸۹ میلیون متر مکعب در روز) بوده است[۱].

این رقم تعریبا معادل ۳۰ درصد گاز مصرفی اروپا و یا نیمی از انرژی الکتریکی مورد نیاز قاره آفریقا می‌باشد. در نقشه ذیل که از سوی بانک جهانی منتشر شده است وضعیت کشورهای دنیا از نظر میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده در جهان در سال ۲۰۱۸ ( آخرین نقشه ماهواره‌ای میزان تولید گازهای فلر کشورها) نشان داده شده است.

رتبه سوم ایران از حیث میزان تولید گاز فلر در جهان

براساس جدیدترین آمار بانک جهانی، روسیه، عراق و ایران و آمریکا به ترتیب با سوزاندن ۱۹.۸۷، ۱۷.۸۴، ۱۷.۶۷ و ۹.۴۷ میلیارد مترمکعب مقام اول تا چهارم را در بین کشورهای جهان دارا هستند. لازم به ذکر است ۷ کشور اول دنیا در زمینه سوزاندن گازهای همراه، سالیانه مجموعا دارای ۴۰ درصد از تولیدات نفت جهان هستند اما حدود ۶۵ درصد از کل گازهای همراه سوزانده شده در جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

علاوه بر این، بررسی شدت سوزاندن گاز همراه نفت (نسبت هر متر مکعب گاز همراه نفت سوزانده شده نسبت به هر بشکه نفت خام تولیدی) در ۳۰ کشور اول سوزاننده گاز در جهان، نشان می‌دهد که کشورهای ازبکستان و عربستان با ۷.۴۷ و ۰.۵ مترمکعب به‌ازای هر بشکه به ترتیب بیشترین و کمترین میزان نسبت یاد شده را در اختیار دارند. ایران نیز با ۵.۸ مترمکعب در هر بشکه (بر اساس آخرین آمار بانک جهانی تا سال ۲۰۱۸) در رتبه چهاردهم قرار دارد. در نمودار ذیل، شدت سوزاندن گازهای همراه در کشورهای جهان در سه سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ دیده می‌شود[۲].

هدر رفت میلیاردها متر مکعب گاز همراه با وجود کاربردهای متنوع

این حجم از گاز سوزانده شده، موجب اتلاف بخش قابل توجهی گاز قابل بهره‌برداری مجدد می‌شود که فرآوری آن می‌تواند به افزایش تولید گاز سبک و مایعات گازی منجر شود. علاوه بر این، آزادسازی میلیون‌ها تن دی‌اکسیدکربن به اتمسفر تغییرات آب و هوایی را به دنبال دارد. چنین شرایطی برای ایران که به لحاظ سوزاندن گاز همراه در رتبه سوم جهان قرار دارد، نیز صادق است. بنابراین ضرورت دارد ایران، برنامه‌هایی را به منظور جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه نفت اجرایی کند.

کارشناسان امروزه سوزاندن گازهای همراه را تحت عنوان «هدر دادن سرمایه ملی» برای هر کشوری یاد می‌کنند. به این دلیل که از این گازها می‌توان در کاربردهای متنوعی همچون تولید برق و آب، مواد و خوراک مورد نیاز واحدهای پتروشیمی همچون واحدهای GTL استفاده به عمل آورد. کشورهایی از قبیل روسیه، نیجریه و آمریکا در همین راستا اقدامات متعددی را در راستای جمع آوری و استفاده از گاز همراه نفت به جای سوزاندن آنها انجام داده‌اند.

به عنوان مثال در نیجریه دولت این کشور به ازای سوزاندن گاز همراه نفت توسط اپراتورهای فعال در صنعت نفت این کشور، مالیات و یا جریمه‌ای را در نظر گرفته است. روسیه نیز از این گازها در توربین‌های گازی استفاده می کند.

اختلاف میان برنامه و اقدام در ایران

در ایران با وجود مقادیر بالای گاز همراهی که در کشور سوزانده می‌شود (حدود ۱۷.۶ میلیارد متر مکعب در سال)، برنامه ریزی صورت گرفته برای پروژه‌های جمع آوری گازهای همراه با مقدار پیشرفتی که در عمل اتفاق افتاده، اختلاف زیادی دارد. تاخیر چندین ساله اجرای طرح باز تزریق گاز همراه در میادین قلعه نار و بالارود و پیشرفت تنها ۱۳ درصدی طرح ترزیق گاز در میدان نفت سفید با وجود گذشت مدت‌ها از تصویب طرح در شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، از جمله مواردی هستند که در خصوص شکاف بین مقدار عملی و مقدار برنامه ریزی شده اجرای طرح‌های جمع آوری گازهای همراه در ایران می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.

پینوشت:

[۱] b2n.ir/k75699

[۲] گزارش شماره ۱۵۴۹۰ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی