جریان های آب در خلیج فارس

 جریان‌ها در خلیج فارس عمدتا سه منشا چگالی، باد، و جزر و مدی دارند. اما اصلی‌ترین و مهم‌ترین جریان آب در خلیج فارس پاد ساعتگرد است که در اثر اختلاف چگالی آب ایجاد می‌گردد. شوری بیشتر آب حوضه خلیج‎فارس نسبت به اقیانوس، موجب پیدایش این جریان از اقیانوس هند به خلیج فارس شده است. آب با شوری معمول اقیانوسی از طریق تنگه هرمز وارد خلیج فارس شده و به سمت شمال غرب به موازات سواحل ایران حرکت نموده در بخش غربی حوضه به سمت جنوب تغییر مسیر می‌دهد. در طی پیمودن این مسیر در اثر فرآیند تبخیر آب چگال‌تر می‌گردد و شوری آن بالا می‌رود و در نهایت این جریان آب پس از پیمودن بخش‌های جنوبی پر چگال‌تر شده و از بستر تنگ هرمز خارج می‌گردد.

علیرغم بالا بوده حجم آب وارده از طریق رودخانه اروند رود، ( 33 تا 135 کیلومتر مکعب در سال) فرآیند تبخیر در خلیج فارس بالا بوده (جدول زیر) که این امر منجر به بوجود آمدن یک جریان پر چگال در حوضه شده و این جریان پاد ساعتگرد را شکل می‌دهد شکل زیر.  در بخش شمالی و مرکزی خلیج فارس جریان‌های حاصل از اختلاف چگالی حاکم هستند، در بخش شمال‌غربی آن جریان‌های ناشی از باد غلبه دارند. جریان‌های ناشی از باد و موج نقش بسزایی در حمل و نقل رسوبات در امتداد سواحل ایران دارند.

اما دامنه جریان‌های جزر و مدی در خلیج فارس بزرگ بوده و میزان آن از 1 متر در تمامی نقاط تجاوز می‌نماید. اهمیت این جریان‌ها در مخلوط نمودن و به‌ هم زدن عمودی آب با دامنه‌ای در حدود 10 کیلومتر است و اهمیتی در جریان های باقی مانده ((Residual circulation ندارند.

 

 

 

 

 

 نحوه شکل‌گیری جریان پادساعتگرد در خلیج‌فارس  (Sheppard et al., 2010)

 

 

 بیلان آب خلیج فارس (Sheppard et al., 2010)

 

 

ورودی یا خروجی آب	مقدار
تبخیرخالص در خلیج فارس	800-350 کیلومتر مکعب بر سال
ورودی آب رودها	133-35 کیلومتر مکعب بر سال
جریان آب سطحی وارده از تنگه هرمز	7250 کیلومتر مکعب بر سال
خروجی آب خلیج فارس از تنگه هرمز	6620 کیلومتر مکعب بر سال
حجم کل آب خلیج فارس	8600 کیلومتر مکعب بر سال

 

 

 شیمی آب خلیج فارس

 

 میزان املاح آب خلیج فارس از 27 میلی‌گرم در لیتر تا 41 میلی‌گرم در لیتر متغیر است. میزان شوری آب از شمال به سمت جنوب افزایش می‌یابد که از علت‌های آن می‌توان به کمتر شدن عمق آب و وجود گنبد‌های نمکی اشاره نمود. میزان بارندگی در سواحل جنوبی کمتر از 5 و در حاشیة شمالی 20 تا 50 سانتیمتر در سال است. آب‎های شیرین ورودی به خلیج فارس به طور عمده محدود به رواناب‎های کوه‎های زاگرس، ترکیه و عراق است که از میان آنها، رودهای کارون، دجله و فرات پرآب‎ترند. در کرانه ی جنوبی آب‎های ورودی بسیار کم می‌باشد. آب خلیج فارس به دلیل تبخیر شدید، نمک فراوان دارد، میزان تبخیر تقریبا 6 برابر میزان بارندگی و ورودی آب رودخانه‌های منتهی به خلیج فارس است (جدول بالا). بیشترین میزان تبخیر در جنوب خلیج فارس رخ می‌دهد.  همانطور که پیش‌تر ذکر شد، این تبخیر باعث بوجود آمدن یک لایه آب پرچگال در بستر خلیج فارس می‌گردد که پس از خروج از تنگه هرمز به دریای عمان و دریای عربی وارد می‌شود.  

 

 

روند کلی شوری در خلیج فارس (Purser, 1973)

 

 

 

 

نیمرخ چرخش آب در یک دریای نیمه بسته نظیر خلیج فارس  (گزارش ملی تغییر اقلیم ، 1387)