(بسمه تعالی)

مقدمه
باتوجه به تدوین سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران که رسیدن کشور به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فنآوری در سطح منطقه را ترسیم میکند، صنعت نفت بعنوان راهبردی ترین صنعت در اقتصاد ایران، مهمترین نقش را در عرصه تحقق این چشم انداز ایفاء مینماید.
بطوری که میتوان گفت توفیق صنعت نفت، همانا توفیق اقتصاد ایران است. به همین ترتیب، نفت ایران نیز در جهان بعنوان یک عضو مؤثر انرژی، مورد بحث، چالش و تصمیم گیریهای بسیار جدی و سرنوشت ساز میباشد؛ بنابراین اهمیت موضوع پژوهش در این بخش از اقتصاد، بیشتر از گذشته قابل درک است.
از زمان آغاز صنعت به نام صنعت نفت در ایران تاکنون، پژوهشهای فراوانی در تمامی زمینه کاربردهای نفت خام انجام شده است. این پژوهشها پیشرفتهای تکنولوژیکی وسیعی را در صنایع نفت، گاز، پالایش و پخش و پتروشیمی در پی داشته است. روشن است که میزان تولید در سالهای آینده به فنآوری بستگی دارد. از طرفی دستیابی به فنآوریهای پیشرفته و نوین و تثبیت آنها بعنوان تأثیرگذارترین عامل در تولید، نیازمند انجام پژوهشهای مناسب و هدفمند است.
باتوجه به سهم ایران از ذخایر نفت و گاز جهان و نقش مؤثر فنآوری در کاهش هزینه ها و افزایش رغبت به سرمایه گذاری در اکتشاف و تولید نفت و گاز طبیعی، همچنین الزامات سند چشم انداز و از همه مهمتر، تغییر رویکرد وزارت نفت در امر پژوهش و فنآوری که از طریق ایجاد معاونت پژوهش و فنآوری به منصه ظهور رسیده است، با آسیب شناسی پژوهش و فنآوری صنعت نفت، سندی راهبردی تحت عنوان نظام جامع پژوهش، فنآوری و نوآوری وزارت نفت تدوین شده است. این آسیب شناسی که حاصل خرد جمعی از فرهیختگان دانشگاه و صنعت نفت است، به شرحی که خواهد آمد، دلایل تدوین و تصویب این نظام نامه را به روشنی نمایان میسازد.

وضعیت کنونی صنعت نفت کشور
از ابتدا رویکرد عمده صنعت نفت کشور، استخراج و فروش منابع هیدروکربوری بوده است. ادامه این روند متعدد ممکن نیست. در ادامه به تعدادری از این موارد اشاره میشود:
1) عمده میادین بزرگ هیدروکربوری کشور از نیمه عمر خود گذشته اند. بنابراین ادامه تولید و افزایش ضریب بایافت این میادین تنها در گرو توسعه دانش فنی است.
2) توسعه صنعت نفت کشور در شرایط فعلی در گرو خروج مقادیر زیادی ارز برای اخذ لیسانس، اجرای مهندسی پایه و خرید تجهیزات و ماشین آلات است. ادامه این روند اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار بوده و هزینه های زیادی را به اقتصاد ملی تحمیل میکند.
3) دستیابی به اهداف سند چشم انداز بیست ساله کشور بدون دستیابی به فنآوریهای پیشرفته، به سادگی امکان پذیر نخواهد بود.

چالشهای فرآوری پژوهش و فنآوری در صنعت نفت
الف) چالشهای سیاستگذاری
1) نبود سیاستگذاری یکپارچه در حوزه پژوهشی صنعت نفت.
2) فقدان متدولوژی مشخص و یکپارچه برای تعیین اولویتهای پژوهشی.
3) فقدان رویکرد یکپارچه در تعیین سبد پژوهش و فنآوریهای مورد نیاز.
4) فقدان تمرکز در بودجه بندی پژوهشی و واگذاری طرحهای پژوهشی متناسب با اولویتهای صنعت نفت.
5) نبود ارتباط و یکپارچگی مؤثر میان موضوعات مهندسی ساخت و تولید و مهندسی طراحی پایه با مراکز پژوهش و فنآوری.
6) مشخص نبودن چگونگی انتقال و ارزیابی تکنولوژی در صنعت نفت.
7) خلاء وجودی یک مرکز جامع و یکپارچه برای رصد تکنولوژی بمنظور تصمیم سازی مؤثر.
8) عدم حضور مؤثر مراکز رشد و پارکهای علم و فنآوری در فرآیند تبدیل ایده به محصول و انتقال تکنولوژی.
9) شفاف نبودن اهداف پژوهش درون صنعت در تعامل با مدیریتهای پژوهش و فنآوری شرکتها.
10) فقدان متدولوژی مناسب در تجاری سازی محصول (فرآیند ایده تا بازار).
11) خلاء وجودی قطبهای علمی تخصصی در فعالیتهای حوزه بالادستی صنعت نفت.

چالشهای مقرراتی
1) دوگانگی تصمیم گیری برای جذب، ارتقاء و جبران خدمات شاغلین واحدهای مجری دورن صنعت به دلیل تبعیت دوگانه از مقررات حاکم بر دو وزارتخانه نفت و  علوم.
2) نبود مکانیزمهای تشویقی مناسب در مقررات موجود برای جلب بخش خصوصی در انجام فعالیتهای تجاری سازی.
3) ناکارآمدی مقررات جذب و نگهداشت پژوهشگران.
4) فقدان قوانین و مقررات مدون برای رعایت حق مالکیت فکری.

چالشهای اجرایی
1) کارآمد نبودن ساختار سازمان مدیریتها وواحدهای پژوهش و فنآوری در شرکتها.
2) فقدان یک بانک اطلاعاتی جامع و در برگیرنده عناوین و چکیده پروژه های انجام شده و در دست اقدام، مجریان، امکانات، نیازمندیها و اولویتهای صنعت نفت.
3) عدم استفاده مناسب از ظرفیتهای بالقوه مراکز مجری پژوهش در صنعت نفت.
4) ضعف ارتباط و هماهنگی میان واحدهای پژوهشی و فنآوری با واحدهای طراحی، مهندسی و عملیاتی صنعت نفت.
5) نبود نقش مؤثر پژوهش در توسعه و انتقال تکنولوژی.
6) ارتباط ضعیف میان مهندسین مشاور در زمینه های مهندسی پایه با مراکز مجری پژوهش.
7) کم علاقگی مهندسین مشاور کشور برای فعالیت در زمینه های مهندسی پایه.

چالشهای نظارتی
1) عدم پیش بینی ساختار مناسب نظارتی در زمینه پژوهش و فنآوری.
2) نبود نظارت اثربخش بر ارکان واحدهای پژوهشی.
3) عدم به کارگیری شاخصهای مناسب برای نظارت بر اجرای پژوهشها.

کلیات نظام جامع راهبری پژوهش، فنآوری و نوآوری وزارت نفت
باتوجه به مواد اشاره شده، دستیابی به اهداف چشم انداز بیست ساله کشور در عرصه صنعت نفت از طریق نظام نامه سابق پژوهش امکانپذیر نبود. بهمین دلیل باعنایت به سیاستهای کلی ابلاغ شده از سوی مقام معظم رهبری در صنعت نفت که بر گسترش پژوهشهای بنیادی، کاربردی و توسعه ای و ایجاد پتانسیل جذب، ایجاد و توسعه فنآوری و صدور دانش و خدمات فنی و مهندسی انرژی در سطح بین المللی و ارتقای فنآوری در صنایع یاد شده تأکید فراوانی داد و همچنین باتوجه به اهداف برنامه راهبردی وزارت نفت که دستیابی به فنآوریهای پیشرفته در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی را برای نیل به جایگاه اول علم و فنآوری منطقه در افق 1404 پیش بینی کرده و با رویکرد بررسی راهکارها و ایجاد هماهنگیهای لازم در پژوهش، فنآوری و نوآوری وزارت نفت و شرکتهای تابعه، نظام جامع پژوهش، فنآوری و نوآوری وزارت نفت در اجرای ماده 10 قانون تأسیس این وزارتخانه، بازآرایی و ابلاغ گردیده است. این نظام نامه به پیشنهاد معاون پژوهش و فنآوری وزارت نفت در تاریخ 24/3/89 در 8 بند و 21 تبصره به تصویب رسیده و آئین نامه های اجرایی آن توسط معاونت یاد شده ابلاغ و جایگزین آیین نامه ها و نظام نامه های پژوهشی قبلی گردید.
در این نظام نامه اهداف کلی، اصول و مبانی، ارکان نظام و حدود وظایف حوزه معاونت پژوهش و فنآوری، مدیران پژوهش و فنآوری شرکتهای اصلی و تابعه و ترکیب کارگروههای تخصصی و مجریان سطوح مختلف به
گونه ایی تعریف شده است که با اجرای آن، برای تحقق اهداف نظام پژوهش، فنآوری و نوآوری در سطح وزارت نفت بستری مناسب آماده شده و امکان رقابت پذیری صنعت نفت در سطح فنآوریهای بین المللی حاصل میگردد.
نظام جامع پژوهش، فنآوری و نوآوری صنعت نفت با استفاده از رویکرد ترکیبی "نظام نوآوری بخشی" و "نظام مدیریت فنآوری" طراحی شده است. این نظام مشتمل بر مجموعه ای از کارکردها یا فعالیتها است که در نهایت، شرایط را برای خلق، انتشار و بهره برداری از دانش و فنآوری به گونه ایی که منجر به اثربخشی در سازمان میگردد، فراهم مینماید.
نقش آفرینان این نظام، وزارت نفت، شرکتهای اصلی و تابعه و نهادهای علمی و پژوهشی موجود در صنعت نفت مانند پژوهشگاه صنعت نفت، دانشگاه صنعت نفت، مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی، پژوهشکده ازدیاد برداشت و شرکت پژوهش و فنآوری پتروشیمی و ... میباشند که در رابطه تعاملی با یکدیگر و نیز با قطب های علمی کشور بصورت همگرا، موجبات تحقق اهداف صنعت و اجرای راهبردهای توسعه پژوهش و فنآوری، مطابق با سیاستها و روندهایی که شورای سیاستگذاری و نظارت راهبردی پژوهش و فنآوری در سطح صنعت نفت اتخاذ مینماید، همه ساله ارزیابی و در دوره های معین مورد بازنگری قرار خواهد گرفت.

شرح اجمالی مندرجات نظام نامه
در ابتدای نظام نامه، واژگان و مفاهیمی چون پژوهش پایه، پژوهش کاربردی، پژوهش توسعه ای، فنآوری، محصول، انتقال فنآوری، مستندسازی فنآوری، محصول، انتقال فنآوری، مستند سازی فنآوری، نظام مدیریت فنآوری، نوآوری بخشی، مدیریت دانش، توسعه دهندگان فنآوری یا مراکز انباشت دانش (هاب)، قطبهای پژوهش و فنآوری، شرکتهای توسعه دهنده (Developer) و سبد پژوهش و فنآوری تعریف و تعیین حدود شده اند. سپس اصول، فروض و رویکرد مبنای آن با عناوینی چون سیاستگذاری متمرکز و اجرای غیر متمرکز، نظام تفکیک شده و تعاملی سه سطحی، سیاستگذاری و نظارت راهبردی، هماهنگی و برنامه ریزی و اجرا، بهره برداری وارزیابی پروژه ها، ضرورت تغییر و تحول از صنعت نفت منابع پایه به صنعت نفت دانش پایه، چابک سازی، توانمندی سازی، اثربخش نمودن و سازمان دهی نقش آفرینان نظام پژوهش، فنآوری و نوآوری صنعت نفت و بهره برداری از برون سپاری فعالیتهای پژوهش و فنآوری به شبکه های ملی و بین المللی و تعامل مؤثر با نهادهای نظام ملی نوآوری و نهادهای بین المللی مطرح شده است.

اهداف استقرار نظام نامه
اهداف استقرار نظام نامه عبارت است از پایش و رصد هوشمندانه تحولات علم و فنآوری و آینده نگاری در صنعت نفت بمنظور افزایش بهره وری (کارایی و اثربخشی) در حوزه پژوهش، یکپارچه سازی و همسوسازی اولویتهای پژوهش و فنآوری صنعت نفت درعرصه مدیریت دانش و کارکردهای خلق، انتقال، انتشار، بکارگیری و بهره برداری از دانش و فنآوری، افزایش توانمندیهای نقش آفرینان پژوهش، فنآوری و نوآوری صنعت نفت و جهت گیری یکپارچه در عرصه های پژوهش، آموزش و توسعه فنآوری مستندسازی تجربیات فنی و دانش مدیریتی و علمی موجود در صنعت نفت، تغییر در چگونگی شکل گیری توانمندهای پژوهش و فنآوری صنعت نفت از رویکرد مبتنی بر خرید فنآوری به رویکرد یادگیری فنآوری، توسعه درون زا و ارتقای توان فنآوری داخلی، تقویت تقاضامحوری و پاسخ گویی پژوهش و فنآوری به نیازهای علمیاتی و طرحهای توسعه ای صنعت نفت، توسعه همکاریهای همه جانبه با نهادهای صنعتی و علمی و فنی کشور مؤسسات بین المللی به منظور کاهش تهدیدها و چالشهای بالقوه و بالفعل صنعت نفت، تقسیم کار و واگذاری نقشهای مناسب به نقش آفرینان پژوهش و فنآوری صنعت نفت، فراهم کردن زیرساختهای نظام پژوهش و فنآوری با تقویت منابع انسانی ماهر و متخصص، تأمین منابع مالی مورد نیاز و ایجاد زیر بناهای مورد ئیاز و ایجاد زیربناهای مورد نیاز توسعه فنآوری، تقویت و حمایتاز پژوهشگراان، مخترعان، نوآوران و کارآفرینان بویژه در بخشهای خصوصی و  غیردولتی در جهت اهداف و نیازهای صنعت نفت.

سطوح تفکیکی نظام جامع راهبری پژوهش، فنآوری و ننوآوری وزارت نفت
همانگونه که شرح آن رفت، این نظام در سه سطح "سیاستگذاری و نظارت راهبردی"، "هماهنگی و برنامه ریزی" و "اجراء، بهره برداری و ارزیابی پروژه ها" تفکیک شده است.
به رغم این تفکیک، سطوح یاد شده به شرحی که در ادامه میآید در تعامل و هماهنگی کامل با یکدیگر قرار دارند.

سطح یک سیاستگذاری و نظارت راهبردی
این سطح که در برگیرنده نقشهای معاونت پژوهش و فنآوری وزارت نفت و شورای سیاستگذاری و نظارت راهبردی پژوهش و فنآوری این وزارتخانه میباشد، ایفای نقشهای حاکمیتی و سیاستگذاری را بشرح ذیل برعهده دارد:
1) تعیین سیاستها و برنامه های کلان صنعت نفت در حوزه پژوهش، فنآوری و نوآوری.
2) تعیین سبد پژوهش و فنآوری شرکتهای اصلی و اعتبارات آن.
3) تعیین پروژه های مشترک صنعت نفت و اعتبارات آن.
4) تجمیع سبد پژوهش و فنآوری شامل سبد شرکتهای اصلی و پروژه های مشترک و اعتبارات آن از طریق راه اندازی پایگاه اطلاعاتی پروژه ها.
5) هدایت، جهت دهی و نظارت بر فعالیتهای پژوهش و فنآوری صنعت نفت و شرکتهای اصلی و ایجاد یکپارچگی و هماهنگی در سطوح مختلف.
6) نظارت بر اجرایی شدن سبد (پورتفولیو) پژوهش و فنآوری صنعت نفت و شرکتهای اصلی.
7) تعیین معیارها و شاخصهای سنجش برنامه های پژوهش و فنآوری صنعت نفت.
8) نظارت بر اجرایی کردن نتایج پروژه های پژوهش و فنآوری.
9) ارتباط بانهادهای بالادستی و سطوح قانونگذاری به منظور تسهیل فرآیند پژوهش و فنآوری صنعت نفت.
10) تعیین مأموریت نهادهای پژوهش و فنآوری صنعتف نفت و تقسیم وظایف میان نهادهای موجود از ابعاد راهبردی و فنی و مبتنی بر قطب بندی دانشگاه ها، مراکز علمی و شرکتهای توسعه دهنده.

سطح دو هماهنگی و برنامه ریزی
این سطح که در برگیرنده شوراهای هماهنگی و برنامه ریزی پژوهش و فنآوری و مدیریتهای پژوهش و فنآوری هرکدام از شرکتهای اصلی میباشد، دارای نقش های ذیل است:
1) تبدیل اهداف و سیاستهای ابلاغی صنعت نفت به برنامه های پژوهش و فنآوری شرکتهای اصلی.
2) تهیه و تدوین سبد پژوهش و فنآوری (پورتفولیو) شرکت با بهره گیری از نیازهای واحدهای عملیاتی، فرصتها و روندهای حاکم بر صنعت نفت و طرحهای توسعه صنعت نفت و طرحهای توسعه صنعت نفت در حوزه مربوطه براساس جدول شاخص های ارزشیابی طرح ها (جدول1)
3) تدوین برنامه های پژوهش و فنآوری کوتاه مدت و بلند مدت شرکت براساس سبد (پورتفولیو) مصوب و سیاست های ابلاغی .
4) تهیه گزارش عملکرد پژوهش و فنآوری شرکت و ارایه به معاونت پژوهش و فنآروی وزارت خانه.
5) تعیین طرحهای اولویت دار شرکت و انتخاب توسعه دهندگان فنآوری، قطبهای علمی و توسعه دهندگان محول در انجام آن.
6) تأمین و تخصیص اعتبار برای برنامه ها و طرحهای پژوهش و فنآوری.
7) نظارت بر عملکرد مجریان پژوهش و فنآوری و فعالیتهای واحدهای پژوهش و فنآوری شرکتهای تابعه.

سطح سه اجرا، بهره برداری و ارزیابی پروژه ها
این سطح که در برگیرنده فعالیتهای پژوهش و فنآوری در شرکتهای اصلی و تابعه و اجرای فعالیتهای پژوهش و فنآوری در مجریان وابسته به صنعت نفت و خارج از این صنعت میباشند، شامل نقشهای ذیل است:
1) نیازسنجی موضوعات پژوهش و فنآوری در طرحهای توسعه ای و سطح عملیات و ارجاع آنها به شرکتهای اصلی.
2) بسترسازی، تسهیل وهمکاری برای اجرای پروژه های پژوهش و فنآوری.
3) مشارکت در تعیین اولویتها و سبد پژوهش و فنآوری (پورتفولیو) شرکتهای اصلی .
4) ارایه اطلاعات برای تسریع در اجرای پروژه های مصوب.
5) بهره برداری و بکارگیری نتایج حاصل از اجرای پروژه های مصوب سبد پژوهش و فنآوری
6) تهیه گزارش عملکرد پژوهش و فنآوری و ارایه به شرکتهای اصلی.
7) نظارت بر پروژه های پژوهش و فنآوری تحت اختیار.

ارکان اجرایی نظام جامع راهبری پژوهش، فنآوری و نوآوری وزارت نفت
ارکان اجرایی این نظام را شورای سیاستگذاری و نظارت راهبری پژوهش و فنآوری صنعت نفت، معاونت پژوهش و فنآوری وزارت نفت، شرکتهای اصلی شامل شورای هماهنگی و برنامه ریزی پژوهش و فنی اوری و مدیریت پژوهش و فنآوری و مدیریت پژوهش و فنآوری هر یک از شرکتها، نهادهای علمی، فنی، آموزشی و پژوهشی وابسته به صنعت نفت و دانشگاهها (شامل مراکز فنآوری شرکتهای اصلی و تابعه، پژوهشگاه صنعت نفت، دانشگاه صنعت نفت، مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی، پژوهشکده ازدیاد برداشت و شرکت پژوهش و فنآوری پتروشیمی)، شرکتهای دانش بنیان، مهندسین مشاور و تولید کنندگان محصولات خارج از صنعت نفت تشکیل میدهند. بدلیل اهمیت، نقش و جایگاه شورای سیاستگذاری و نظارت راهبردی و شورای هماهنگی و برنامه ریزی پژوهش و فنآوری هریک از شرکتها، در ادامه ترکیب اعضاء و وظایف آنها شرح داده میشود.

ترکیب و وظایف شورای سیاستگذاری و نظارت راهبردی پژوهش و فنآوری صنعت نفت
اعضای شورای سیاستگذاری و نظارت راهبردی پژوهش و فنآوری صنعت نفت از وزیر نفت‌ (رئیس شورا)، معاون پژوهش و فنآوری وزارت نفت (نایب رئیس شورا)،‌ معاونت برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری، معاونت امور مهندسی و ساخت داخل، مدیران عامل 4شرکت اصلی، مدیران پژوهش و فنآوری 4 شرکت اصلی، دانشگاه صنعت نفت، پژوهشگاه صنعت نفت، مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی، شرکت پژوهش و فنآوری پتروشیمی و پژوهشکده ازدیاد برداشت، مدیر کل امور پژوهشی وزارت نفت (دبیر شورا)، 3 نفر از اعضای هیأت علمی صاحب نظر دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشور که یا جز اعضای قطبهای علمی بوده یا در یکی از زمینه های پژوهشی یا فنآوری مرتبط با صنعت نفت، گاز و پتروشیمی دارای سابقه هستند، تشکیل میگردد. این شورا وظایفی را بشرح ذیل برعهده دارد:
1) سیاستگذاری و هماهنگی بین امور پژوهش، آموزش و فنآوری صنعت نفت با سیاستهای کلان علمی و فنآوری کشور.
2) تصویب نقشه های راه علم و فنآوری صنعت نفت و شرکتهای اصلی، متناسب با برنامه های توسعه صنعت نفت.
3) تصویب سبد پژوهش و فنآوری و اعتبارات مورد نیاز شرکتهای اصلی.
4) تعیین و تصویب پروژه های مشترک.
5) تجمیع سبد پژوهش و فنآوری شامل سبد شرکتهای اصلی و پروژه های مشترک.
6) بررسی و تأئید برنامه های راهبردی، بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت پژوهش و فنآوری شرکتهای اصلی و نهادهای علمی، فنی و مطالعاتی وابسته به صنعت نفت.
7) تصویب مقررات و ساز و کارهای لازم برای تسهیل و روان سازی فعالیتهای پژوهش و فنآوری.
8) تصویب ساز و کارهای بهره گیری نظام مند و گسترده از توانمندیهای علمی و پژوهشی کشور برای تسریع در بومی سازی فنآوریهای مصوب و حل مشکلات فنی متفاوت صنعت نفت از طریق تعیین سهم و چگونگی انعقاد قرارداد با مجریان پژوهش و فنآوری سطوح(1) و (2) .
9) نظارت راهبردی و ارزیابی کلان عملکرد پژوهشی و ارزیابی کلان عملکرد پژوهشی و توسعه فنآوری شرکتها و نهادهای علمی، فنی و مطالعاتی وابسته.
10) تصویب معیارها و شاخص های کمی و کیفی ارزیابی پژوهش و فنآوری در صنعت نفت.
11) باز مهندسی نظام نامه پژوهش و فنآوری صنعت نفت.
12) تعیین سهم (کمی و کیفی) انواع پژوهش (تحقیقات پایه، کاربردی، توسعه ای و راهبردی) و تعیین نقش ارکان مختلف پژوهش و فنآوری سطح (1) و (2) در تحقق آنها.

ترکیب و وظایف شوراهای هماهنگی و برنامه ریزی پژوهش و فنآوری
شوراهای هماهنگی و برنامه ریزی پژوهش و فنآوری براساس سیاستها، راهبردها و برنامه های کلان و مصوب شورای سیاستگذاری و نظارت راهبردی پژوهش و فنآوری وزارت نفت در هر کدام از شرکتهای اصلی، شکل گرفته و بعنوان بازوی هماهنگی و برنامه ریزی پژوهش و فنآوری در هرکدام از این شرکتها عمل مینماید. ترکیب اعضای این شورا از مدیر عامل شرکت ذیربط (رئیس شورا)، مدیر پژوهش و فنآوری شرکت (نایب رئیس)، نماینده تام الاختیار معاون پژوهش و فنآوری وزارت، سه نفر از مدیران افراد صاحب نظر در موضوع فعالیت شرکت به پیشنهاد مدیر پژوهش و فنآوری شرکت و انتخاب مدیر عامل، دو نفر از مدیران عامل شرکتهای تابعه به انتخاب مدیر عامل، رؤسای پژوهشگاه صنعت نفت، دانشگاه صنعت نفت و مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی (یا نمایندگان آنان) بنا به مورد وظایف مرتبط، تشکیل شده و وظایفی را بشرح ذیل برعهده دارد:
1) تصویب خط مشیهای پژوهش و فنآوری در شرکت ذیربط در چارچوب سیاستها و آئین نامه های ابلاغی از مراجع بالاتر.
2) تصویب ضوابط و آئین نامه های مورد نیاز در جهت تسهیل فعالیتهای پژوهش و فنآوری شرکت اصلی و تابعه در چارچوب سیاستها و آئین نامه های ابلاغی از سوی معاونت پژوهش و فنآوری وزارت نفت.
3) تأئید و نهایی سازی سبد پژوهش و فنآوری شکرتهای اصلی و تابعه برای ارائه به شورای سیاستگذاری به منظور تصویب در چارچوب ضوابط ابلاغی از سوی مراجع بالاتر.
4) بررسی و تصویب برنامه های اجرایی و طرحهای پژوهش و فنآوری و تأئید مجریان و بودجه مورد نیاز طرحها در چارچوب آئین نامه های تدوین شده.
5) چگونگی تدوین، تصویب و پیاده سازی نقشه راه پژوهش و فنآوری در درون شرکت.
6) طراحی نظام تأمین مالی پروژه های مربوط به حوزه های تخصصی مربوطه.
7) تصویب کلیه برنامه های مرتبط با پیاده سازی کارکردهای نظام پژوهش، فنآوری در شرکتهای تابعه.
8) برآورد منابع مالی و انسانی مورد نیاز و تعیین روشهای تأمین و چگونگی تخصیص منابع پژوهش و فنآوری.
ترکیب و وظایف مجریان پژوهش و فنآوری
در این نظام نامه به مجریان پژوهش و فنآوری در سه سطح توجه شده است:
الف) توسعه دهندگان فنآوری (هابها یا مراکز تخصصی پژوهش و فنآوری):
این مراکز شامل کلیه نهادهای علمی، فنی، مطالعاتی و آموزشی(پژوهشگاه صنعت نفت، دانشگاه صنعت نفت، مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی، پژوهشکده ازدیاد برداشت و شرکت پژوهش و فنآوری پتروشیمی) وابسته به صنعت نفت میباشند که نقش هاب (مراکز تخصصی پژوهش و فنآوری) را ایفاء میکنند. این گروه بعنوان توسعه دهنده فنآوری برای شرکتهای اصلی و تابعه صنعت نفت ایفای نقش کرده و وظیفه اجراء و شکست پروژه ها و بهره گیری از توان مجریان سطح 2 و 3 را متناسب با توانمندیهای آنها برعهده دارند.
این نهادها در چارچوب سیاستهاو برنامه های ابلاغی شورای سیاستگذاری و نظارت راهبردی وزارت نفت و آئین نامه های ابلاغی از سوی معاونت پژوهش و فناوری وزارتخانه و در راستای ایفای نقش توسعه دهندگان فناوری صنعت نفت، وظایف ذیل را در انجام پروژه های پژوهش و فناوری شرکتهای اصلی و تابعه صنعت نفت، برعهده دارند.
1) ایفای نقش و ایجاد مکانیزمهای لازم برای یادگیری، حفظ، انباشت، ارتقاء و انتشار دانش و فناوری صنعت نفت و ارایه این دانش و فناوری به بدنه صنعت نفت از طریق تعامل با کارفرما یا شرکتهای بهره بردار و واحدهای عملیاتی.
2) انعقاد قرارداد با شرکتهای اصلی (بعنوان کارفرما و بهره بردار) بمنظور اجرا و برون سپاری پروژه های پژوهش و فناوری.
3) همکاری با مدیریتهای پژوهش و فناوری در تعریف و تدوین مسأله، تهیه RFP، انتخاب متدولوژی و روش انجام پروژه ها .
4) شکست، اجرا و برون سپاری پروژه های پژوهش و فناوری واگذار شده.
5) انعقاد قراداد با شرکتهای اصلی و همکاری فعال با قطبهای پژوهش و فناوری در قالب همکاریهای تحقیقاتی و فناوری .
6) نظارت و کنترل کیفیت بخشهای برون سپاری شده به قطبهای پژوهشی .
7) همکاری با شرکتهای توسعه دهنده (Developer) محصولات، کالاهای سرمایه ای (اعم از کارخانه و ...)، تجهیزات و مواد در طول اجرای عملیات.
8) ارایه نتایج و دستاوردهای پروژه ها به کارفرما و همکاری در بهره برداری از نتایج دستاوردها.
9) ارایه گزارش و نتایج پروژه های پژوهش و فناوری به مراجع ذیربط.
10) ارایه برنامه های پژوهش و فناوری در شورای سیاستگذاری و نظارت راهبردی وزارت نفت برای تصویب نهایی آنها.

ب) مجریان سطح2 (قطبهای پژوهش و فناوری)
این مراکز نیز شامل کلیه مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی، شرکتهای دانش بنیان، مراکز تخصصی پژوهش و فناوری و مشاوران داخلی و خارجی خارج از صنعت نفت میباشند و در زنجیره ارزش پژوهش و فناوری صنعت نفت نقشی مهم ایفاء مینمایند.
ج) مجریان سطح3
این مجریان که در فرآنید تجاری سازی دانش و فناوری در فرآیند تجاری سازی دانش و فناوری ایفای نقش مینمایند، شرکتهای توسعه دهنده محصولات تلقی میشوند. بمنظور اثربخشی نتایج حاصل از فرآیندهای پژوهشی و تبدیل دانش به فناوری و تجاری سازی آن، ضروری است که بین نظام پژوهشی و نهادهای فنی، مهندسی، صنعتی و بازار، ارتباطی پیوسته و افقی با یک سازماندهی مناسب برقرار گردد. براین اساس، در فرآیند تجاری سازی دانش و فناوری، فعالیتهای اساسی در سه گروه به شرح ذیل برقرار میگیرند:

1)گروه های مهندسی، طراحی و نمونه ساز صنعتی برای تولید محصولات دانش محور با تکالیف ذیل:
1) تبدیل دانش پایه (Basic) اخذ شده از سطح 1 و 2 به محصولات فناوری محور.
2) بهره برداری از استانداردهای علمی و فنی جهانی در وسعه محصولات فناوری محور.
3) تبادل نظر با توسعه دهندگان فناوری (هاب ها) برای ارتقای کیفیت محصولات فناوری محور براساس ضوابط مالکیت فکری.
4) مستندسازی دانش فنی و روش ساخت محصولات فناور محور انتقال آن به هابها براساس ضوابط مالکیت فکری.

2)گروه های مهندسی، طراحی و تولید کننده انبوه، محصولات نمونه سازی شده برای تولید صنعتی کالا و خدمات وارایه آن به بازار (اشخاص حقیقی و حقوقی صاحب دانش، توانایی مالی و سرمایه ای، مدیریتی و ...) با تکالیف ذیل:
1) تجاری سازی و اقتصادی نمودن محصولات فناور محور.
2) پیش راه اندازی (Pre-commissioning) و راه اندازی (‍Commissioning) خط تولید محصولات فناور محور.

3) گروه های ایجاد کننده یکپارچگی میان تأمین کنندگان کالا (محصولات تولید شده صنعتی) با مصرف کنندگان صنعتی (تأمین کالا وخدماتصنعتی) و صادر کنندگانکالا با تکالیف ذیل:
1) رقابت پذیر نمودن محصولات فناور محور.
2) رفع مشکلات و تنگناهای علمی و فنی پس از راه اندازی و ارائه خدمات پس از فروش به بهره بردار.

تعاملات و فرآیندحاکم بر نظام پژوهش وفناوری صنعت نفت (شکل1)
سبد اولویتهای پژوهش و فناوری شرکتهای اصلی از طریق مدیریت پژوهش و فناوری شرکت مربوطه و با همکاری واحدهای عملیاتی، براساس سه ورودی اصلی مدون گردیده است:
1) پروژه های دانش فنی و مهندسی پایه برای اجرای طرحهای توسعه ای، مستخرج از برنامه های مدیریت برنامه ریزی تلفیقی شرکتهای اصلی و فرعی و مصوب شرکتها. مدیریت برنامه ریزی تلفیقی یا سایر مدیریت هایی که در شرکتهای اصلی مسئولیت مشابه دارند، موظفنددر مرحله انجام امکان سنجی فنی و اقتصادی و تصویب طرحها (از جمله مطالعه طرح توسعه مخزن واحداث واحدهای تولیدی و اخذ دانش فنی) در فرآیند و زنجیره انتخاب، تأمین و انتقال فناوری نظر مدیریتهای پژوهش و فناوری ذیربط را کسب و در اجرای طرحها لحاظ نمایند.
2) مشکلات و تنگناهای موجود مستخرج از شرکتهای تابعه و واحدهای عملیاتی (مشکلات عملیاتی)
3) طرحهای چشم اندازی و موضوعات راهبردی مستخرج از مطالعات و آینده پژوهی در بخشهای مختلف صنعت نفت (فرصتهای پیشرو)
توضیح اینکه چگونگی تهیه و تدوین این سبد مبتنی بر اهداف و دستورالعملهای اجرایی ابلاغ شده توسط معاونت پژوهش و فناوری وزارت نفت است. پس از تصویب این سبد در شوراهای هماهنگی پژوهش و فناوری شرکتهای اصلی، برای یکپارچه سازی و تصویب نهایی، در اختیار معاونت پژوهش و فناوری وزارت قرار میگیرد.
مجموعه اطلاعات مربوط به سه ورودی سبد اولویتهای پژوهش و فناوری در صنعت نفت، نیازهای بخش تقاضای پژوهش و فناوری را تشکیل میدهند. سبد اولویت های پژوهش و فناروی صنعت نفت براساس اهداف و سیاستهای کلات وزارت در معاونت پژوهش و فناروی، یکپارچه و تدوین شده واز طریق شورای سیاستگذاری و نظارت راهبردی پژوهش و فناوری، تصویب و توسط مقام عالی وزارت ابلاغ میگردد.

چگونگی تدوین و اجرایی نمودن برنامه ها
1) مدیریت پژوهش و فناوری شرکت اصلی براساس سبد پژوهش و فناوری ابلاغ شده از سوی مراجع بالاتر، به تدوین برنامه های پژوهش و فناوری شرکت های اصلی اقدام میکند. این برنامه ها در برگیرنده مجموعه ای از پروژه های اجرایی آنها در افقهای کوتاه مدت و بلند مدت است که پس از تصویب در شوراهای هماهنگی و برنامه ریزی پژوهش و فناوری شرکتهای اصلی، توسط مدیریت این شرکتها، برای اجراء ابلاغ میگردند.
2) انتخاب مجریان سطح یک و تهیه اسناد قرارداد توسط مدیریت پژوهش و فناوری شرکتهای اصلی وهمچنین امور پژوهش و فناوری شرکتهای تابعه انجام میشود. این قراردادها به امضای مدیر عامل شرکت مربوطه میرسد. مدیریت پژوهش و فناوری شرکتهای اصلی یا امور پژوهش و فناوری شرکتهای تابعه، به نیابت از کارفرما و براساس آئین نامه مربوطه، وظیفه تعیین الزامات فنی و چگونگی انتقال دانش به بدنه شرکت بهره بردار را برهده دارند. دراین رابطه، بمنظور آگاهی از فرآیند انجام کار در شوراهای تصمیم گیری مربوط به توسعه دهندگان فناوری مرتبط با موضع، نماینده ای از شرکتهای اصلی حضور خواهند داشت. انتخاب مجریان سطوح 2 و 3 با همکاری کارفرما یا بهره بردار، توسط هابها انجام میگیرد و مجموعه مجریان سطوح 1 و 2 و همچنین قطبهای پژوهش و فناوری، بخش عرضه پژوهش و فناوری را در صنعت نفت تشکیل می دهند.

منابع مالی پژوهش و فناوری صنعت نفت
منابع مالی پژوهش و فناوری صنعت نفت براساس دو ورودی اصلی شکل میگیرد:
الف) منابع پژوهش و فناوری حاصل از درآمدهای عملیاتی شرکتها براساس قوانین بودجه سالیانه کشور
منابع پژوهش و فناوری حاصل از بودجه های انتقال فناوری در طرحهای توسعه
مدیریتهای پژوهش و فناوری شرکتهای اصلی با همکاری مدیریتهای برنامه ریزی ذیربط، طبق مواد و تبصره های قانونی شورای هماهنگی و برنامه ریزی پژوهش و فناوری شرکتها، به تدوین و ارائه پیشنهاد تخصیص منابع اقدام  مینمایند و پس از تأئید، برای تجمیع، یکپارچه سازی و تصویب نهایی به معاونت پژوهش و فناوری وزارت ارجاع میدهند. معاونت پژوهش و فناوری وزارت پس از یکپارچه سازی و تأئید نهایی این منابع مالی، پیشنهاد چگونگی تخصیص آنها را به شورای سیاستگذاری پژوهش و فناوری وزارت نفت ارایه میکند. این منابع پس از تصویب در این شورا، برای تخصیص به شرکتها ابلاغ میگردند.
توضیح اینکه به مظنرو انجام طرحها و ایده هایی که در طر ل سال، خارج از سبد پژوهش و فناوری مطرح میشوند و بعنوان حل مشکلات حوزه های فرا بخشی و مورد نیاز معاونت، هرساله درصدی از اعتبارات پژوهش و فناوری صنعت نفت بنا به پیشنهاد معاون پژوهش و فناوری و با تصویب شورای سیاست گذاری و نظارت راهبردی پژوهش و فناوری صنعت نفت در اختیار معاونت قار میگیرد تا از طریق شرکتهای اصلی در راستای نیاز صنعت نفت بصورت کارگزاری هزینه شود.
شرکتهای اصلی به تخصیص و تسهیم منابع مالی به شرکتهای تابعه اقدام نموده و این منابع در قالب قراردادهای پژوهش و فناوری با مجریان سطح 1 و 2 استفاده میشوند.
تأمین اعتبارات مورد نیاز برای انجام مأموریتها و تکالیف مصرح در این نظام نامه از محل بودجه های مصوب مدیریتهای پژوهش و فناوری شکرتهای اصلی و سهمی متناسب از بودجه طرحهای توسعه ذیربط خواهد بود که نظارت بر حسن انجام آن برعهده معاونت پژوهش و فناوری میباشد.
بخشی از هزینه های توسعه دانش فنی متناسب با نوع محصول، در فرآیند تصویب طرح توسط شرکتهای توسعه دهنده (Developer) تعیین میگردند.

الزامات اثربخش نمودن نتایج طرحهای پژوهشی در صنعت نفت
بمنظور اثر بخش نمودن نتایج طرحهای پژوهشی که توسط مجریان پژوهشی ارایه و مورد تأئید کارفرما نیز قرار میگیرد، ضروری است موارد ذیل رعایت شود:
1) کارفرما موظف است نسبت به تأمین مالی و تضمین خرید محصول نهایی حاصل از طرح پژوهشی اقدام نمایند.
2) شرکتهای صنعت نفت (متقاضی) موظفند با همکاری نهادهای علمی سطح یک (هابها) نسبت به شناسایی و سازماندهی شرکتها و اشخاص حقیقی و حقوقی ذیصلاح در زمینه طراحی محصول، ساخت نمونه محصول، تولید کنندگان انبوه محصول با روشهای مختلف اقدام نمایند.
3) برای کاهش خطرات ناشی از فرآیند تبدیل ایده به محصول و رعایت استانداردهای کیفی و کمی در محصولات تولیدی، لازم است که صنعت نفت، صندوق مالی حمایت از پژوهشگران و سازندگان تشکیل گردد.
4) معاونت پژوهش و فناوری با بهره گیری از تجارب بدست آمده از سایر فعالتیهای انجام شده، نسبت به گشایش حساب مشترک حمایت از طرحهای پژوهشی با شبکه بانکی کشور اقدام مینماید.
5) خط مشی ها و آئین نامه های مربوط به تشکیل صندوق حمایت مالی از پژوهشگران و حساب مشترک بانکی پژوهش و چگونگی تنظیم قراردادهای مشترک بین شبکه تأمین کالای صنعت نفت و سازندگان کالای مرتبط با فرآیندهای پژوهشی، توسط معاونت پژوهش و فناوری وزارت نفت تهیه و پس از تأئید مقام عالی وزارت، برای اجراء ابلاغ میشوند.
6) توجه به شاخصهای ارزشیابی طرحها شامل ارتباط با اهداف برنامه پنج ساله صنعت نفت، آثار و پیامدهای سرمایه گذاری، ساختار اجرای طرح، صلاحیت مجریان چگونگی تأمین منابع مالی، پتانسیل تجاری شدن، ارزشیابی ریسک اجرای طرح و ارزش یابی فنی اقتصادی طرح و ناظرین صلاحیت دار دارای اهمیت است.

راه کارهای بهینه برای اجرای اثر بخش مفاد نظام نامه
از آنجاکه نفت و گاز پیشبران توسعه در کشور است، بنابراین حضور کلیه فرهیختگان درون و برون از صنعت نفت در انجام فعالیتهای مربوط به پژوهش و فناوری ضروری است، نقش همگان باید تعالی کشور در عرصه جهانی باشد؛ بنابراین اقدامات ذیل خلاصه ای از موارد یاد شده است که وظیفه کلیه ارکان و دست اندرکاران پژوهش میباشد.
1) تعریف طرحها و پروژه ها متناسب با نیازهای آنی و آتی صنعت نفت صورت پذیرد و کلیه عوامل مؤثر در انجام بهینه اثر بخش پروژه ها در نظر گرفته شوند.
2) هریک از متولیان فرآیند انجام پژوهش از ایده تا بازار، اعتقاد و مسئولیت پذیری لازم را داشته و به این امر معتقد باشند که در کار جمعی، کسب موفقیت و افتخارات جمی و شکست فردی تلقی میشود.
3) وجود عامل وهمدلی میان کلیه واحدهای علمی، پژوهشی، عملیاتی، مقرراتی، مالی و خدماتی و ... ضامن بقای یک سازمان بوده و دسترسی به سازمانی دانش پایه را سریع تر مینماید.
4) اساتید، دانش جویان، پژوهشگران و فرهیختگان صنعت و دانشگاه در رسیدن به توسعه یافتگی مبتنی بر دانایی محوری نقشی اساسی دارند، بنابراین باید از فرصت پیش آمده برای پیشبرد اهداف صنعت نفت وکشور بهره کافی ببرند.
5) مفاد نظام نامه جدید بیانگر آن است که باید از ظرفیتهای موجود در کشور و صنعت نفت بهره کافی برده شود، بنابراین طبقه بندی وظایف به توسعه دهندگان فناوری (هاب)، قطبهای علمی و پژوهشی و توسعه دهندگان محصول، نافی تعاملات و همکاریهای سازنده نخواهد بود. از این طریق است که میتوان گفت مراکز علمی کشور در تدوین دانش فنی و مهندسی پایه به مقدار حداقل 10% از انجام پروژه های صنعتی نقش و سهمی مؤثر برعهده خواهند داشت.
6) براساس برآوردها، به ازای هریک میلیارد تومان بودجه پژوهشی در کشور، برای حداقل 20 نفر از فرهیختگان این مرز و بوم ایجاد شغل میشود، پس روشن است که باید از ظرفیتهای موجود پژوهشی بصورت بهینه استفاده کرد.
7) بالغ بر 300 مرکز پژوهشی، دانشگاهی، مهندسین مشاور و شرکتهای دانش بنیان از بخش خصوصی در رابطه با فعالیتهای پژوهشی مورد نیاز صنعت نفت فعالیت میکنند. از این رو باید کارها متناسب با توانمندیهای آنها واگذار شوند. در این اقدام وجود کنسرسیوم وکار گروهی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
8) سرمایه گذاران و علاقه مندان به توسعه محصول با رویکرد تجاری و رقابتی باید از فرصت پیش آمده استفاده کنند تا ضمن ارتقای توانمندیهای خود در زمینه های تخصصی مورد نیاز صنعت نفت، از حمایتهای قانونی کشور نیز بهره گیری نمایند.
9) تعاملات علمی و عملیاتی میان سه رکن اصلی در نظام نامه شامل توسعه دهندگان فناوری (هاب)، قطبهای پژوهش و فناوری (دانشگاهها و مراکز پژوهشی و شرکتهای دانش بنیان) و توسعه دهندگان محصول (Developer)، ضمن ارتقاء و توسعه فناوری و محصول، از خروج ارز از کشور جلوگیری مینمایند و اشتغال مولد را به همراه دارند.
10)  قطعاً فرآیندتدوین نظام جامع راهبری پژوهش، فناوری و نوآوری که تدریجی و حاصل آسیب شناسی نظام قبلی در یک بازه زمانی 10 ساله بوده است، نیازمند بازنگری تدریجی نیز خواهد بود تا نقایص آن مرتفع و اجرای آن بهینه گردد. بنابراین ارایه نقطه نظرات سازنده از اهمیت زیادی برخوردار است.

فرآیند کاهش تولید پارس جنوبی آغاز شده و هر سال سرعت خواهد گرفت  هیچ جای جهان مثل ایران نیست که تمامی خانه‌ها گازکشی شده باشند  پایان قرن نفت و هزاران میلیارد دلار سرمایه ای که کم ارزش می شود  طرح تبدیل دودکش نیروگاه به خوراک واحد پتروشیمی  تحلیل مقایسه ای مصرف واقعی انرژی برق در ایران