اقتصاد رو به رشد جهانی همواره تأثیر بسیاری از صنایع زنجیره ای می گیرد. صنایعی که یک زنجیره بزرگ ارزش از تولیدات مواد خام تا محصولات نهایی را در بر میگیرند. یکی از صنایعی که ارزش آفرینی آن در اقتصاد جهانی متمایز از صنایع دیگر است صنعت پتروشیمی است. محصولات این صنعت از تولیدات شیمیایی و خاص تا تولیدات پرکاربرد و مرسوم در زندگی روزانه ما را در برمی گیرد.  کشورهای مختلفی در اقتصاد امروز جهان در صنعت پتروشیمی فعالند. از کشورهایی چون ایران و عربستان که ذخایر عظیم نفت و گاز دارند تا کشورهایی که واردکننده نفت و گاز هستند هر کدام به نوعی سهمی از بازار گسترده جهانی پتروشیمی به خود اختصاص داده اند. ایران با وجود منابع عظیم نفت و گاز از یک سو و دسترسی به آبهای آزاد جهان از سوی دیگر مزیت های بسیاری برای توسعه صنعت پتروشیمی دارد. همچنین ایران در منطقه ای واقع شده که می تواند نقطه تلاقی بسیاری از مسیرهای تجارت جهانی باشد و به عنوان کریدور اصلی در منطقه شناخته شود. این مسائل موجب شده با بهره گیری از توان متخصصان داخلی و سرمایه گذاری های صورت گرفته داخلی و خارجی، امروز 51 مجتمع پتروشیمی در مدار بهره برداری است.

مجموع حجم تولیدات محصولات پتروشیمی در ایران در حال حاضر 62 میلیون و 400 هزار تن در سال است. همچنین 67 طرح پتروشیمی با مجموع حجم تولید 61 میلیون تن محصول در سال در دست اجرا است که با بهره برداری از این طرح ها، ظرفیت تولید پتروشیمی ایران دو برابر خواهد شد. از این رقم، بهره برداری از 30 پروژه مهم به عنوان طرح های استراتژیک توسعه تولیدات پتروشیمی ایران در 10 تا 15 سال آینده هدفگذاری شده تا افزایش 43 میلیون تنی حجم تولیدات فرآورده های مختلف پتروشیمی محقق شود.

صنعت پتروشیمی صنعتی ارزش آفرین و اشتغال زا است. این صنعت در برنامه های اشتغال زایی دولت نیز جای خود را باز کرده است. در جدول زیر میزان اشتغال زایی، سرانه اشتغال و نرخ بازگشت سرمایه در بخش های مختلف صنعت پتروشیمی را می بینید.

	اشتغال (نفر)	سرانه اشتغال (نفر – میلیون دلار)	نرخ بازگشت سرمایه (درصد)
صنایع بالادستی	500	1500	15 - 20
صنایع میان دستی	2200	773000	25 - 30
صنایع پایین دستی (تکمیلی)	200000	21000	40 - 50

همانطور که از جدول بالا مشخص است، میزان اشتغال زایی صنعت پتروشیمی بیشتر و قابل توجه تر از بسیاری از صنایع بزرگ است.

ارزش محصولات پتروشیمی ایران که در سال 2010 حدود 12 میلیارد دلار بوده اکنون به مرز 20 میلیارد دلار رسیده است. ارزش صادرات محصولات پتروشیمی نیز که در حال حاضر 14 تا 16 میلیارد دلار در سال است، طبق پیش بینی های صورت گرفته با بهره برداری از پروژه های استراتژیک این صنعت تا 10 یا 15 سال آینده به 30 میلیارد دلار خواهد رسید.
در حال حاضر اکثر مجتمع های پتروشیمی ایران در دو منطقه ویژه قرار دارند. 21 مجتمع پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر و 13 مجتمع در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس (بندر عسلویه) در مدار بهره برداری هستند. همچنین 17 مجتمع پتروشیمی نیز در دیگر نقاط کشور به تولید محصولات پتروشیمی می پردازند اما نقاط قرارگیری آنها به صورت پراکنده است.

سهم منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر از تولیدات پتروشیمی ایران 5 میلیون و 600 هزار تن و سهم منطقه ویژه اقتصادی انرژی 24 میلیون و 900 هزار تن است و 9 میلیون و 100 هزار تن نیز در مجتمع های پراکنده پتروشیمی تولید می شود.

در رویکرد توسعه ای صنعت پتروشیمی تمرکز بخشی بر دو هاب موجود کمی کاهش یافته اما همچنان ماهشهر و عسلویه دو هاب اصلی توسعه صنعت پتروشیمی ایران هستند. سهم منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر از 67 مجتمع در دست احداث این صنعت، 8 طرح با مجموع ظرفیت یک میلیون و 400 هزار تن، سهم منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس 26 طرح با مجموع ظرفیت 35 میلیون و 700 هزار تن و سهم سایر مناطق کشور 33 طرح با مجموع ظرفیت 23 میلیون و 900 هزار تن است.

اما رویکردهای توسعه ای صنعت پتروشیمی به این طرح ها ختم نمی شود. در حال حاضر، احداث و تکمیل زیرساختهای ایجاد دو هاب جدید پتروشیمی کلید خورده است. این مناطق جدید که قرار است نقاط جدید توسعه متمرکز صنعت پتروشیمی ایران باشند در چابهار و فاز دوم عسلویه است. همچنین مطالعات ایجاد هاب های جدید پتروشیمی در مناطق پارسیان و جاسک نیز آغاز شده است.

با وجود تمامی این قابلیت ها و برنامه های توسعه ای، کُندی توسعه در صنعت پتروشیمی مشهود است. اغلب قریب به اتفاق طرح های توسعه ای این صنعت استراتژیک، سالهاست در مسیر توسعه قرار دارند و هر سال زمان بهره برداری از آنها تمدید می شود.

ساز و کار معیوب تأمین مالی در صنعت پتروشیمی و نبود برنامه جامع توسعه ای در این بخش، در کنار اولویت دادن وزارت نفت به تولید و فروش نفت خام به جای توسعه صنایع ارزش آفرین، کُندی توسعه صنعت پتروشیمی را رقم زده است.

در سیاست های کلان اقتصاد مقاومتی، توجه به ظرفیت های داخلی با نگاه درون زا و برون گرا مورد تأکید قرار گرفته و یکی از مصداق های بارز این مسئله را می توان در توجه به صنعت پتروشیمی دید.

 

 

تسنیم