پاكستان با جمعيتي نزديك به ۱۲۰ ميليون نفر از كشورهاي پر جمعيت اسيا به شما ميرود.اين كشور همواره درگير رقابت ديرينه اي با هند بوده است كه علاوه بر اختلافات مرزي ناشي از مساله كشمير ريشه هاي عميق تاريخي و مذهبي دارد. به گونه اي كه از زمان استقلال و خارج شدن از يوغ استعمار انگلستان در طي نيم قرن گزشته اين دو كشور سه جنگ را پشت سر گزاشتهاندو ادامه تنش بين انها گاه تا حدي اوج مي گيرد كه مشابه چند سال پيش به يك بحران هسته اي بدل مي شود.ابزاراين رقابت در چند دهه اخير تسليحات موشكي با قابليت حمل سر جنگي هسته اي بوده است.اما مقياس سرمايه گزاري در اين رقابت براي دو كشور متفاوت است.
در حالي كه هند برنامه گسترده موشكي خود را براي ايجاد بازدارندگي در مقابل كشورهاي بزرگي همچون چين به پيش مي برد و در صدد به وجود اوردن يك توان نظامي موثر بر معادلات منطقه اي و فرا منطقه اي است تمام تلاش پاكستان معطوف به ايجاد قابليت موشكي و هسته اي براي ثابت نگه داشتن توان مقابله به مثل و ايجاد بازدارندگي در مقابل هند است.ان چه مسلم است همسايگي كشوري همچون چين شرايط امنيتي ويژهاي را براي هند به وجود اورده كه قابل مقايسه با پاكستان نيست اما همين شرايط نيست در حد خود توان زيادي را از پاكستان صرف كرده و مي كند.در شرايط كنوني وسعت برنامه هاي موشكي اسلام اباد نشان از تلاش گسترده براي ايجاد بازدارندگي همه جانبه در مقابل هند دارد به گونه اي كه هم اكنون اين كشور توان زير اتش قرار دادن بخش وسيعي از سرزمين هند را داراست.اين توانايي از دو طريق حاصل شده است:قابليت هسته اي هوا÷ايه و استفاده از طيف گسترده اي از موشكهاي بالستيك كوتاه برد و ميان برد سوخت جامد و سوخت مايع.
هواپيماهاي جنگنده F-۱۶ تحويل شده از طرف امريكا در طي دهه ۱۹۸۰ را مي توان اولين سامانه افندي هستا اي پاكستان در نظر گرفت.اين هواپيماها نسبتبه موشك هاي پاكستان عملياتي تر هستند.زيرا داراي برد بيشتر و قابليت حمل بمب هاي بزرگتري مي باشند.اما اين موضوع مانع از تلاش هاي پاكستان در توسعه موشك هاي بالستيك نشده است.سه دليل عمده براي اين موضوع وجود دارد:
۱) نخست انكه تا اين اواخر به علت سياستها و طحريم هاي نظامي گذشته امريكا كه با هدف متوقف كردن برنامه هسته اي پاكستان انجام مي گرفت پاكستان امكان توسعه ناوگان هواپيماهاي پيشرفته خود را نداشت در حالي مه هند به اخرين دستاورد هاي محصولات نظامي روسيه بهويژه هواپيماهاي پيشرفته دسترسي داشته است.در واقع اگر چه هم اكنون پاكستان به عنوان متحد امريكا در منطقه به شمار ميرود و بخش عمده اي از تحريم هاي نظامي گذشته برداشته شده است اما ترديد سياسنت مداران پاكستان نسبت به سياست ها و عملكرد امريكا در منطقه مانع از دست كشيدن ان ها از سياست موشكيشان مي شود
۲) دوم انكه اقتصاد پاكستان توان تحمل فشارهاي اقتصادي خريد هواپيماهاي پيشرفته امريكايي و حتي اروپايي را ندارد.اين موضوع مانع از گسترش و نوسازي اين ناوگان مي شود.ازسوي ديگر در اواخر دهه ۱۹۹۰ بويژ پس از ازمايش هاي ماه مي ۱۹۹۸ هند و پاكستان فشارهاي امريكا با شرايط ناپايدار سياسي پاكستان همراه گرديد به گونه اي كه مانع از دست يابي پاكستان به فناوري هاي نوين بويژه در بخش هواپايه شد.
۳)سوم و در نهايت انكه پيشرفت هند در توسعه پدافند هوايي توان هوايي پاكستان را به شدت به چالش كشيده است.
بنابراين تنها رويكرد پاكستان را مي توان در گسترش توان موشكي ديد كه تا كنون هند دفاعي در مقابل ان نداشته است.مگر انكه اين كشور امكان دسترسي به سامانه موشكي پاتريوت را از طرف امريكا كسب نمايد كه در ان صورت پاكستان با بحران در سناريوي امنيتي خود مواجه خواهد شد.
۲)اغاز برنامه توسعه موشكي
اغاز برنامه موشكي پاكستان به عنوان بخشي از تلاش براي توسعه قابليت برخورد هسته اي عليه هند به اوايل دهه ۱۹۸۰ باز مي گردد.پاكستان در اين زمان فاقد منابع فني زير ساخت هاي صنعتي و سرمايه انساني موردنياز براي توسعه فناوري موشكي بود.پس از تلاش ناموفق اوليه در دهه ۱۹۸۰ براي توسعه موشك هاي بالستيك كوتاه برد سوخت جامد-كه مبتني بر فناوري به دست امده ازفرانسه بود-اين كشور نگاه خود را به سمت شرق و به كشورهاي چين و كره شمالي برگرداند.
با كمك اين دو كشور از اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوايل دهه ۱۹۹۰ پاكستان برنامه موشكيش را هم در بخش سوخت جامد و هم دذ بخش سوخت مايع توسعه داد.نقش چين در انتقال فناوري موشكي به پاكستان ناشي از رقابت منطقه اي اين كشور با هند بود.اما تنها انتقال فناوري قابليت مورده نياز را براي پاكستان ايجاد نميكند بلكه توانايي جذب اين فناوري نيز اهميت بسزايي دارد.از نگاه كارشناسان توانايي جذب فناوري و گسترش موشك هاي سوخت جامد و سوخت مايع ناشي از رقابت بين دو مركز تحقيقاتي اصلي پاكستان:كميسيون انرژي اتمي و ازمايشگاه تحقيقاتي خان است.
۳) توانمندي موشكي پاكستان
۳-۱) موشك هاي سوخت جامد:اگرچه ناوگان موشكي فعلي پاكستان به موشك هاي بالستيك كوتاهبرد محدود شده است اما مجتمع دفاع ملي و ازمايشگاه تحقيقاتي خان در زمينه موشك هاي بالستيك ميانبرد نيز فعال هستند.كارشناسان توسعه ي بومي موشكي پاكستان را با ايجاد شبكه هاي پيچيده تامين قطعات و موارد مورده نياز(با ويژگي كاربرد دو گانه)از ديگر كشورها مربوط ميدانند.پاكستان علاوه بر توسعه موشكي به فناوري ساخت سر جنگي هستهاي(براي نصب روي موشك)دست يافته است.حتي برخي گزارشها پا را فراتر نهاده و توانمندي پاكستان در اين زمينه را بيش از هند ارزيابي ميكند.
همانطوركه پيش از اين گفته شد پاكستان تلاش براي ساخت موشك بالستيك با فناوري بومي را در اوايل دهه ۱۹۸۰ با برنامه موشكي حتف-۱ اغاز كرد.حتف-۱ يك موشك سوخت جامد يك مرحله اي با برد ۶۰ تا ۸۰ كيلومتر و قابليت حمل سر جنگي به وزن ۵۰۰ كيلوگرم است.با كاهش وزن سرجنگي به حدود ۱۰۰ كيل.گرم ميتوان برد موشك را تا ۳۵۰ كيلومتر افزايش داد.موشك حتف-۱ به وزن ۵/۱ تن و طول ۶ متر و قطر ۶۶/۰ متر در حدود سال ۱۹۹۵ عملياتي شد.كارشناسان باور دارند كه اين موشك منشا فناوري فرانسوي داشته و از روي راكت هاي دراگن و دافين ساخته شده است.اين راكت ها و فناوري ان در اواسط دهه ۱۹۸۰ به پاكستان منتقل شد.نمونه بعدي اين موشك با نام حتف-۱آ در فوريه سال ۲۰۰۰ ازمايش شد كه داراي برد ۱۰۰ كيلومتر است.
توسعه موشك حتف-۱ به موشك حتف-۲ انجاميد كه با نام ابدالي نيز شناخته مي شود.اين موشك-مه در مارس ۲۰۰۳ ازمايش شد-بك موشك سوخت جامد دو مرحله اي به ووزن ۵/۵ تن است كه داراي برد ۲۹۰ تا ۳۰۰ كيلومتر است و قابليت حمل سر جنگي ۵۰۰ كيلوگرمي است.موشك از موتور حتف-۱ به عنوان رانش مرحله اول و بك موتور جديد براي رانش مرحله دوم بهره مي برد.
تمام نمونه هاي موشك حتف قادر به حمل سر جنگي هاي متعارف با شدت انفجار بالا مي باشد.اين موشك ها از هدايت اينرسي بهره ميبرند اما برخي از كارشناسان بر اين عقيده اند كه اين موشك ها فاقد سامانه هدايت بوده و تنها راكت هاي برد بلند هستند.
اگرچه موشك حتف-۱ در سال ۱۹۹۲ و حتف-۲ در اواسط دهه ي ۱۹۹۰ عملياتي شدند اما گزارشاتي مبني بر توليد انبوه اين موشك ها منتشر نشده است.دليل عمده ي اين موضوع در دقت و برد اين موشكهاست كه سياست مداران پاكستاني را به خريد موشك هايي با برد و دقت بيشتر از كشور هاي خارجي مي كند.
موشك چيني ام-۱۱ كه در پاكستان با نام حتف-۳ يا غزنوي شناخته مي شود به همين دليل و با هدف تقويت قابليت موشكي صورت گرفت.موشك ام-۱۱ يك موشك سوخت جامد كوتاه برد است كه توسعه ان در اواسط دهه ۱۹۸۰ ميلادي اغازشد و داراي برد ۲۸۰ كيلومتر و قابليت حمل سر جنگي به وزن ۸۰۰ كيلو گرم است با كاهش وزن سر جنگي به ۵۰۰ كيلوگرم برد اين موشك به ۳۰۰ كيلومتر قابل افزايش است.پاكستان در اواخر دهه ۱۹۸۰ تعدادي از اين موشك ها را از چين تحويل گرفت.هن اكنون قطعات اين موشك در كشور پاكستان مونتاژ مي شود.پاكستان ازمايش پرتاب موشك حتف را در اكتبر سال ۲۰۰۳ انجام داد و پس از ان تحويل ارتش پاكستان شد.
هم چنين كارشناسان معتقدند كه پاكستان علاوه بر موشك ام-۱۱ در اواسط دهه ۱۹۹۰ تعداد نامشخصي موشك بالستيك ام-۹ از چين تحويل گرفته و خط توليد ان نيز به پاكستان منتقل شده است.اين موشك در پاكستان با نام حتف-۴ يا شاهين۱ شناخته مي شود كه داراي برد ۸۰۰ كبلومتر است و در ژولاي ۱۹۹۷ نخستين ازمايش ان انجام شد.موشك ام-۹ يك موشك تك مرحله اي سوخت جامد است كه داراي برد ۶۰۰ كيلومتر و قابليت حمل سر جنگي به وزن ۵۰۰ كيلوگرم است كه با كاهش وزن سر جنگي امكان افزايش برد موشك تا ۸۰۰ كيلومتر نيز ممكن مي گردد.پاكستان در رقابت هسته اي با هند ادعا كرده كه اين موشك قابليت حمل كلاهك هسته اي را داراست.اين موشك در مارس ۲۰۰۳ ب ارتش پاكستان تحويل شد.
اما توسعه موشكي پاكستان به اين موشك ها محدود نشد.موشك شاهين-۲ موشكي با برد بين ۷۰۰ تا ۲۵۰۰ كيلومتر است كه اطلاعات زيل=ادي در باره ان منتشر نشده است.اين موشك داراي سوخت جامد و دو مرحله اي بوده و قابليت جابجايي توسط خودرو را داراست.اين موشك نيز نمونه دو مرحله اي موشك چيني ام-۹ يا در واقع نمونه موشك ام-۱۸ است.موشك ام-۱۸ موشك دو مرحله اي با برد ۱۰۰۰ كيلومتر و قابليت حمل سر جنگي به وزن ۴۰۰ تا ۵۰۰ كيلوگرم است.ازمايش پرواز ان در مارس سال ۲۰۰۴ انجام شد كه موشك به برد ۱۸۰۰ كيلومتر رسيد
۳-۲) موشك هاي سوخت مايع:
پاكستان علاوه ر حركت به سمت تامين و توليد موشك هاي سوخت جامد تلاش گسترده اي نيز براي توليد موشك هاي سوخت مايع انجام داده است.قدرت رانش بيشتر سوخت مايع امكان برد بيشتر را فراهم مي سازد كه در عمل با رانش سوخت جامد در شرايط كنوني دست يافتني نيست.شروع برنامه موشك بالستيك سوخت مايع پاكستان توسط ازمايشگاه تحقيقاتي خان و همكاري نزديك با كره شمالي به اوايل دهه ۱۹۹۰ باز مي گردد.هدف اين برنامه در ابتدا خريد موشك نودونگ و در مرحله بعد انتقال فناوري ان به پاكستان بود.حاصل ين توافق معرفي موشك غوري است كه در پاييز سال ۱۹۹۷ ازمايش شد.لازم به ذكر است موشك نودونگ داراي فناوري روسي و بر گرفته از موشك ار-۱۷ است.اين موشك داراي برد بين ۸۰۰ تا ۱۵۰۰ كيلومتر بوده و قابليت حمل سر جنگي به وزن ۷۰۰ تا ۱۳۰۰ كيلوگرم را داراست.نودونگ موشك بالستيك با قابليت حمل سر جنگي هسته اي است.اما مشخص نيست كه ازمايشگاه خان اين نوع سر جنگي را روي اين موشك در پاكستان نسب كرده است يا نه.منابع خبري از داشتن بين ۱۲ تا ۲۵ موشك از اين نوع در پاكستان خبر مي دهند.موشك غوري پاكستان كه برنامه توسعه ان در سال ۱۹۹۳ اغاز شد و در اوريل ۱۹۹۸ مورد ازمايش قرار گرفتداراي برد ۱۵۰۰ كيلومتر و ظرفيت حمل سر جنگي به وزن۷۰۰ كيلوگرم است.اين موشك ظاهرا از سال ۲۰۰۰ به خدمت ارتش پاكستان در امده است.ازمايشگاه خان طرح هايي را براي نمونه هاي با برد بيشتر موشك غوري با نام غوري-۲ و غوري-۳ دارد.از اين رو طراحي يك موتور پر قدرت تر را براي اين نمونه از موشك ها در برنامه كاري خود دارد.ادعا شده كه موشك غوري-۲ داراي برد ۲۰۰۰ تا ۲۳۰۰ كيلومتر و ظرفيت حمل سر جنگي به وزن ۱۰۰۰ كيلو گرم است.موشك غوري-۳ داراي برد ۳۰۰۰ تا ۵۰۰ كيلومتر ست كه هيچ گزارش تاييد شده اي درباره توسعه و ازمايش اين موشك رائه نشده است
۴)وضعيت عملياتي موشك هاي پاكستان
در طيف مختلف موشك هاي بالستيك موجود در ارتش پاكستان موشك هاي حتف-۱ و ۲ به طور كامل عملياتي هستند.اما شواهد از عدم ادامه خط توليد ان ها حكايت دارد.مهم ترين دليل اين موضوع برد كم اين موشك ها و خارج از تيرس بودن شهر هاي مهم هند از برد اين موشك هاست.از انجايي كه هرگونه فعاليت نظامي پاكستان در مرز هند(به منظور نصب تجهيزات اين موشك ها)از نگاه هند دور نمي ماند و اين تايسات را در معرض اسيب پذيري شديد ناشي از شناسايي و انهدام قرار مي دهد بنا براين موشك هايي براي پاكستان داراي ارزش نظامي هستند كه جنبه ي غافل گيري را براي ارتش اين كشور حفظ نموده و از عمق خاك پاكستان قابليت انهدام اهداف را در هند داشته باشد.
با افزايش برد موشك انچه كه براي سامانه موشك اهميت پيدا مي كند دقت سامانه هدايت است كه در نمونه هاي اوليه موشك هاي حتف اين مورد ديده مني شود.در واقع نمونه هاي اوليه موشك حتف بيشتر راكت هاي برد بلند هستند تا موشك هايي با قابليت هدايت.بنابر اين اين موشك ها در عمل داراي قابليت ايجاد بازدارندگي بويژه بازدارندگي هسته اي در مقابل هند نبوده و از اين رو به عنوان يك توان نظامي تاثير گزار شناخته نمي شود.جهت گيري به سمت موشك هاي ام-۹ و ام-۱۱ چين و عدم توسعه برنامه موشكي حتف-۲ و حتي رها كردن اين برنامه ناشي از همين موضوع است.بنابر اين اگر چه موشك حتف-۲ در مارس ۲۰۰۳ مجددا ازمايش شد اما بر اساس نظر كارشناسان اين ازمايش بيشتر جنبه سياسي داشت وگرنه برد ناكافي و نداشتن قابليت حمل سر جنگي هسته اي مانع از شناسايي اين سامانه به عنوان يك موشك تاثير گزار و راهبردي در رقابت هند و پاكستان مي گردد.بر اين اساس عملياتي شدن سريع موشك هاي بالستيك غزنوي(ام-۱۱)و شاهين(ام-۹)را مي توان ناشي از همين نياز دانست.سرمايه گزاري زياد پاكستان بر روي اين نوع از موشك هاي چيني كوتاه برد به منظور قابليت حمل سر جنگي هسته اي را مي توان طبيعي ارزيابي نمود.ان چه امكان دسترسي پاكستان به اين نوع موشك ها,موشك هاي با برد بيشتر,فناوري ان ها و حتي در يك گام جلوتر فناوري توليد و نصب كلاهك هسته اي بر روي اين موشك ها را فراهم ساخته است رقابت ديرينه ي هند و چين است.
۵)نتيجه گيري
قدرت گرفتن پاكستان توان تسليحاتي هند را به چالش طلبيده و در عمل همان گونه كه تا كنون رخ داده موجب سرمايه كذاري بيشتر هند در زمينه هاي نظامي مي شود.اين موضوع رقابت تسليحاتي در اسيا را تا حد زيادي افزايش مي دهد كه اولين نتيجه ان به چالش كشيده شدن توان نظامي چين و تضعيف هيبت قدرت نظامي اين كشور است.اين موضوع تشديد فعاليت هاي نظامي چين را به دنبال خواهد داشت.علاوه بر اين مونازعه دو كشور هسته اي در قلب اسيا با روشن بودن اتش اختلافات مرزي و قومي اين منطقه را به كانون بحران هاي بين المللي دردسر ساز تبديل مي سازد كه اين موضوع در راستاي سياسهاي امريكاست.به بيان ديگر مي توان گفت بخشي از رقابت موجود در هند و پاكستان ناشي از تحريكات امريكاست به گونه اي كه اين كشور ه تنها در پي حل مساله نه چندان پيچيده كشمير نيست بلكه وجود ان را نيز در راستاي سياست هاي منطقه اي خود ارزيابي مي كند تا از اين طريق به گونه اي اقتصاد چين را تحت فشار قرار داده و مانع از جهانگرايي سياست هاي چين شود.هم چنين اين رقابت مانع از همگرايي هاي جديد منطقه اي و شكل گيري پيمان هاي جديد مي شود.ممانعت از تشكيل مثلث قدرتمند هند چين و رئسيه كه وزنه سنگيني در منطقه و جهان ايجاد مي كند و مانع اصلي پيشبرد سياست هاي امريكا در منطقه و جهان است از اهداف اصلي امريكاست.رقابت هند و پاكستان و مساله كشمير همان دامي است كه هند و بويژه پاكستان-كه توان اقتصادي كمتري دارد-سالهاست در ان گرفتارند.