سيستم گرمايش مركزي مسكو
در جاي جاي كلانشهر مسكو مي توان لوله هاي غول پيكري را ديد كه خيابان ها و كوچه پس كوچه هاي شهر را در مي نوردند و با گذر از بالاي معابر و ميادين در ميان كوچه هاي شهر ناپديد مي گردند تا گرمابخش منازل ساكنان پايتخت روسيه در زمستان هاي يخ زده و سرماي زير ۲۰ درجه سانتيگراد باشند.
اين ساده ترين توصيفي است كه مي توان از شبكه به هم پيچيده سامانه حرارت مركزي مسكو ارايه داد، سامانه بزرگي كه تمامي مناطق كلانشهر چهار برابري تهران از نظر وسعت را پوشش مي دهد.
در واقع سيستم گرمايش مركزي مسكو به شكل ناحيه اي است و ساكنان پايتخت هيچ دخالت يا كنترلي در امر تامين حرارت منازل خود در فصل سرما ندارند.
ورود شركت هاي خصوصي
گرما رساني به خانه ها در اين كلانشهر توسط شركت هاي خصوصي طرف قرارداد شهرداري انجام مي گيرد.
سيستم حرارت رساني منطقه اي از مزيت هايي برخوردار است كه از آن جمله صرفه جويي در مصرف انرژي، كاهش خطرات آتش سوزي منازل و نبود دردسر دائمي تامين سوخت زمستاني است.
علاوه بر آن در اين سيستم نياز به تعمير موتورخانه شوفاژ كه در ايران هر چند سال يك بار انجام مي گيرد وجود ندارد.
اين سيستم گرمايش زندگي را براي مردم مسكو آسان تر كرده است و در واقع مي توان گفت مردم مسكو بقدري به اين سيستم عادت كرده اند كه بدون آن تامين حرارت منازل خود را غير ممكن مي دانند.
در اين سيستم موتورخانه هاي غول پيكر كه معمولا با گاز طبيعي كار مي كنند به صورت متمركز و به شكل كوره هاي توليد آب داغ در محوطه هاي مشخصي در مناطق متعدد مسكو واقع شده اند.
در سيستم گرمايش مركزي مسكو، آب در موتورخانه گرم مي شود و از طريق لوله ها به ساختمانها و شوفاژهاي واقع در آن منتقل شده و در لوله ها بطور دائم جريان مي يابد و تنظيم درجه حرارت منازل بدون اختيار ساكنان آنها، انجام مي گيرد.
زمان فعاليت
در پايتخت روسيه، معمولا از اواخر فروردين ماه با افزايش تدريجي درجه حرارت هوا، گرما رساني بته تدريج متوقف مي شود و در اواسط مهرماه كه هوا به سردي مي گرايد با جريان كنترل شده آب گرم در لوله هاي شوفاژ ها واحدهاي مسكوني، حرارت رساني به خانه ها آغاز مي شود.
البته زمان توقف يا آغاز حرارت رساني به منازل مسكو به درجه برودت يا حرارت هوا در اين شهر بستگي دارد و ممكن است ديرتر يا زودتر از موعدهاي ذكر شده انجام گيرد. اما آب گرم منازل در مسكو هيچوقت و حتي پس از قطع آب گرم شوفاژها، قطع نمي شود.
قطع يا وصل سيستم گرمايش مركزي مسكو طبق جدول زمانبندي انجام مي گيرد و از طريق رسانه هاي خبري به اطلاع مردم مي رسد. معمولا در مسكو اوايل تابستان به منظور تعمير لوله ها يا موتورخانه ها، سيستم انتقال آب گرم به مدت سه هفته قطع مي شود.
هزينه ها
هزينه حرارتي نيز با قبضي مانند هزينه گاز و آب و برق به بانك پرداخت مي شود كه براي آپارتمان يكخوابه با وسعت حدود 70 متر مربع ماهانه حدود 500 روبل (19 دلار است) و افراد داراي امتيازات اجتماعي (بازنشستگان و معلولين) نصف اين مبلغ را پرداخت مي كنند.
تلاش براي متمركز كردن تامين حرارت در مسكو و ديگر شهرهاي روسيه به عنوان يك سنت ديرينه در حالي صورت مي گيرد كه اين كشور يكي از بزرگترين دارندگان منابع نفت و گاز و نيز داراي دهها نيروگاه هسته اي است كه روزانه 9 ميليون بشكه نفت خام استخراج مي كند.
با اينكه روسيه به دليل برخورداري از منابع عظيم گازي، 30 درصد گاز مورد نياز اروپا را نيز تامين مي كند، ولي سامانه تامين حرارت در شهرهاي اين كشور به گونه اي برنامه ريزي شده تا انرژي هدر نرود و نسل هاي آينده نيز از اين نعمت خدادادي برخوردار شوند.
اهميت مسكو
بايد توجه داشت كه در مسكو، سيستم حرارت مركزي به معني چيزي متفاوت از آنچه در ايران وجود دارد، مي باشد. در اينجا خانه ها، فروشگاه ها و دفاتر كار هر كدام وسيله گرمايش خود را ندارند و به جاي آن ۱۳ ميليون نفر ساكن مسكو با تاسيسات گرمايش متمركزي گرم مي شوند كه از طريق يك شبكه لوله آب جوش را به رادياتورهاي واحدهاي مسكوني، محل كار و مدرسه پمپاژ مي كنند.
در سيستم گرمايش مركزي مسكو سطح حرارت داخل ساختمان براي همه ساكنان شهر توسط چند مدير ناشناس تنظيم مي شود و افراد خود در كاهش يا افزايش و روشن و خاموش كردن گرمايش خود دخالتي ندارند.
سيستم حرارت مركزي مسكو علاوه بر تامين گرمايش مورد نياز ساكنان اين كلانشهر در فصول سرد سال، آب گرم مورد نياز آنان را نيز برآورده مي كند و شهرداري به اين ترتيب با يك سامانه دو نياز اساسي شهروندان را رفع مي كند.
البته در دو دهه پس از فروپاشي شوروي سابق و به موازات رونق ساخت و ساز در مسكو، برخي از ساختمان ها به سيستم حرارت اختصاصي نيز مجهز شده اند ولي با اين وجود شمار آنها هنوز بسيار ناچيز است.
البته بايد توجه داشت كه سامانه حرارت مركزي مسكو به هنگام راه اندازي آن در دوره استالين در دهه ۱۹۳۰ ميلادي در نوع خود انقلابي بزرگ در تامين رفاه شهروندان شوروي محسوب مي شد و علاوه بر تامين عدالت در دسترسي همه به گرما و آب داغ به دليل حذف مصرف زغال سنگ به عنوان سوخت رايج آن دوره دستاوردهاي زيست محيطي بزرگي نيز داشت.
زمان شوروي
در دوران حاكميت اتحاد جماهير شوروي، هزينه هاي مصرف آب جوش و حرارت به صورت مصنوعي پايين نگه داشته مي شد و هر خانواده ماهانه تنها چند سنت براي اين منظور مي پرداخت.
بر اساس اطلاعات منتشر شده امروزه افزون بر ۲۰۰ مجتمع تاسيساتي ويژه توليد حرارت و آب داغ در كلانشهر ۱۳ميليون نفري مسكو فعاليت مي كنند كه به طور متوسط هر مجتمع گرمايش و آب داغ بيش از ۵۰ هزار نفر را تامين مي كند.
البته سيستم گرمايش مركزي مسكو معايبي نيز دارد كه يارانه اي بودن آن و در نتيجه كم توجهي شهروندان به ارزش واقعي انرژي مصرفي از جمله آنهاست.
يكي ديگر از معايب سيستم گرمايش مركزي مسكو هدرروي انرژي در مواقع گرم به دليل نبود ترموستات در واحدهاي مسكوني يا محل هاي كار و اماكن اداري و عمومي است. به عبارت ديگر گرمايش در مسكو از زمان فشار كليد آغاز به كار آن در مهر ماه تا قطع فعاليت آن در ارديبهشت در تمامي ساعات شبانه روز روي يك درجه مشخص است و شهروندان نمي توانند در كاهش يا افزايش آن دخالتي داشته باشند.
اين در حالي است كه تحقيقات انجام شده نشان مي دهد نصب ترموستات در واحدهاي مسكوني يا دفتري به منظور تنظيم درجه حرارت در بازه زماني فعاليت سامانه حرارت مركزي مي تواند ۱۵ تا ۲۰ درصد در ميزان مصرف انرژي صرفه جويي كند.
البته در سال هاي اخير براي رفع اين مشكل نيز تدابيري انديشيده شده است و شركت هاي مسوول امكاناتي را براي تنظيم درجه حرارت سامانه حرارت مركزي مسكو نصب كرده اند.