به گفته رئيس گروه مركز مطالعات بينالمللي انرژي؛ روسيه اكنون از هر اهرم فشاري براي تاثيرگذاري بر تهران استفاده ميكند كه بخش نفت و انرژي يكي از آنها ميتواند باشد. روسيه نسبت به بخش انرژي خود نگاه كاملا استراتژيك دارد.
به گزارش ايلنا، ميخاييل اوليانوف نماينده دائم روسيه در سازمانهاي بينالمللي روز چهارشنبه 13 مردادماه در توئيتي در پاسخ به توئيت كاظم غريبآبادي، نماينده ايران نزد سازمانهاي بينالمللي در وين نوشت: يك پيام مهم. اميدواريم كه پس از لغو تحريمها درباره ايران و احياي صادرات نفت اين كشور، تهران به تلاشهاي اوپكپلاس براي حفظ ثبات بازار جهاني نفت بپيوندد.
غريبآبادي در توئيت خود نوشته بود: ابراهيم رئيسي، رئيسجمهوري اسلامي ايران در پاسخ به پيام تبريك محمد سانوسي باركيندو، دبيركل اوپك، از دبيرخانه اين سازمان بهخاطر تلاشهايش براي حفظ ثبات در بازار جهاني نفت در طول دو سال اخير قدرداني كرده و براي او و همكارانش آرزوي موفقيت كرد.
آنچه واضح است؛ عليرغم اينكه برداشت عمومي از روابط روسيه با ايران، روابطي بسيار همگرا و گرم است، اما واقعيتهاي تاريخي در مورد روابط مسكو و تهران، نشاندهنده رابطهاي پيچيده همراه با فراز و فرود بسيار و وابسته به عوامل و ﻣﺆلفههاي گوناگون دوجانبه، منطقهاي و بينالمللي است كه نمود آن را در حوزه انرژي از جمله تلاش براي نرسيدن خط لوله گاز ايران به اروپا و رفتار كج دار و مريز در توسعه ميادين نفتي يا نيروگاه اتمي و برق ايران توسط شركتهاي روسي و يا حتي اظهارات اين مقام روسيه به عنوان نماينده دائم اين كشور در وين شاهديم. به عبارت ديگر اگرچه نفت ايران همواره در معرض تحريمهاي امريكا قرار گرفته و كشورها به صورت آشكارا از خريد نفت ما منع و تهديد شدهاند اما در بزنگاههاي روزهاي خوب نفت ايران و احتمال باز شدن گرهها اين روسها بودهاند كه كاملا زيركانه و با زبان دوستي مسير نفت ايران را منحرف و در معرض سردرگمي قرار دادهاند.
به هر روي اين روزها كه اوپكپلاس به تدريج بخشي از عرضه را احيا كرده و رقم كاهش عرضه را به حدود 5.8 ميليون بشكه در روز رسانده و ايران نيز كه تاكنون به دليل تحريمها نفتي را وارد بازار نميكرد در حال بازگشت به جايگاه قبلي خود است، شايد اين اظهارنظر از سوي يك مقام روسي در ويني كه نه تنها تصميمات مهم نفتي در آن اتخاذ ميشود كه مذاكرات پيرامون موضوع هستهاي ايران هم در اين شهر در جريان است، چندان قابل اغماض نباشد و نبايد ناشنيده گرفته شود.
رئيس گروه مركز مطالعات بينالمللي انرژي در وين به بررسي اين موضوع پرداخته است.
او اظهارات نماينده دائم روسيه در سازمانهاي بينالمللي طنز دانسته و ميگويد: بحث سهميه اعضاي اوپك ربطي به توليدكنندگان غيراوپك ندارد. اساسنامه اوپك در مورد مكانيسم تعيين سقف و سهميه در اوپك روشن است. همكاري غير اوپك با اوپك، متضمن ثبات بازار جهاني نفت است، اما هيچ كشور غير عضو اوپك، حق دخالت در سهميه اعضاي اوپك را ندارد.
به گفته اين كارشناس ارشد انرژي؛ روسيه اكنون از هر اهرم فشاري براي تاثيرگذاري بر تهران استفاده ميكند كه بخش نفت و انرژي يكي از آنها ميتواند باشد. روسيه نسبت به بخش انرژي خود نگاه كاملا استراتژيك دارد.
نماينده اسبق ايران در اوپك خاطرنشان ميكند: اولين تحريم نفتي ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي در 1358 توسط كارتر، آسيبهاي فلجكنندهاي بر صنعت نفت ايران وارد كرد. البته روسيه بخش عمده آسيب به ايران را در بخش گاز وارد كرد.
در ادامه گفتوگوي ايلنا را با فريدون بركشلي ميخوانيد:
از اظهارنظر در مذاكرات هستهاي تا دخالت در سهميه اوپك
- يكي از مقامات روسي اخيرا گفته ايران بعد از لغو تحريمها بايد به توافق اوپك پلاس براي كاهش توليد و حفظ ثبات بازار بپيوندد، ارزيابي شما از اين پيام از جانب سفير اين كشور در وين چيست؟
خوب كمي طنز است. اين آقاي ميخاييل اوليانوف هم براي خودش عالمي دارد. ايشان سفير و نماينده دائم دولت روسيه نزد سازمانهاي بينالمللي در وين است. در ارتباط با موضوعات مختلف صحبت ميكند. اظهارات ضد و نقيصي هم در ارتباط با مذاكرات هستهاي در وين داشت و گاهي هم رهنمود ميكرد. حالا همتاي ايراني ايشان، آقاي غريبآبادي مطلبي در خصوص سهم جمهوري اسلامي ايران در اوپك گفتند و آقاي اوليانوف
هم چند ساعت بعد نظرش را در مورد سهميه ايران ابراز كرد.
بحث سهميه اعضاي اوپك ربطي به توليدكنندگان غيراوپك ندارد. اساسنامه اوپك در مورد مكانيسم تعيين سقف و سهميه در اوپك روشن است. همكاري غير اوپك با اوپك، متضمن ثبات بازار جهاني نفت است، اما هيچ كشور غير عضو اوپك، حق دخالت در سهميه اعضاي اوپك را ندارد. امارات متحده عربي هم، موضوع افزايش پايه سهميهبندي خود را با اوپك و عربستان حل و فصل كرد. بنابراين از نظر من ديدگاه ايشان وجاهت قانوني ندارد و اعضاي اوپك به اساسنامه سازمان پايبندند.
نگراني بابت بازگشت سريع نفت ايران
-در كل ارزيابي خود را از مواضع روسها در قبال نفت ايران بفرماييد.
بديهي است كه در شرايطي كه بازار نفت، سخت تقاضامحور است و عرضه نفت بيش از تقاضاست، روسيه هم مانند هر توليدكننده ديگري، ميخواهد كه از بازار سهم بگيرد. شرايطي مانند تحريم كنوني كه دو عضو مهم يعني ايران و ونزوئلا از حضور موثر در بازار جهاني نفت دور ماندهاند، بقيه توليدكنندگان، ميكوشند تا سهم و موقعيت خود در بازار را تحكيم كنند. زماني هم كه نفت عراق تحت تحريم بود، ايران توليد خود را بالا برد. در زمان حمله صدام به كويت و متعاقبا، حمله امريكا به عراق، 5.4 ميليون بشكه نفت از بازار خارج شد. تمام توليدكنندگان، توليد خود را بالابردند تا از موقعيت حفره بزرگي كه در بازار ايجاد شده بود، بهرهبرداري كنند.
البته ايران در توليد نفت، رقيب بزرگي براي روسيه نيست. روسيه در توليد جهاني نفت رتبه دوم را داراست و فاصله زيادي با ايران دارد. در مورد برخي از انواع نفتخام مانند اورال، نفتخام سبك ايران رقيب سرسختي براي براي روسيه است، اما در مجموع ايران و روسيه در بخش نفت رقابت تنگاتنگي ندارند. به طوريكه گفته شد، هر بشكه نفتي كه از يكي از توليدكنندگان از بازار خارج شود، فرصتي براي بقيه فراهم ميآيد. تشابهاتي مابين نفتخامهاي ايران و روسيه هست كه روسها را از بازگشت سريع ايران به بازار نگران ميكند.
توضيح اين نكته لازم است كه نفت روسيه هم از جانب امريكا تحت تحريم است. بازاريابي و فروش نفت روسيه هم با دشواريهايي رو بروست، ولي نه در سطحي كه صادرات ايران با آن مواجه است. در عين حال روسيه با تجارب دوران جنگ سرد با امريكا، ساز و كارهاي متعددي براي فروش نفت خام خود، تدارك ديده است. روسيه در اكثر بازارها و كريدورهاي مهم انرژي نفوذ كرده و در عين حال در هر بازاري كه گاز عرضه ميكند، نفت و فراورده هم صادر ميكند. بطور كل ديپلماسي انرژي فعالي دارند.
قدرت از سر چاه بيرون ميآيد، نه نفت نهفته
-وزارت نفت همواره عنوان كرده كه ايران تاكنون در بازار حضور نداشته و نبايد مشمول توافق كاهش توليد شود، اين پيام مقام روسيه در اين برهه چه اهدافي را از اوپكپلاس در قبال ايران آشكار ميكند؟
سهميه رسمي كنوني ايران در اوپك 3.85 ميليون بشكه در روز است كه در 2018 بر اساس نظام سهميهبندي اوپك، تعيين شده بود. اين همان زماني است كه اماراتمتحدهعربي هم سهميه گرفت و در اجلاس ژانويه 2921 آن را مورد انتقاد قرار داد. در اجلاس ژوئن 2021 امارات با اعتراض صحن اجلاس را ترك كرد و پس از وقفهاي 12 روزه در يك اجلاس مجازي اوپك، پايه سهميه خود را ارتقا داد.
براي ايران هم اين روند تكرار خواهد شد. سهميه دادني نيست، گرفتني است. اما براي سهميه گرفتن بايد ظرفيت توليد داشت. يعني بازار بايد مجاب شود و بپذيرد كه عضوي ظرفيتسازي كرده و قادر است كه قدرت توليد بالقوه خود را بالفعل درآورد.
بالاترين سهميه و توليد ايران در سالهاي اخير 4.25 ميليون بشكه در روز بوده است. بنابراين قبل از تجربه و اعمال ظرفيتسازي، نگراني از سهميه چندان پسنديده نيست. البته سهميه گرفتن در اوپك، راهكار و ترفندهاي خود را دارد، اما در هر صورت ابتدا لازم است كه از پشتوانه ظرفيت اطمينان حاصل كرد. در اوپك و بازار جهاني نفت، قدرت از سرچاه بيرون ميآيد. بازار به نفتي كه در اعماق زمين نهفته است، واكنشي نشان نميدهد. در حقيقت بيشتر تحليلگران بازار از هيجان ايران براي افزايش سهم توليد در اوپك متعجب شدهاند. رجزخواني يكي از ابزارهاي لازم براي خيز سهميهگيري است. اما بايد از پشتوانه آن هم مطمئن بود.
صنعت نفت ايران در جهان منزوي است
-طبق قوانين موجود آيا ايران بايد به اين توافق بپيوندد يا اين امكان را دارد تا سقف قبلي، توليد و صادرات داشته باشد؟
بطوريكه گفته شد، سهميهگيري در اوپك منبعث از ظرفيت توليد است. با رشد بيامان مصرف بنزين و انواع فراوردههاي نفتي در داخل، با افت طبيعي ساليانه توليد بيشتر ميادين كه ناشي از پيري چاههاست و پيري زودهنگام خيلي از چاهها در اثر افت فشار، تكنولوژي قديمي و فقدان سرمايهگذاري لازم، بنده اميد چنداني ندارم كه به راحتي به سطح توليد رسمي قبلي هم برسيم. متاسفانه بلاتكليفي در استراتژيهاي انرژي، شرايط چندان مطلوبي را در برنداشته است.
اين مشكل را در ارتباط با گاز و برق هم داريم. فنآوريها متحول شدهاند. نگراني از تحقق جدي دوران گذار انرژي، توليدكنندگان نفتخامهاي متعارف را به تكاپو انداخته است. تحريمهاي فلجكننده هم، تاثيرات خود را گذارده است. صنعت نفت ايران در جهان منزوي است. ارتباطات بينالمللي به حداقل رسيده است. صنعت نفت داراي ماهيتي بينالمللي است. بنابراين ما اكنون در مورد بايدها و نبايدهاي سهميهاي در اوپك بحث ميكنيم كه دلمشغولي توليدكنندگاني است كه ظرفيتسازي كردهاند. ظرفيت واقعي با آرزوي ظرفيت فرق ميكند.
-رفتار كجدار و مريز روسيه در قبال ايران و نفت و گاز چه دليلي دارد و روسها چه اهدافي را دنبال ميكنند؟
اوپكپلاس در حال افزايش عرضه است. از همين ماه اوت، اوپكپلاس 400 هزار بشكه نفت بيشتر وارد بازار كرد. اكتبر، اغلب اعضاي اوپكپلاس به سطح توليد 2019 بازميگردند. در نيمه دوم 2021 تقاضاي جهاني نفت از مرز 100 ميليون بشكه در روز ميگذرد. در واقع در نيمه اول 2022 عليالاصول اوپكپلاس سقف سهميههاي رسمي را افزايش خواهد داد. بنابراين خواستگاه عمده جمهوري اسلامي بايد بر روي ظرفيتسازي متمركز باشد. بحث محدوديتهاي ناشي از نظام سهميهبندي اوپكپلاس مربوط به نيمه اول 2021 بود.
حضور تهران در افغانستان خوشايند مسكو نيست
-غير از روسها آيا واكنشهاي ديگري از سوي ديگر توليدكنندگان و اعضا در قبال بازگشت نفت ايران شاهد خواهيم بود؟
بخش مهمي از مناسبات مسكو با تهران در مدار انرژي تعريف ميشود. در بخش گاز كه ايران مهمترين رقيب روسيه است. در بخش نفت و برق هم در هر صورت، روسيه ميداند كه بايد مراقب ايران باشد.
حالا چون اين سوال را مطرح كرديد در سياستهاي منطقهاي، ايران در معرض فرصتهاي مهمي قرار گرفته است. به اعتقاد بنده افغانستان محور اين فرصتهاست. چنانچه ايران بخواهد فرصت بيشتري به مناطق و همسايگان شرقي خود اختصاص دهد، شايد افقهاي نويني قابل گشايش باشد كه براي مسكو چندان خوشآيند نيست.
آقاي جي شانكر وزير امور خارجه هند طي سه هفته دوبار از تهران ديدار كرد و حامل پيامهاي مهمي بود. تهران و دهلي هر دو نسبت به تحولات اخير افغانستان و بيثباتي آن نگرانند. بخش عمده نگراني هندوستان، تاثير اوضاع افغانستان بر كشمير است. البته نگرانيهاي ايران هم بسيار جدي است. در واقع اين اولين بار است كه ايران نسبت به مسائل افغانستان با نگاه استراتژيك و ژئوپليتيك نظر ميكند. روسيه هم از بابت جمهوريهاي سابق اتحاد شوروي مانند تاجيكستان و ازبكستان نگران است. حالا تركيه هم خود را وارد بازي كرده و شرايط را سخت تر كرده است.
با توجه به آنچه بيان شد، روسيه اكنون از هر اهرم فشاري براي تاثيرگذاري بر تهران استفاده ميكند كه بخش نفت و انرژي يكي از آنها ميتواند باشد. روسيه نسبت به بخش انرژي خود نگاه كاملا استراتژيك دارد. وزير انرژي و مدير عامل گازپروم، تنها افرادي هستند كه به پرزيدنت پوتين دسترسي آني دارند.
اما در ايران نفت و گاز و انرژي كاملا داخلي شده است. دلمشغوليهاي انرژي ايران به يارانه و خاموشي و كمبودها منتهي ميشود.
نفت ايران در محاصره غرب و شرق
-آيا ميتوان گفت كه در واقع همواره نفت ايران در معرض تحريم قرار دارد؟ زماني تحريم از سوي امريكا كه به طور آشكارا كشورها را از خريد از ايران منع ميكند زماني هم ناملموس همچون آنچه روسها انجام ميدهند و بواقع نفت ايران را در شرايط سخت ورود با بازار قرار ميدهند؟
درست است. در ايران توسعه از مسير نفت ميگذرد. هر آينه ايران به آستانه توسعه نزديك ميشود، قدرتهاي متخاصم، از حربه تحريم براي بازداري صنعت نفت ايران به عنوان موتور توسعه وارد عمل ميشوند.
از اولين تحريم نفتي ايران در 1951، ايران ضربات جبرانناپذيري را متحمل شد. الگوي مصرف انرژي ايران به دنبال تحريم 1951 تغيير كرد. بخش مهمي از لطمات بعدي در نقشه راه توسعه انرژي ايران از همان زمان شروع شد. در دنباله آن اولين تحريم نفتي ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي در 1358 توسط كارتر، آسيبهاي فلجكنندهاي بر صنعت نفت ايران وارد كرد. البته روسيه بخش عمده آسيب به ايران را در بخش گاز وارد كرد.
در ايران بحث رهايي از وابستگي به نفت، خودكفايي و اقتصاد مقاومتي به اشتباه به بيتوجهي و بياعتنايي به صنعت نفت انجاميد. درحقيقت نفت را رها كرديم. تصور بر اين شد كه نفت يك منبع خودجوش و دائمي است. من طي سالهايي كه در ارتباط با جلسات اوپك بودم، غالبا كنجكاوي مي كردم و از هيئتها ميپرسيدم. تقريبا تمام هياتهاي كارشناسي ميگفتند كه رهبران كشورشان حداقل يكچهارم از وقت خود را به امور مربوط به نفت، اختصاص ميدهند. هيئتهاي عربستان و الجزاير ميگفتند كه تقريبا نيمي از وقت رهبران كشورهايشان به امور مربوط به نفت مربوط ميشود.