كارشناسان در حوزه بين الملل و انرژي با حضور در اتاق كلاب هاوس خبرآنلاين، ضمن بررسي ابعاد مهم جنگ اوكراين، سه موضوع مهم تأثير اين جنگ بر بازار انرژي، خاورميانه و توافق هسته اي را مورد بحث و بررسي قرار دادند.
ابوالفضل خدائي: كلاب هاوس خبرآنلاين، دوشنبه شب با حضور كارشناسان در حوزه بين الملل، انرژي و خاورميانه از جمله، دياكو حسيني، محمود شوري، محمدرضا نوروزپور، حسن بهشتي پور، كوروش احمدي، ميثم شرفي، مهدي افشارنيك و.... برگزار شد و در مورد موضوع: "تأثير جنگ اوكراين بر بازار انرژي، خاورميانه و برجام" بحث و تبادل نظر شد.
در ابتداي بحث در كلاب هاوس، حسن لاسجردي مدير مسئول خبرآنلاين گفت: برخي معتقدند كه جنگ اوكراين زمينه اي براي شكل گيري صف بندي ها و ائتلاف هاي جديد و حركت به سمت نظم جديد است. اگرچه جنگ اوكراين خسارت هاي زيادي را به بار آورده است اما موضوع تنها به مسكو و كي يف نيست و سايه ناتو نيز در اين بين ديده مي شود. بحث انرژي نيز از ديگر مباحث مهم است كه روسيه از جمله كشورهايي به شمار مي رود كه مي تواند بر قيمت جهاني نفت اثر بگذارد. اثر جنگ اوكراين بر خاورميانه نيز به دليل مشغول بودن قدرت هاي بزرگ در اين منطقه در موضوع اوكراين نيز حائز اهميت است. بحث برجام نيز از اين قاعده مستثني نيست و گفته مي شود مذاكرات در سايه جنگ اوكراين قرار گرفته و آن را از اولويت ها خارج ساخته است. در اين باره برخي معتقدند كه روسيه در راستاي جنگ اوكراين برجام را به گروگان گرفته است و برخي ديگر نيز معتقدند كه اين اروپايي ها هستند كه مقصر بوده و با استفاده از فضا جنگ اوكراين را مقدمه اي براي به نتيجه رساندن جايي كه روس ها در آن نقش آفريني مي كنند مي دانند. با توجه به امنيت غذايي جهان و گندم نيز اين موضوع مورد توجه قرار مي گيرد كه جنگ اوكراين و روسيه تنها يك درگيري بين دو كشور نيست و پيامدهاي آن متوجه كل جهان است.
محمدرضا نوروزپور مديرعامل سابق ايرنا نيز گفت: در ابتداي جنگ اوكراين كارشناسان نسبت به تبعات اين درگيري در سطح جهاني و خصوصا در منطقه خاورميانه هشدار دادند. تاكيد عمده بر اين بود كه خاورميانه اولين جايي خواهد بود كه قرباني اين جنگ مي شود و كشورهاي اين منطقه در سه حوزه امنيت غذايي، افزايش قيمت حامل هاي انرژي و بازار كار با پيامدهاي جدي مواجه خواهند شد. در ايران و ديگر كشورهاي منطقه مشكلاتي در خصوص تامين گندم و نان به وجود آمده و تدابيري براي آن در نظر گرفته شده است. به باور برخي كارشناسان اگر مشكلات ناشي از جنگ اوكراين نبود شايد دولت ايران به اين زودي دست به جراحي اقتصادي و اقدامات اتخاذ شده كنوني نمي زد با دست كم اين جراحي را از نان و كالاهاي اساسي آغاز نمي كرد. اما به هر حال اين مشكلات يكي از مقتضيات جنگ اوكراين بود كه دامن گير شد.
مديرعامل سابق خبرگزاري جمهوري اسلامي گفت: جنگ اوكراين در حوزه سياسي نيز در منطقه پيامدهايي داشته است، از جمله اينكه كشورهاي حوزه خليج فارس كه از متحدان نزديك آمريكا به شمار مي روند ميان متحد سنتي خود و روسيه دچار سردرگمي شده اند. اينكه آيا بايد طرف آمريكا را در تحريم هاي اعمال شده عليه روسيه بگيرند يا از اين كار دوري كنند. برخي كشورها موضع كژدار و مريزي را در اين موضوع اتخاذ كردند و روسيه را بابت جنگ سرزنش كردند اما در موضع اعمالي عمده اين كشورها از تحريم ها عليه روسيه تبعيت نكردند.
به گفته نوروزپور درحاليكه كشورهاي خاورميانه بيشتر تبعات ناشي از امنيت غذايي جنگ اوكراين را تجربه مي كنند، كشورهاي اروپايي با تبعات كمبود و گراني انرژي مواجه شده اند. در خاورميانه هركشوري كه مانند مصر بيشتر به واردات گندم از اوكراين و روسيه وابسته بوده متاثر تر شده است و در اروپا نيز هر كشوري كه بيشتر به گاز روسيه وابسته بوده چنين شده است.
نوروزپور گفت جنگ اوكراين براي كشورهاي خاورميانه خصوصا در حوزه انرژي فرصت هايي را نيز فراهم كرده است چه اينكه كشورهاي اروپايي به طور جدي به فكر جايگزيني منبع واردات انرژي خود افتاده اند و مايل هستند وابستگي انرژي خود به روسيه را تا حد ممكن كم كنند.
به گفته اين كارشناس حوزه بين الملل اگر ايران مي توانست زودتر مذاكرات احياء برجام و لغو تحريم ها را به سرانجام برساند ممكن بود در شرايط كنوني بتواند از اين فرصت استفاده كند اما سواي از اينكه سرنوشت برجام نيز خود متاثر از جنگ اوكراين در وضعيت نامعلومي قرار گرفته، به نظر نمي رسد كه ايران تمايل يا تواني براي بهره گيري از اين فرصت تاريخي داشته باشد كه اين موضوع جاي تامل و شايد تاسف دارد.
نوروزپور گفت: شانس اينكه مذاكرات وين قبل از وقوع جنگ حل و فصل شود بيشتر بود ولي با حمله روسيه به اوكراين تقريبا اين شانس اگر هم بود، از بين رفت و هم اكنون روس ها كه به دليل مجاز نبودن ديپلمات هاي ما به ارتباط گيري مستقيم با امريكا، واسطه گفتگوي دو طرف بودند، ديگر تمايل چنداني به نقش افريني ندارند و از سوي ديگر غرب هم از اينكه به بهانه جنگ اوكراين نقش روسيه در احياي برجام را كمرنگ كند افزايش پيدا كره است.
به گفته نوروزپور يكي ديگر از پيامدهاي جنگ اوكراين تضعيف بلوك شرق يا بلوك مقابل غرب و آمريكا بود. اگر فرض را بر اين بگيريم كه ايران و روسيه و چين بلوكي را در برابر غرب در منطقه و جهان تشكيل داده بودند، با اشتباه روسيه در حمله به اوكراين اين بلوك ناخواسته تضعيف شد، چه اينكه به هرحال اگر شما در داخل بلوكي باشيد كه يكي از اعضاي اصلي آن دچار مشكلات عديده و گرفتاري هاي ناشي از جنگ و تحريم بشود نا خواسته اعضاي ديگر بلوك را تضعيف مي كند. از اين رو روسيه با درگير كردن خود در جنگ اوكراين و به جان خريدن مصائب داخلي و خارجي آن ، اين بلوك را كه غربي ها هم تعمدا و به صورت مدام در آن مي دميدند تضعيف كرده است.
در ادامه بحث آقايان شوري، حميد حسيني، دياكو حسيني، حسن بهشتي پور، فريدون مجلسي و برخي ديگر از كارشناسان حوزه روابط بين الملل و انرژي در اين اتاق به تبادل نظر پرداختند كه فرازهاي اصلي و نكات مهم مطرح شده از سوي ايشان به شرح ذيل است:
تاثير جنگ اوكراين بر حضور روسيه در خاورميانه
محمود شوري كارشناس اوراسيا:
به نظر مي رسد نقش روسيه در منطقه خاورميانه با توجه به جنگ اوكراين كاهش يابد. روسيه نمي تواند مانند گذشته نقش بازيگري را ايفا كند كه بتواند موازنه قوا را در منطقه و بين قدرت ها برقرار كند.
كاهش نقش روسيه در منطقه به طور مستقيم بر روي حضور اين كشور در سوريه نيز تاثير خواهد داشت. به نظر مي رسد تركيه در اين راستا تركيه عمليات هاي نظامي جديدي را در نظر داشته باشد. شايد آنكارا احساس كند كه مي تواند از ضعف روسيه بهره برده و جاي آنها را در منطقه پر كند.
چنين تحولي مي تواند بر گفتگوهاي آستانه كه ايران در آن حضور دارد نيز اثر بگذارد و مسئوليت ايران را در قبال سوريه افزايش دهد.
كاهش نقش روسيه در مديريت تنش بين اسرائيل و روسيه نيز در آينده يكي ديگر از سناريوهاي احتمالي است.
كاهش صادرات محصولات غذايي از روسيه به كشورهاي منطقه را نيز بايد به اين مشكلات اضافه كنيم.
نكته مهم اينكه در اين شرايط احياي برجام و ورود ايران به بازار نفت به هيچ وجه به نفع روسيه نخواهد بود.
تقويت روابط با روسيه يكي از اركان مهم سياست خارجي در دولت جديد خواهد بود و به نظر نمي رسد تغييري در روابط ايران با غرب ايجا شود.
روسيه هيچ تعهدي نسبت به تضمين منافع ايران ندارد و هر گاه كه روس ها منافعشان بر منافع ايران غالب بوده تلاش كرده اند تا منافع خود را تحقق بخشند.
البته منافع مشترك و همكاري هاي زيادي براي انجام بين ايران و روسيه وجود دارد كه بايد در تحليل روابط دو كشور مدنظر داشته باشيم.
روس ها بازار نفت ايران را تصاحب كردند
مهدي افشارنيك كارشناس حوزه انرژي:
با شروع جنگ اوكراين روسيه براي فروش نفت تمركز خود را براي روي هند و چين گذاشت كه بازار اصلي ايران بود.
بنادر شمالي ايران از جمله اميرآباد قابليت صادرات محصولات نفتي روسيه را به كشورهاي آسيايي داشت كه مسكو از آن استقبال نكرد.
ايران در معادلات روسيه در حوزه انرژي جايي به عنوان متحد ايفا نكرد و مسكو دريچه همكاري را به سمت تهران نگشود.
ايران مي توانست بازارهاي از دست رفته نفتي خود را احيا كند اما يك برادري عجيب و يك طرفه را در حال حاضر براي روسيه خرج مي كنيم.
در قراردادهاي نفتي محرمانه ميدان هايي مانند چشمه خوش، اهواز، سوسنگرد را به روس ها واگذار مي كنيم تا آن را توسعه دهند. آن هم در شرايطي كه شركت هاي روسي با تحريم ها سنگيني مواجه هستند.
ايران با افت فروش نفت مواجه شده و بازارهاي تحريمي را از دست مي دهد و روس ها با تخفيف هاي بسيار آن را تصاحب مي كند.
همان مقدار آب باريكه اي كه براي كشور درآمد نفتي داشت در حال كمتر و كمتر شدن است.
هماهنگي با روس ها امكان كاهش ضرر را در حوزه انرژي براي ايران فراهم مي كرد
چگونگي حفظ ارزش پول ملي را مي توانستيم از روسيه ياد بگيريم
سيدحميد حسيني كارشناس حوزه انرژي:
همواره نسبت به تحريم بازارهاي نفتي روسيه و پيامد آن بر بازارهاي نفتي ايران هشدار داده مي شد اما جدي گرفته نشد.
در بحث فروش ال پي جي و ساير محصولات مجبور شديم محموله ها را با قيمت بسيار پايين بفروشيم.
با صادرات روسيه به هند صادارت ايران مختل شده است چون پالايشگاه هاي هند محصولات را به قيمت مناسب عرضه مي كنند.
مزيت ژئوپلتيكي روسيه سبب شده تا بسياري از فرآورده هاي خود را به سمت بازارهاي جنوب شرق آسيا صادر كند.
روسيه از طريق آسياي مركزي و درياي خزر مي تواند با تركمنستان، قزاقستان و... در ارتباط باشد و نفت بفروشد.
مي توانستيم با هماهنگي با روس ها ضرر و زياني كه با آن مواجه هستيم كمي جبران كنيم.
با توجه به مشكلات اقتصادي در كشور انتظار بر اين بود حداقل دولت برجام را به نتيجه برساند.
با وجود وضعيت جنگي روس ها توانسته اند كه ارزش روبل خود را حفظ كنند. ايران مي توانست از روس ها ياد بگيرد كه در دوران تحريم چگونه مي تواند ارزش پول خود را حفظ كند.
بارها مطرح شد كه ايران با همسايگان خود صادرات را با واحد پول ريال انجام دهد.
جنگ اوكراين براي ايران فرصتي ايجاد نمي كند
دياكو حسيني كارشناس مسائل بين الملل:
اميد را براي احياي برجام تا حدود زيادي از دست داده ايم؛ از اين جهت كه بتواند زمينه ساز حضور ايران در نظام مالي جهاني باشد.
تا زماني كه تنش ايران و غرب در سايه احياي نه چندان موفق برجام ادامه دارد، امكان بهره برداري كامل از توازن هاي در حال تغيير جهاني براي ايران وجود نخواهد داشت.
اين كه ايران متهم به قرار گرفتن در بلوك شرق است، تركش رقابت ها و تنش ها به طور طبيعي به ايران برخورد خواهد كرد.
جنگ اوكراين براي ايران فرصتي را ايجاد نخواهد كرد چون خود را از امكان استفاده از فرصت ها محروم كرده ايم و يا به خاطر تغييرات زمانه حاصل شده است.
فرصت طلايي و بزرگي را خواسته و يا ناخواسته براي تحقق منافع كشور در بازي قدرت هاي بزرگ از دست داده ايم.
مهمترين دغدغه هاي امنيتي ايران داخلي هستند نه منطقه اي؛ و تا زماني كه تا اين اندازه سرگرم مسائل داخلي هستيم امكان نقش آفريني مطلوب در دوران تشديد رقابت هاي بين المللي به اندازه كافي مهيا نيست.
از جمله پيامدهاي منطقه اي جنگ اوكراين در منطقه، كاهش روسيه در منطقه خواهد بود.
بر خلاف آنچه كه روسيه ادعا مي كند اين كشور يك قدرت به معناي بزرگ نيست و توانايي رقابت و منازعه در چند جبهه همزمان ندارد.
روسيه از وضعيت كنوني نظم جهان راضي نيست و باتوجه به حمله نظامي خود نشان داده كه مي خواهد يك قدرت و يا كشور تجديدنظرطلب است. از اين جهت همكاري با روسيه مي تواند به معناي براندازي نظم جهاني تلقي شود.
آلمان از جنگ روسيه عليه اوكراين منتفع شد و منجر به دگرگون شدن نقشه سياسي اروپا شده است.
جنگ اوكراين موجب تقويت ناتو در اروپا و تقويت هر چه بيشتر روابط آمريكا و كشورهاي اروپايي شد.
شكل گيري روندهاي جديد جهاني
كوروش احمدي كارشناس مسائل بين الملل:
جنگ اوكراين منجر به ايجاد روندهايي در نظام بين المللي شده است كه تقويت ناتو يكي از مسائل مهم در اين زمينه است.
يك روند ديگر در خصوص جبهه بندي هاست كه جبهه دموكراسي ها در برابر اتوكراسي ها قرار مي گيرد.
تحقق اين روندها به اين بستگي به واكنش و سياست چين دارد.
به لحاظ انرژي مي توانيم بگوييم كه شاهد سومين انقلاب در بحث نفت و گاز هستيم كه طي آن بازار به نحوي اساسي تغيير مي كند.
پس از بحران اوكراين صدور نفت امريكا به كشورهاي اروپايي حدود ۱۵ درصد افزايش يافته است.
صدور نفت آفريقاي شمالي به اروپا حدود ۳۰ درصد افزايش يافته است و به همين ميزان از صادرات به آسيا كاسته شده است و در عمل نفت روسيه در حال جايگزين شدن است.
رقابت روسيه با ايران براي فروش نفت
ميثم شرفي فعال حوزه انرژي:
روس ها در حال حاضر چيزي حدود به ۲۴۰ ميليون بشكه نفت بر روي آب دارند كه مقدار عجيبي است. اين الگو دقيقا شبيه الگوي ايران در اوايل دوره تحريم ها است.
روسيه در حال حاضر نفت خود را در بازارهاي خاكستري، بازارهايي كه عمدتا در اختيار ايران بود به فروش مي رساند كه روسيه را به رقيب جدي ايران تبديل كرده است.
در كنار جنگ روسيه عليه اوكراين، روسيه در حال حاضر مشغول جنگ نفتي با ايران به واسطه تخفيف ها است.
مسكو با اعمال تخفيف هاي شناور نفتي فضاي رقابت را براي ايران بسيار دشوار ساخته است و عملا قادر به رقابت در اين حوزه نيستيم.
اگر همين لحظه جنگ روسيه عليه اوكراين به پايان برساند و فرآيند فروش نفت به حالت طبيعي برگردد، با توجه به حجم وسيع دپو شده نفت روسيه در دريا، ايران همچنان ماه ها از اين روند متاثر خواهد شد.
بازگشت نفت ايران به بازارهاي جهاني با توجه به جنگ اوكراين چه با برجام و چه بي برجام، در حال تبديل شدن به امري محال است.
افزايش ناوگان حمل و نقل يكي ديگر از پيامدهاي جنگ اوكراين است كه روسيه در اين زمينه مشغول كار با كشورها در اين حوزه است.
اقتصاد كشور به طور طبيعي به برجام گره خورده است
حسن بهشتي پور كارشناس اوراسيا:
با آغاز حمله نظامي روسيه به خاك اوكراين عملا اولويت احيا برجام براي اروپا و آمريكا از دست رفت و برجام در حال حاضر در وضعيت كما قرار دارد.
آمريكا در موضوع توافق با ايران به دنبال فشار بر ايران نبود چرا كه اين فشار سبب تنش در بازار انرژي مي شد. بنابراين آمريكا نسبت به معاملات نفتي با ايران چندان حساس نشان ندادند.
برجام در شرايط كنوني در كما قرار دارد و براي خروج از آن به نظر مي رسد بايد يك پيوند اعضا صورت گيرد تا از مرگ حتمي نجات يابد.
در اين شرايط دو طرف اصلي برجام يعني ايران و آمريكا به دلايل مختلف حاضر به دادن امتياز نيستند و از مواضع خود عقب نشيني نمي كنند.
به طور طبيعي با اين وجود اين طرف ايراني است كه بيشتر متضرر مي شود و شرايط اقتصادي بيشتر متوجه طرف ايراني است.
مسئولان ايران مي گويند مسائل اقتصادي را به برجام گره نمي زنند اما كيست كه نداند اين گره به طور طبيعي وجود دارد و كسي آن را نمي زند.
روسيه در وضعيت جنگي به سر مي برد و اينكه ما بگوييم كه بايد ملاحظات ايران را در نظر داشته باشد منطقي نيست.
شرايط تحريمي آمريكا عليه ايران را نيز بايد در نظر داشت و اگر تحريم ها نبود ايران به وضعيت سخت فعلي دچار نبود.
احتمال افزايش قيمت جهاني گاز
رامين فروزنده كارشناس مسائل بين الملل و انرژي :
آنچه كه منجر شد كه جنگ اوكراين بسيار مورد توجه قرار گيرد وقوع آن در دوران پساكرونا بود.
كرونا زنجيره تامين را دچار مشكل كرد و پس از آن كشورها به دنبال احياي اقتصاد رفتند.
نااطميناني در حوزه نفت توسط در بلندمدت تحولات جديدي را به همراه خواهد داشت.
شوك هاي پي در پي سبب شد تا ساختار توليد و سرمايه گذاري ها تغيير كند.
اين امر سبب خواهد شد تا اتكا به نفت روسيه در ميان مدت و بلندمدت كاهش يابد.
با توجه به اينكه يك سوم گاز اروپا از روسيه تامين مي شود و قطع وابستگي به آن به سرعت قابل انجام نيست، بازارهاي جايگزين مي توانند در كوتاه مدت رونق بگيرند.
با چنين دورنمايي به نظر مي رسد كه قيمت گاز نيز در آينده افزايش يابد و بالطبع سرمايه گذاري ها بر روي آن نيز افزايش يابد.
شايد تا پيش از اين تصور مي شد كه بازار ال ان جي چندان رونق نيابد اما در اين زمينه اين اميد وجود دارد كه دريچه فرصتي براي كشورهاي صادركننده باز شود.