پيام نفت -رسانه خبري تحليلي نفت، گاز و انرژي : تماشا كنيد: مرگِ تدريجي خوزستان / دولت چگونه پول خرج مي‌كند تا خوزستان و غرب كشور در گرد و غبار بغلتد؟

پنجشنبه، 22 اردیبهشت 1401 - 15:11 کد خبر:48882

پيام نفت:

پتوي قهوه‌اي رنگي كه اين روزها آسمان استان‌هاي غرب و جنوب غرب كشور را پوشانده، سوغات استان الانبار عراق و كشور عربستان است. ريزگردهايي كه در آسمان ايران جا خوش كرده‌اند، نفس مردم مناطق درگير را تنگ كرده‌اند. وضعيتي كه مردم خوزستان، ايلام و ديگر استان‌هاي غرب كشور چند هفته‌اي است تحمل مي‌كنند، بر اساس پيش‌بيني‌ها چندين بار ديگر در سال جاري تكرار خواهد شد و دست كم امسال، آسمان آبي براي مردم اين مناطق به مدت طولاني تبديل به خاطره مي‌شود.

پايگاه خبري تحليلي انتخاب (Entekhab.ir) :

دانلود

فيلم اصلي

پايگاه خبري «انتخاب» / ليلا مرگن: پديده گرد و غبار به عارضه‌اي تكراري در كشور تبديل شده است. انگار بايد از اين پس فراموش كنيم كه آسمان بالاي سرمان آبي رنگ است. چندي است چتري قهوه‌اي آسمان استان‌هاي غربي و جنوب غربي كشور را در بر گرفته و گويا چشم‌انداز روشني براي برچيده شدن بساط اين چتر بدرنگ وجود ندارد. رضا شهبازي مديركل دفتر مخاطرات، زيست‌محيطي و مهندسي سازمان زمين‌شناسي به‌عنوان مرجع تخصصي در رابطه با بررسي شرايط گرد و غبار مي‌گويد كه چشم انداز 30 ساله ايران از نظر بارش‌ها مطلوب نيست و اين يعني پديده ريزگرد در ايران تشديد خواهد شد. او معتقد است كه برخي استان‌هاي كوهستاني غربي مثل ايلام و كردستان اساسا منشا گرد و غبار ندارند و آنچه هواي اين استان‌ها را آلوده مي‌كند، قطعا سوغاتي است كه از آن سوي مرزها مي‌آيد اما وضعيت خوزستان به دليل داشتن زمين‌هاي سيلابي، كمي متفاوت است. در شرايطي كه كارشناسان معتقدند در جنوب خوزستان دشت‌هاي سيلابي كانون‌هاي بالقوه غبارخيزي هستند اما وزارت نيرو برنامه دارد تا با تكميل سد مارون كه سرانجام با نام رود جراحي به تالاب شادگان مي‌پيوندد، زمينه بروز ريزگردها در خوزستان و مناطق غربي را تشديد كند.

دهم ارديبهشت ماه بود كه سازمان هواشناسي درباره وقوع پديده ريزگرد در كشور هشدار داد. اين پديده كه هنوز هم فروكش نكرده است، به شدت آسمان استان‌هاي غربي و خوزستان را درگير كرده است. اين بار استان الانبار عراق و كشور عربستان سوغاتشان را به سمت ايران سرازير كرده‌اند كه حال هواي آسمان غرب كشور خوب نباشد.

ريزگردها زندگي عادي مردم را مختل مي‌كند و به دليل كاهش قدرت ديد، سازمان هواشناسي هربار كه اين پديده رخ مي‌دهد، هشدار مي‌‎دهد كه مردم از تردد غير ضروري به دليل كاهش قدرت ديد، خودداري كنند.

در چنين شرايطي، آماري در رسانه‌ها منتشر شد كه نشان مي‌داد سازمان زمين شناسي به‌عنوان مرجع رسمي بررسي‌هاي علمي در حوزه ريزگرد، اعلام كرده است كه 70 درصد ريزگردها منشا داخلي دارند و 30 درصد آنها خارجي است. آماري كه در تضاد كامل با اظهارات سازمان حفاظت محيط زيست درباره منشا ريزگردهاي آسمان ايران بود و البته نگراني‌ها را درباره شرايط آينده بيشتر مي‌كرد.

البته رضا شهبازي مديركل دفتر مخاطرات، زيست‌محيطي و مهندسي سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات‌معدني كشور در گفت‌وگو با «انتخاب» اين آمار را رد مي‌كند و اعلام اين اعداد را ناشي از اشتباه در انعكاس مطلب مي‌داند.

بروز گرد و غبار با منشا داخلي در برخي فصول

شهبازي در ارتباط با ريزگردهاي فعلي مي‌گويد: چيزي كه اكنون آسمان سراسر كشور را درگير كرده است، بيشتر با منشا خارجي است. محدوده‌هاي آن هم مختلف است. معمولا منطقه عراق و سوريه منشا ريزگرد است و گاهي هم ممكن است اراضي عربستان هم باشد. ولي بيشتر از عراق و سوريه ريزگرد مي‌آيد و در چند روزه اخير هم شاهد بوديم كه كشور عراق كلا زير غبار است.

او درباره آمارهاي منتشر شده به نقل از سازمان زمين شناسي بيان مي‌كند: متاسفانه اين خبر به صورت درستي منتشر نشده بود. در رخداد سه هفته پيش، در ايستگاه البرز ما بر اساس مشخصه‌هاي رسوبشناسي حدود 30 از ريزگردها خارجي بود و 70 درصد از منابع نزديك ثبت شده بود. اين مسئله مربوط به يك ايستگاه در يك زمان مشخص بود اما به صورت كلي مطرح شده بود كه براي كل كشور در طول يكسال صادق نيست.

مديركل دفتر مخاطرات، زيست‌محيطي و مهندسي سازمان زمين‌شناسي تاكيد مي‌كند: منشا ريزگردها رخداد به رخداد متفاوت است. يك وقت‌هايي ممكن است 100 درصد ريزگرد منشا داخلي داشته باشد و يك وقت‌هايي 100 درصد آن خارجي باشد. گاهي هم منشا داخلي و خارجي با هم به صورت مخلوط هستند.

او يادآور مي‌شود: در زمستان در زمان وارونگي هوا ممكن است 100 درصد منشا آلودگي داخلي باشد يا در تابستان به دليل جريان‌هاي جنوبي 100 درصد آلودگي از عراق باشد.

شهبازي ادامه مي‌دهد: در استان‌‎هاي كوهستاني ايلام، لرستان و كردستان اصلا منشا ريزگرد نداريم اما در جنوب استاني مثل خوزستان، كانون گرد و غبار وجود دارد.

بروز گرد و غبار پس از عبور سرعت باد از آستانه فرسايش

به گفته مديركل دفتر مخاطرات، زيست‌محيطي و مهندسي سازمان زمين‌شناسي هر منطقه‌اي يك آستانه سرعت فرسايشي دارد. اين آستانه معمولا از 19 تا 20 كيلومتر در ساعت شروع مي‌شود. وقتي سرعت باد از اين ميزان در يك محدوده بيشتر مي‌شود، غبارخيزي داريم.

او اضافه مي‌كند: چرا امروز راجع به گرد و غبار صحبت مي‌كنيم؟ اين به خاطر خشكسالي شديدي است كه داخل آن هستيم و طي دو سال گذشته با آن درگير بوده‌ايم.

آن‌طور كه شهبازي مي‌گويد در دو سال گذشته به دليل سيل 98 و كمي مطلوب بودن شرايط بارندگي، وضعيت خيلي بد نبود اما امسال به دليل خشكسالي، اين پديده تشديد شده است.

او مي‌گويد: مواد لازم براي گرد و غبار، سطوح صاف و هموار پوشيده از رسوبات و خاك ريزدانه و خشك هستند. اين مواد بدون هيچ پوشش سطحي و محافظ وقتي در معرض باد، با سرعت بيشتر از آستانه فرسايش قرار گيرند، غبارخيز مي‌شوند و گرد و غبار تشكيل مي‌شود. امسال بهار ما خيلي مستعد اين پديده است. تابستان هم همين شرايط را داريم. در كشورهاي پيرامونمان هم كه منشا گرد و غبار هستند، اين قضيه تشديد مي‌شود.

مديركل دفتر مخاطرات، زيست‌محيطي و مهندسي سازمان زمين‌شناسي درباره اينكه بستر خشك تالاب‌ها آيا بيشتر مستعد فرسايش بادي هستند يا خير، عنوان مي‌كند: طبيعتا بستر خشك تالاب‌ها با خاك معمولي خيلي تفاوتي ندارد. بيشترين چيزي كه مهم است، نوع و اندازه ذرات است. بستر خشك تالاب اگر بي‌ثبات و ريزدانه باشد، به‌خصوص سيلت ريز باشد، طبيعتا مي‌تواند خطرناك باشد. معمولا جاهايي كه غبارخيز هستند، قبلا آبگير بوده‌اند.

او درباره اثر سدسازي‌ها بر وقوع پديده گرد و غبار عنوان مي‌كند: هر چيزي كه موجب شود آب جريان نيابد و پوشش گياهي تشكيل نشود، منجر افزايش غبارخيزي مي‌شود چون غبار ذرات‌ريزي هستند كه در سطح خاك به هم متصل نيستند، پوشش ندارند و رطوبت هم ندارند. در كشور ما به‌ويژه در خوزستان براي خيلي از تالاب‌ها، حاشيه تالاب‌ها و دشت‌ها همچنين اراضي كشاورزي رها شده و مراتع تخريب شده، چنين امكاني وجود دارد.

شهبازي مديريت مصرف را عامل مهمي در كنترل پديده ريزگردها مي‌داند. او مي‌گويد: اگر به منابع آب فشار بياوريم و جلوي همين منابع آب محدود را بگيريم، جريان و چرخه آب وقتي در سطح زمين تداوم نداشته باشد، منتهي به گرد و غبار مي‌شود. وقتي در زير زمين جريان نيابد، منتهي به فرونشست خواهد شد.

مديركل دفتر مخاطرات، زيست‌محيطي و مهندسي سازمان زمين‌شناسي تاكيد مي‌كند: اين نكته كليدي است. بايد راهكاريي پيدا كنيم كه حق‌آبه در دسترس به همه‌جا يعني تمام دشت‌ها و تالاب‌ها برسد تا گرد و غبار ايجاد نشود. در زير زمين هم بايد آب جريان يابد و برداشت‌ها به حالت تعادل برسد تا با پديده فرونشست مقابله كنيم.

سدسازي‌ها خوزستان را دچار مشكل مي‌كند

بر اساس آنچه شهبازي مي‌گويد، هر نوع دستكاري در جريان آب باعث تشديد پديده ريزگردها مي‌شود. اين در حالي است كه وزارت نيرو تلاش مي‌كند پروژه سد مارون را كه از ابتداي دهه هفتاد آغاز شده است، به سرعت تكميل كند و آب بيشتري را پشت اين سازه بتني ذخيره كند. رودخانه مارون كه سد مارون در نزديكي بهبهان روي آن ساخته مي‌شود از مسير رودخانه جراحي به تالاب شادگان مي‌ريزد و بيم آن مي‌رود كه با تشديد كنترل‌هاي آبي و به تبع آن پديده ريزگرد، خوزستان خالي از سكنه شود.

فرهاد سرداري عضو شوراي عالي جنگل و مرتع سازمان منابع طبيعي و آبخيزداري كشور در گفت‌وگو با «انتخاب» با تاكيد بر اينكه سازمان زمين شناسي مرجع علمي مطالعه در زمينه ريزگردهاست، درباره اثر سدسازي‌ها بر خوزستان بيان مي‌كند: وقتي در طبيعت سد مي‌زنيم، باعث مي‌شود رطوبت به بخش عظيمي از سرزمين نرسد. سدها جلوي آبي كه وارد يك منطقه وسيع مي‌شوند را مي‌گيرند.

او ادامه مي‌دهد: اين باعث مي‌شود پوشش مناطق پايين دست كاهش يافته و گرد و غبار ايجاد شود. در هر صورت چه سد مارون و يا هر سد ديگري در اين منطقه ساخته شود، روي پايين دست تاثير مي‌گذارد. سيلاب‌ها به مناطق پايين دست نمي‌رسد و پوشش گياهي كاهش مي‌يابد.

مدير كل سابق دفتر بيابان سازمان جنگل‌ها اضافه مي‌كند: بنابراين، اين مسئله يكي از عواملي است كه خواستگاه گرد و غبار مي‌شود. هر سدي در هر كشور و هر منطقه‌اي بزنيم، با ايجاد گرد و غبار در آن منطقه رابطه دارد. مخصوصا در كشور خشكي مثل ايران كه در منطقه كم بارش قرار دارد. برخي مواقع بايد سيلاب‌ها جاري شوند و مناطق خشك را تغذيه كنند. وقتي سد زده شد، آب آن در پايين دست در اراضي كشاورزي استفاده مي‌شود و خود اين اراضي در مواقع كم آبي خواستگاه گرد و غبار خواهند بود.

او يادآور مي‌شود: در فصولي از سال كه كاشت انجام نمي‌شود، خاك سطح اراضي كشاورزي آماده بلند شدن و ايجاد گرد و غبار است.

سرداري درباره اعداد و ارقام اعلام شده در زمينه منشا ريزگردهايي كه اين روزها آسمان ايران را فرا گرفته است، عنوان مي‌كند: درصد تعيين كردن براي منشا ريزگردها خيلي علمي نيست. به دليل اينكه ريزگرد يك بحث ديناميك است. كافي است يك باران بيايد و شرايط كامل تغيير كند. فقط در شرايط يكسان، شايد بتوان درصد اعلام كرد. من از نظر تجربه‌اي كه در اين قضيه دارم، معتقدم براي فرآيندهاي ديناميك نمي‌توان يك عدد داد. مگر اينكه براي هر رخداد جداگانه نظر بدهيم.

چشم انداز مثبتي پيش روي ايران وجود ندارد

در شرايطي كه ريزگردها راه نفس مردمان استان‌هاي درگير را تنگ كرده است، بحث و جدل بر سر اينكه شرايط پيش روي ايران تا كجا ادامه خواهد يافت، بالا گرفته است. در اين ميان خبري به نقل از سازمان زمين شناسي با اين مضمون منتشر شد كه خشكي ايران 30 ساله است و شايد روزهاي بهتري در انتظار ايران باشد. خبري كه با واكنش كاوه مدني مواجه شد و آن را با عنوان دروغ خشكسالي 30 ساله، نقد كرد اما رضا شهبازي مديركل دفتر مخاطرات، زيست‌محيطي و مهندسي سازمان زمين‌شناسي صحت اين خبر را رد مي‌كند.

او آب پاكي را روي دستمان مي‌ريزد و مي‌گويد كه هيچ چشم‌انداز روشني از نظر تغيير شرايط بارش‌ها پيش روي ايران نيست.

اين مقام مسئول عنوان مي‌كند: بحث اصلي درباره شرايط خشكسالي ايران به درستي منتشر نشده است. بحث سازمان زمين شناسي اين است كه چشم‌انداز 30 ساله ايران اصلا مطلوب نيست. چشم‌انداز ما با توجه به شرايط تغييرات اقليمي به لحاظ آب و هوايي خوب نيست و بايد مصرف آب در كشور را مديريت كنيم. اين به مفهوم آن نيست كه 30 سال خشكسالي داريم و بعد از اين مدت خشكسالي تمام مي‌شود.

شهبازي يادآور مي‌شود: ما از اواخر دهه 70 وارد يك دوره خشكسالي طولاني شديم. هرچند بين آن، سال مرطوب‌تر و پربارش‌تر داشتيم اما در مجموع اين سال‌ها، شرايط مطلوبي نداشتيم.

او اضافه مي‌كند: شاخص‌هاي خشكسالي متفاوتي وجود دارد. شاخصي داريم كه اگر تبخير را هم در آن در نظر بگيريم، ممكن است بعضي سال‌ها از شرايط نرمال خارج شود. به اين مفهوم كه ممكن است در آن سال بارش نرمال باشد اما وقتي تبخير را با شاخصي به اسم شاخص استاندارد شده بارش و تبخير (SPEI) در نظر مي‌گيريم، مي‌بينيم كه مثلا 20 سال است كه در شرايط خشكي به سر مي‌بريم. در حال حاضر شاهد يك كم بارشي انباشته در كشور هستيم.

مديركل دفتر مخاطرات، زيست‌محيطي و مهندسي سازمان زمين‌شناسي بيان مي‌كند: در اسفند 97 و فروردين 98 كه بارش‌هاي زيادي داشتيم، باز هم شرايط از نظر تبخير نامتعارف بود. بررسي‌هاي ما نشان مي‌دهد كه از دهه 70 به بعد، به‌طور ميانگين 20 تا 30 درصد بارش‌هاي ما كاهش يافته است. اين از علائم تغييرات اقليمي است. بارش كمتر مي‌شود، خشكسالي‎ها طولاني‌تر مي‌شوند و دما و تبخير افزايش مي‌يابد.

او ادامه مي‌دهد: حتي اگر بارش داشته باشيم، بارش‌ها كوتاه و سيل آسا اتفاق مي‌افتد. اين چشم‌انداز مطابق با هر معادله‌اي كه ما براي سناريوهاي تغيير اقليم در نظر بگيريم، شرايط مطلوب و مثبتي را از نظر بارش ترسيم نمي‌كند.

شهبازي مي‌گويد: چشم انداز 30 ساله كشور يعني تا 2030 خوب نيست. ما يك دوره خشكي انباشته را پشت سر گذاشته‌ايم و هيچ چشم‌انداز روشني هم تا 2030 نداريم. اين مسئله باعث مي‌شود ريزگردها تشديد شود.

او به استفاده از واژه ورشكستگي آبي هم براي منابع آب مخالف است زيرا ورشكستگي را به مفهوم نقطه غير قابل بازگشت مي‌داند كه در اقتصاد كاربرد دارد.

مديركل دفتر مخاطرات، زيست‌محيطي و مهندسي سازمان زمين‌شناسي عنوان مي‌كند: آب چرخه سالانه دارد. يك سال كه باران بيشتر داشته باشيم، رودخانه پرآب مي‌شود. اما ما بهره‌برداري بيش از حد از چرخه آب كرديم. اين كاري كه ما كرديم، خوب نيست اما نامش ورشكستگي نيست.

او اضافه مي‌كند: آورد سطحي ما سالانه است. آبي كه در رودخانه ها هست با بارش سالانه كنترل مي‌شود. آب زيرزميني انباشته و ذخيره ساليان سال بوده و طي چندين هزار سال در زير زمين شكل گرفته است. بخشي از آب زيرزميني سال به سال تجديد مي‌شود اما انباشت آب زيرزميني مربوط به انباشت چند هزار ساله مي‌شود. مصرف اين آب انباشته به مفهوم ورشكستگي نيست بلكه بهره‌برداري بي‌رويه ما را نشان مي‌دهد.

شهبازي تاكيد مي‌كند: طبيعتا هر زماني كه اين بهره‌برداري را متوقف كنيم، طبيعت هم از اين حالت خشكسالي خارج شود، مي‌توانيم شرايط را به حالت تعادل برسانيم. خشكي ماهيت سرزمين ما است. سرزمين ما كم آب است. اين چرخه طبيعي است كه كشور ما در آن قرار گرفته است و ما بايد خودمان را با آن سازگار كنيم. در بعد مديريت و بهره‌برداري اگر اين اتفاق بيفتد، مي‌توانيم مثل خيلي از كشورهاي ديگر كه نيمه خشك هستند و از منابع خود استفاده مي‌كنند، ما هم از منابع خود بهره‌مند شويم.

او اضافه مي‌كند: مساحت بيابان‌هاي استراليا به اندازه كل كشور ما است. بخش زيادي از مركز آمريكا بياباني است و چين هم همين شرايط را دارد. ما بايد مواظب باشيم به اندازه ظرفيت از منابع آب خود استفاده كنيم. اگر به اين منابع فشار نياوريم، سال به سال به حالت با ثبات‌تر نزديك مي‌شويم.