حدود ۱۱۰ سال قبل ارابه‌هاي جنگي روس به سمت حرم امام رضا (ع) حركت كردند و در هتك حرمتي بي‌سابقه ضمن به توپ بستن اين مكان نوراني، بيش از ۱۰۰ زائر و مجاور را به شهادت رساندند و حرم را اشغال كردند.
خبرگزاري فارس ـ گروه حج و زيارت و وقف ـ مهدي احمدي: بيش از يك قرن است كه ايرانيان اتفاقي تلخ را فراموش نكرده‌اند و قطعاً اگر هزار سال و هزاران سال هم بگذرد برخي وقايع آنچنان بر قلب‌ها سنگيني مي‌كند كه فراموشي آن محال است.
در چنين روز‌هايي يعني در ايام عيد نوروز آن هم درست روز دهم فروردين‌ماه ۱۲۹۱ شمسي، ارابه‌هاي جنگي روسها به سمت حرم نوراني امام رئوف حركت كردند و در هتك حرمتي بي‌سابقه به آن آستان نوراني حمله و با به توپ بستن حرم بخش‌هايي از پناه‌گاه ايرانيان را ويران و اين مكان مقدس را اشغال كردند؛ اتفاقي كه عيد را به كام شيعيان خصوصاً ايراني‌ها تلخ كرد و اين تلخي هنوز هم ادامه دارد. با گذشت ۱۰۹ سال از اين واقعه، هنوز مردم همه‌ساله در ايام عيد نوروز ضمن يادآوري اين اقدام زشت به شهداي اين حمله كه طبق برخي اسناد حدود ۱۰۰ نفر هستند، اداي احترام مي‌كنند.
اما ماجرا به حضور شخصي آمريكايي به نام مورگان شوستر در ايران باز مي‌گردد. حضور او در ايران و برخي اقداماتش خصوصاً راه‌اندازي ژاندارمري مخصوص خزانه‌داري ايران به كام روسها تلخ بود و بارها به ايران اولتيماتوم دادند تا اين شخص از ايران اخراج شود كه اين اولتيماتوم توسط مجلس شوراي ملي رد شد. همين امر بهانه‌اي شد براي تحرك روسها در همه جاي ايران كه يكي از اين نقاط مشهد مقدس بود.
آثار شليك توپ روسها به گنبد مطهر امام رضا
روسها خواهان اين بودند كه هر‌گونه نصب افراد خارجي در ايران بايد با اجازه آنها و انگليسي‌ها باشد و رد اين خواسته سبب حركت قواي روس از تبريز به سمت تهران و استقرار در قزوين و حالت آماده‌باش آنها در همه كشور شد.
اين اصل ماجرا بود كه بهانه‌اي شد براي گستاخي روسها. اما در مشهد شخصي به نام يوسف هراتي كه از دست‌نشاندگان روسها در خراسان بود، شورشي ساختگي در مشهد راه انداخت و قواي روس به بهانه اين شورش وارد مشهد شده، اما به سمت حرم امام رضا (ع) حركت كردند.
نبود ارتش و قواي نظامي در كشور سبب شد كه فقط عموم مردم و با دست خالي در مقابل اين گستاخي روسها مقاومت كنند. اما اين مقاومت چندان ادامه‌دار نبود و مردم به داخل حرم رفتند و در‌ها را بستند. قواي روس با همه ادوات نظامي از جمله توپ‌ها و مسلسل‌ها وارد حرم شده و در نقاط مختلف از جمله پشت‌بام‌ها مستقر شدند و با رگبار بستن‌ها مردم آنها را به خاك و خون كشيدند.
ضريح حرم رضوي در زمان حمله روسها به حرم
روسها با شكستن پنجره‌هاي حرم از پشت‌بام، ضريح مقدس را به رگبار بسند و گروهي ديگر از طريق رواق دارالسياده وارد حرم شده و مردم و ضريح مطهر را به رگبار بستند. در ادامه چند دستگاه توپ هم به پشت‌بام‌هاي حرم منتقل شد و گنبد مطهر حرم و گنبد مسجد گوهر‌شاد به همراه چند گلدسته حرم مورد هدف قرار گرفت و آسيب‌هاي جدي به آنها وارد شد.
گستاخي روسها به اين موارد ختم نمي‌شد، اولاً آنها چهار شبانه‌روز حرم را اشغال كردند، ثانياً اموال حرم خصوصاً اشياء قيمتي و تاريخي موزه حرم را غارت كردند و ثالثاً شمار زيادي از مردم كه طبق روايت برخي منابع تعداد آنها به بيش از ۱۰۰ نفر مي‌رسد را به شهادت رساندند و شمار زيادي را هم مجروح كردند.
مرحوم آيت الله ميرزا حسين فقيه سبزواري يكي از شاهدان اين حادثه است كه درباره ريشه اين حمله روايتي ديگر بيان مي‌كند. او مخالفت با مشروطه و درخواست به سلطنت رسيدن محمد‌علي فرزند مظفرالدين‌شاه توسط شخصي به نام يوسف خان هراتي را علت بروز هرج و مرج و نا آرامي در مشهد عنوان مي‌كند.
ويراني‌هاي به جا مانده در حرم پس از حمله روسها
يوسف هراتي از چند ماه قبل و با تحريك روسها تحركاتي در مشهد داشت و گروه‌هايي را براي شورش و هرج و مرج سازماندهي كرده بود. او جلساتش را در حرم و در صحن‌هاي نو (آزادي فعلي) و گوهر‌شاد برگزار مي‌كرد و اين‌گونه فضا را براي هجوم روسها آماده كرد.
به گفته مرحوم آيت‌الله فقيه سبزواري اين حمله روسها به حرم در تاريخ دهم ربيع الثاني ۱۳۳۰ هجري قمري برابر با ۱۰ فروردين ۱۲۹۱ شمسي صورت گرفت و روسها تا چند روز حرم را اشغال كردند و اجازه ورود به كسي نمي‌دادند. اما با پايان قائله يوسف هراتي كه عامل اصلي اين قائله و هتك حرمت بود هم فرار كرد و عده‌اي هم به تعقيب او پرداختند. نهايتاً هراتي به قتل رسيد و جنازه‌اش به مشهد بازگردانده شد. به اين صورت قائله پايان يافت و روسها هم حرم را ترك كردند.
يكي از گلدسته‌هاي حرم رضوي پس از شليك توپ
با ترك حرم توسط روسها مردم، خادمان و علما بلافاصله كار مرمت و پاك‌سازي و تطهير حرم را آغاز كردند. بخشي از اموال غارت شده توسط روسها بازگردانده شد اما بخش زيادي از اموال قديمي و گران‌بها پس داده نشد و روسها متولي حرم را با تهديد به مرگ وادار كردند بگويد همه اموال را پس گرفته است.