پيام نفت -رسانه خبري تحليلي نفت، گاز و انرژي : ارزيابي جايگاه ايران در 28 ميدان مشترك نفتي و گازي
جمعه، 14 تیر 1392 - 04:20 کد خبر:16783
سرمايه‌گذاري ايران در ميادين مشترك با كشورهاي عراق، كويت، عربستان امارات و قطر كمتر از كشورهاي حاشيه خليج فارس بوده است و همين امر باعث شده ميزان برداشت رقبا از ميادين مشترك نفت و گاز 9 برابر ايران باشد.
به گزارش خبرنگار اقتصادي مشرق ،وضعيت مخازن مشترك نفت و گاز ايران با همسايگان در خشكي و دريا موضوعي است كه همواره مورد توجه كارشناسان، مسئولان و رسانه‌ها قرار داشته است. اين توجه همواره با نگراني از پيشي گرفتن همسايگان در برداشت از اين مخازن همراه بوده است.
اخيرا وزير نفت نيز به صراحت از وضعيت نامطلوب ميادين مشترك سخن گفته و درباره طرحي در زمينه ترك تشريفات قراردادي در سپردن پروژه‌هاي توسعه ميادين مشترك به شركت‌هايي كه توان تامين اعتبار مورد نياز براي توسعه ميدان را دارند، خبر داده است.
ايران 28 ميدان نفتي و گازي مشترك با همسايگان دارد. در بين ميادين مشترك نفت و گاز ايران، 15 مخزن در آبهاي خليج فارس و 13 مخزن در خشكي قرار گرفته اند كه 12 حوزه در مرز مشترك با عراق، هفت مخزن مشترك با امارات، چهار مخزن مشترك با عربستان سعودي، ببا قطر و عمان دو مخزن و با هر يك از كشورهاي كويت و تركمنستان نيز يك ميدان مشترك هيدروكربوري داريم.
البته به تازگي مسئولان ايراني و عراقي درباره مشترك بودن يكي از ميادين مشترك با عراق ترديدهايي ابراز مي‌كنند و احتمال زيادي وجود دارد كه اين ميدان از ليست ميادين مشترك حذف شود، چنانكه مسئولان نفتي نيز در اظهار نظرهاي جديدتر تعداد ميادين مشترك را 27 ميدان دانسته‌اند.
سيد غلامحسين حسن‌تاش كارشناس و مسئول سابق نفتي درباره ميزان برداشت ايران از ميادين مشترك گفته است:" در ميادين نفتي مشترك ايران با عراق، روزانه حدود 295 هزار بشكه عراق نفت توليد كرده و در مقابل توليد ايران 130 هزار بشكه در روز است. اين در حالي است كه عراقي‌ها بيشتر پروژه‌هاي خود را به مناقصه‌هاي بين‌المللي گذاشته‌اند و بر همين اساس توليد آنها افزايش مي‌يابد.
در ميادين مشترك با امارات، طرف مقابل 136 هزار بشكه و ايران تنها 56 هزار بشكه توليد داشته و در ميادين مشترك با عربستان سعودي 450 هزار بشكه طرف مقابل و ايران 42 هزار بشكه توليد دارد.در ميدان مشترك با تركمنستان نيز، اين كشور توليد بيشتري دارد."
*ميادين مشترك باعراق
از نظر تعداد، بيشترين ميادين مشترك ايران در مرز با عراق قرار گرفته‌اند. مهدي فكور، مديرعامل نفت مناطق مركزي گفته است:" در ميادين تحت پوشش فعاليت شركت نفت مناطق مركزي هيچ ميدان مشتركي نيست كه توليد نداشته و يا برنامه‌هاي توسعه اي آن فعال نباشد. توليد در ميادين مشترك تحت حوزه فعاليت شركت نفت مناطق مركزي به صورت برابر با كشور عراق انجام مي‌شود."
3 ميدان دهلران، پايدار غرب و نفت شهر از جمله ميادين مشترك ايران و عراق است كه تحت مديريت نفت مناطق مركزي قرار دارد. ميدان بسيار بزرگ آزادگان كه به دوبخش شمالي و جنوبي تقسيم شده است و ميدان يادآوران دو ميدان مشترك ديگر ايران با عراق هستند كه پروژه توسعه و به توليد رساندن هر دو به شركت‌هاي چيني سپرده شده است. طرف عراقي با سرعت بسيار بيشتري براي بهرهبرداري از اين دو ميدان اقدام كرده است. ميدان آزادگان بزرگترين اميد ايران براي افزايش ظرفيت توليد نفت با توجه به پير شدن اغلب مخازن قديمي نفت و افت توليد آنها است.
ميدان نفتي آذر ديگر ميدان نفتي مشترك ايران و عراق است كه تفاهمنامه توسعه آن با گازپروم روسيه بسته شد اما با تعلل گازپروم توسعه آن برعهده يك كنسرسيوم ايراني گذاشته شد. مخزن اين ميدان با ميدان نفتي بدراي عراق مشترك است و در امتداد شمال غربي ميدان مستقل چنگوله واقع است.
اين ميدان داراي ۲ ميليارد و ۵۰۰ بشكه نفت خام درجا است. ميزان نفت قابل استحصال از اين ميدان ۴۰۰ ميليون بشكه نفت برآورد مي‌شود. پيش‌بيني مي‌شود با بهرهبرداري از اين ميدان، روزانه 50 تا 65 هزار بشكه نفت خام برداشت شود.
عبدالكريم العيبي، معاون وزير نفت عراق گفته است: "از ميان ميادين مشترك ايران و عراق، در حال حاضر فقط دو ميدان، يعني "هويزه" و "نفت خانه جنوبي"(نفت‌شهر) در مدار توليد قرار ندارند."
با اين وجود مذاكرات دوجانبه ايران و عراق براي تشكيل شركت مشترك و بهرهبرداري از بعضي ميادين مشترك با مديريت واحد مخزن ادامه دارد.
*ميادين مشترك با عربستان
يكي از ميادين مشترك با عربستان ميدان نفتي اسفنديار است كه بخش عربي آن را "لو لو" مي‌نامد. ميدان اسفنديار مشترك با عربستان داراي 532 ميليون بشكه نفت خام درجا است كه با وجود دريافت صدور مجوز آن هنوز اقدامي براي توسعه و برداشت نفت صورت نگرفته است.
اين گزارش حاكي‌است، از حدود 6 سال قبل شركت ملي نفت با واگذاري آن به شركت پتروايران، اين شركت را متعهد كرد تا با توسعه فروزان، ميدان نفتي مجاور آن يعني اسفنديار را هم توسعه دهد.
بدين سبب عقد قراردادي با كشور مالزي در دستور كار قرار گرفت كه به موجب آن در مرحله اول توسعه ميدان اسفنديار روزانه 10هزار بشكه نفت خام و در مرحله بعدي آن 20 هزار بشكه نفت خام توليد شود. مالزيايي‌ها از توسعه اين ميدان كنار كشيدند و شركت ملي نفت مي‌گويد برنامه ديگري براي توليد از اين ميدان دارد. بايد منتظر بود و ديد عربستان چه سهمي از مخزن مشترك را با برداشت از "لولو" خود براي" اسفنديار" ايران باقي مي‌گذارد تا كشور ما در زماني نامشخص آن را برداشت كند.
ميدان نفتي فروزان ديگر ميدان نفتي مشترك با عربستان است كه در 100 كيلومتري جنوب غربي جزيره خارك و مشترك با ميدان مرجان عربستان سعودي واقع شده است. بر اساس برآوردهاي صورت گرفته اين ميدان دو ميليارد و 309 ميليون بشكه نفت خام درجا دارد.
در راستاي توسعه ميدان نفتي مشترك فروزان اهدافي از جمله افزايش ظرفيت توليد روزانه نفت خام به 65 هزار بشكه براي انتقال به جزيره خارك، كاهش ميزاب آب در نفت ارسالي به جزيره خارك به مقدار پنج درصد حجم، ارسال گازهاي همراه به جزيره خارك از طريق 100 كيلومتر خط لوله 24 اينچ به ميزان 258 ميليون فوت مكعب در روز، كاهش غلظت ذرات نفت در آب توليدي پس از تصفيه و ارسال به دريا تعريف شده است.
ميادين گازي فرزاد A و B، دو ميدان مشترك گازي با عربستان در زمره ميادين كوچك گازي " جزيره فارسي" هستند. روند ساختمان اين دو ميدان گازي به گونه‌اي است كه بخش اعظم ميدان گازي فرزاد A در عربستان " به شكل شمال‌شرقي، جنوب‌غربي " و بخش اعظم ميدان گازي فرزاد B در ايران " شمال‌غربي، جنوب شرقي " قرار داده است.
در ميدان گازي فرزاد B دو چاه حفاري شده است، اين ميدان با ذخيره در جاي حدود 5/12 تريليون فوت مكعب گاز طبيعي در آبهاي ايران قرار دارد، بخش خارجي ميدان فرزاد " A " در عربستان با نام ميدان " حصبه " معروف است. يك كنسرسيوم هندي به توسعه فرزاد B علاقه‌مند است اما عليرغم مذاكرات طولاني اقدامي براي توسعه اين ميدان انجام نشده است.
حجم سرمايه‌گذاري براي توسعه فرزاد B لااقل ۵ ميليارد دلار برآورد مي‌شود. سيد محمود محدث مدير سابق اكتشاف شركت ملي نفت پيش از اين درباره احتمال افزايش ذخاير گازي فرزاد B با انجام فعاليت‌هاي اكتشافي جديد سخن گفته است.
نخستين قرارداد توسعه و اكتشاف همزمان يك ميدان هيدروكربوري بين شركت نفت فلات قاره، مديريت اكتشاف شركت ملي نفت و شركت پتروپارس براي اكتشاف و توسعه فرزداد A به ارزش ۱۴۰ ميليون دلار منعقد شده و حفاري در اين ميدان آغاز شده است. حجم نهايي سرمايه‌گذاري براي توسعه اين ميدان مشترك ۴ ميليارد دلار برآورد مي‌شود.
بر اين اساس ايران علاقه زيادي به مديريت واحد مخازن نفت و گاز مشترك با همسايگان از جمله عربستان نشان داده است اما اين كشور تا كنون پاسخ مثبتي به تمايل ايران نداده است.
*ميادين مشترك با امارات
ميدان نفتي- گازي سلمان يكي از ميادين مشترك ايران با امارات است. ذخيره نفت خام اين ميدان طي برآوردهاي صورت گرفته حدود چهار ميليارد و 73 ميليون بشكه و حجم گاز اين ميدان حدود 5/183 ميليون متر مكعب گاز درجا برآورد شده است. توليد پايدار گاز از ميدان سلمان در حال حاضر 500 ميليون فوت مكعب در روز است كه احتمال افزايش توليد گاز اين ميدان تا سقف 700 ميليون فوت مكعب در روز وجود دارد.
بر اساس مطالعات صورت گرفته 67 درصد ميدان نفتي‌گازي سلمان در بخش ايراني و 33 درصد باقي در بخش امارات است و اين در حالي است كه هنوز از حجم برداشت طرف اماراتي از اين مخزن اطلاع دقيقي در دست نيست.
ميدان نفتي فرزام ديگر ميدان مشترك ايران و امارت، بخش بسيار كوچكي از ميدان " فلاح امارات متحده عربي " است كه در آبهاي ايران واقع شده است. انجام بازسازي، تعمير و تبديل چهار حلقه از چاه‌هاي موجود در ميدان نصرت و حفاري هشت حلقه چاه به همراه ساخت يك سكوي حفاري در ميدان فرزام و استفاده از سكوي نصر و تاسيسات ميدان سيري در راستاي توسعه ميدان نفتي فرزام و افزايش توليد اين ميدان نفتي از جمله فعاليت‌هاي در دست اجراست.
ميدان نصرت ديگر ميدان مشترك نفتي ايران و امارات در جوار ميدان فرزام واقع شده است. متوسط توليد ميدان نصرت در سال1370، سه هزار و 300 بشكه در روز بود و كل توليد نفت خام آن در پايان سال 1380 به حدود 31 ميليون بشكه رسيد. توليد روزانه اين ميدان در سال 1387 به بيش از 5 هزار و 400 بشكه در روز رسيد، اما اين حجم توليد در سال 1389 به دو هزار بشكه در روز كاهش يافت.
براي افزايش ظرفيت توليد اين ميدان به 16 هزار و 500 بشكه در سال‌هاي گذشته طرحي تهيه شد اما به دليل تزريق فراوان آب از سوي امارات به اين ميدان، طرح توسعه براي افزايش توليد از اين ميدان در حال حاضر غير اقتصادي ارزيابي مي‌شود.
ميادين سلم و ساتر نيز دو ميدان كوچك هيدروكربوري با امارات هستند كه مدير عامل شركت نفت فلات قاره به تازگي اعلام كرده توسعه اين ميادين به عنوان ميادين مشترك ايران با كشور امارات در دستور كار شركت نفت فلات قاره ايران قرار گرفته است.
*ميادين مشترك با كويت و عمان
ميدان گازي آرش تنها ميدان مشترك ايران با كشور كويت در آبهاي خليج‌فارس است. به نظر مي‌رسد ادامه اين ميدان در آبهاي كويت با ميدان «دورا» در ارتباط باشد.
پس از كشمكش فراوان بر سر مشترك بودن يا نبودن اين ميدان بالاخره مشترك بودن ميدان گازي آرش مورد تاييد طرفين قرار گرفت. ايران در طرف خود لرزه‌نگاري سه بعدي انجام داده است. محمود زيرك‌چيان زاده مدير عامل شركت نفت فلات قاره ايران چندي پيشاز آغاز عمليات توسعه كويت را در ميدان آرش خبر داده و گفته است:" بر همين اساس عمليات اجرايي ميدان مشترك گازي آرش كه در جنوب غربي جزيره خارگ و بين مرزهاي سه كشور ايران، كويت و عربستان قرار گرفته است، از سوي طرف ايراني نيز امسال آغاز خواهد شد و توليد گاز از آن اواخر امسال يا اوايل سال آينده محقق مي‌شود." عربستان نيز خود را شريك جديد اين ميدان مشترك معرفي كرده است.
ميدان گازي هنگام، تنها ميدان مشترك ايران با كشور عمان است كه در گذشته به نام گHE-E1 " شناخته مي‌شد. اين ميدان داراي نفت فرار با درجه API 42 و نفت درجاي آن بيش از 700 ميليون بشكه و گاز درجاي آن حدود دو تريليون فوت مكعب است. ميدان هنگام تنها ميدان مشتركي است كه با اطمينان مي‌توان از جلو بودن برداشت ايران از كشور شريك خبر داد. عمليات فاز اول توسعه اين ميدان سال گذشته به پايان رسيد و در حال حاضر روزانه بيش از 20 هزار بشكه نفت سبك از اين ميدان برداشت مي‌شود.
در همين حال عمان با مشاركت يك شركت انگليسي، توليد نفت خام از اين ميدان مشترك را از اسفند ماه سال ۱۳۸۷ و با ساخت يك خط لوله به طول ۲۵ كيلومتر از بخش مشترك ميدان هنگام – البخاء و استفاده از تاسيسات موجود در راس الخيمه امارات را با ظرفيت ۱۰ هزار بشكه نفت در روز آغاز كرد.
*بزرگترين ميدان گازي جهان، مشترك بين ايران و قطر
به جز ميدان رشادت كه روي خط مرزي ايران و قطر واقع شده است، ميدان گازي پارس جنوبي بزرگترين ميدان گازي جهان بين ايران و قطر مشترك است. برآوردها نشان مي‌دهد قطر با حدود 400 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري در صنايع نفت و گاز خود از سال 1367 توانسته است از ميادين مشترك نفت و گاز برداشت كند و با سرمايه‌گذاري در ميدان عظيم پارس جنوبي " گنبد شمالي قطر " به عنوان بزرگترين ميدان گازي جهان، بزرگترين كارخانه LNG گاز مايع جهان را به بهرهبرداري برساند.
اما ايران با وجود سرمايه‌گذاري 40 تا 70 ميليارد دلاري در پارس جنوبي و عسلويه هنوز فاصله زيادي تا ميزان برداشت قطري‌ها دارد.
اگرچه آمار تفكيكي سالانه برداشت از پارس جنوبي منتشر نميشود اما قطر چند ماه پيش كل برداشت ميعانات گازي را از پارس جنوبي را يك ميليارد بشكه اعلام كرده است. در مقابل ايران نيز از ابتدا تا كنون قريب به 380 ميليون بشكه از اين ميدان ميعانات با ارزش گازي برداشت كرده است.
ظرفيت توليد گاز قطر از اين ميدان 370 ميليون متر مكعب در روز است اما توليد واقعي آن بين 250 تا 320 ميليون متر مكعب در روز نوسان مي‌كند و پالايشگاههاي قطر به دلايل مختلف تمام ظرفيت كار نمي‌كنند. ميزان برداشت فعلي گاز ايران از اين ميدان به 220 ميليون متر مكعب در روز رسيده است اما ميانگين سالانه برداشت ما كمي بيش از 200 ميليون متر مكعب در روز است.
ايران و قطر با اولويت‌هاي متفاوت، رفتار متفاوتي در برداشت از اين ميدان دارند. قطر به برداشت بيشتر ميعانات با ارزش گازي علاقه‌مند است و بر مرزهاي اين ميدان مشترك متمركز شده اما ايران به دليل نياز و مصرف داخلي بيشتر به برداشت گاز اين ميدان علاقه نشان مي‌دهد و به دلايل نامعلوم اغلب فازهاي بهرهبرداري از اين ميدان را در عمق آبهاي سرزميني و دور از مرزهاي مشترك تعريف كرده است.
*لايه نفتي پارس جنوبي و عقب‌ماندگي شديد ايران در برداشت
لايه نفتي پارس جنوبي در بخشي كه مورد اكتشاف اوليه قرار گرفته و پروژه برداشت در آن تعريف شده است در واقع ادامه ميدان شاهين قطر در آبهاي ايران است. قطر در حال حاضر با حفر بيش از 160 حلقه چاه قريب به 425 هزار بشكه در روز نفت سنگين از پارس جنوبي برداشت مي‌كند و در حال برنامه‌ريزي براي رساندن توليد نفت از لايه نفتي پارس جنوبي به 520 هزار بشكه در روز است.
در طرف ايراني اين لايه كه نسبت به طرف قطري مساحت بسيار كمتري دارد 3 ناحيه A و B و C تعريف شده كه ناحيه A خود به دو ناحيه A1 و A2 تقسيم شده است.
بر اين اساس بخش‌هاي B و C تقريبا به شكل قطعي با بخش قطري مشترك است اما بخش A1 كه پروژه توليد ايران در آن تعريف شده از شانس بيشتري براي استقلال از بخش قطري برخوردار است. با اين وجود و با توجه به اينكه نفت لايه نفتي پارس جنوبي نفتي بسيار سنگين و با درجه تراوايي بسيار پايين است اما بر خلاف عرف برخورد با ميادين و مخازن مشترك و حتي با وجود تراوايي بيشتر بخش C اين لايه، قرارداد بهرهبرداري از اين ميدان در بخش A1 تعريف شده است.
در واقع قرارداد بهرهبرداري از اين مخزن سال 83 و با مصوبه شوراي اقتصاد به گونه‌اي منعقد شد كه دست پيمانكار اصلي به دليل شرايط ويژه قرارداد تا حدود زيادي براي انجام عمليات بهرهبرداري از اين لايه بسته شد. ايران هنوز از اين لايه هيچ برداشتي ندارد. با وجود حفر 7 حلقه چاه با 10 حفره به دليل تعلل در خريد كشتي چند منظوره FPSO هنوز زمان دقيق بهرهبرداري از اين لايه مشخص نيست چنانكه اين زمان كمتر از دو سال آينده نخواهد بود.
*و در پايان...
در برنامه‌هاي توسعه پس از پايان جنگ، همزمان با سرمايه‌گذاري در صنعت نفت، موضوع سرمايه‌گذاري در ميادين مشترك نيز مورد توجه قرار گرفت اما درعمل سرمايه‌گذاري ايران در ميادين مشترك با كشورهاي عراق، كويت، عربستان امارات و قطر كمتر از كشورهاي حاشيه خليج فارس بوده است و همين امر باعث شده ميزان برداشت رقبا از ميادين مشترك نفت و گاز 9 برابر ايران باشد.
در ايران همواره منابع نفت و گاز به عنوان منابع درآمد مورد توجه قرار گرفته‌اند و به سرمايه‌گذاري كلان مورد نياز براي توسعه اين ميادين و همچنين ايجاد رويه هاي واحد و منسجم در صنعت نفت براي مديريت فرآيند توسعه ميادين نفت و گاز به اندازه كافي توجه نشده است.
در عين حال كشورهاي منطقه خاورميانه به صورت عمومي درگير رقابت در برداشت از ميادين نفت و گاز هستند كه ضررهاي هنگفتي به مخازن و منابع هيدروكربوري وارد مي‌كند. در كشورهاي پيشرفته جهان، با مشخص كردن حدود و قواعد حقوقي، ميادين و مخازن مشترك تحت يك مديريت واحد بهرهبرداري شده و منافع طولاني مدت كشورهاي صاحب سهم در ميادين با صيانت از منابع هيدروكربوري محقق مي‌شود.
