با توجه به توضيحات ارائه شده در بخش يك مطلب (اينجا)، تنها دو خط لوله شرق-غرب(Petroline) و عراق-عربستان(IPSA) در كشور عربستان، ظرفيتهاي عظيم و قابل توجهي براي انتقال نفت خام به خارج از خليج فارس و از طريق درياي سرخ را دارا مي باشند. بر اساس تحقيقات مركز مطالعات جيمز بيكر و دانشگاه رايس در آمريكا، هزينه ها و توان بالقوه عربستان براي انتقال نفت خام به خارج از تنگه هرمز در سناريوهايي بررسي شده است. اين سناريوها بر اين اساس استوارند كه با استفاده از مواد شيميايي بنام DRA  ظرفيت بهره برداري خطوط لوله موجود را بدون افزودن خطوط لوله جديد و انجام هزينه هاي سرمايه گذاري بالا، افزايش دهند. در واقع DRA، تركيبات شيميايي است كه با كاستن اصطكاك ميان خطوط لوله و سيالات درون آن باعث افزايش توان انتقال خطوط لوله مي شود. بطوريكه تزريق  ppm 30 از اين تركيبات سبب كاهش 35 درصد از اصطكاك خط لوله و نفت درون آن مي شود. تزريق ppm 70 نيز افت 50 درصدي اصطكاك را بدنبال خواهد داشت كه اين امر به معني دو برابر شدن توان پمپاژ و  انتقال خطوط لوله موجود برحسب اسب بخار مي باشد. لازم بذكر است اين ماده شميايي در بسياري از كشورها تا كنون مورد استفاده قرار گرفته و نتايج بسيار مثبتي را به همراه داشته است. در ايران نيز پژوهشگاه صنعت نفت در مقياس آزمايشگاهي موفق به ساخت اين ماده شده است. با توجه به امكان استفاده از چنين تكنولوژي، شش سناريو براي توان انتقال نفت خام عربستان در خارج از تنگه هرمز و همچنين هزينه هاي سرمايه گذاري لازم براي آنها در نظر گرفته شده است.


سناريوي 1: در اين سناريو تزريق DRA و نصب توان پمپاژ اضافي (در تلمبه خانه ها) در دو خط لولهPetroline  و IPSA  فرض مي شود. اين گزينه به احداث خط لوله جديدي از منطقه آبقيق در شرق عربستان به تلمبه خانه شماره 3 نيز نياز دارد. با در نظر گرفتن فروض فوق، اين دو خط لوله توان انتقال 11 ميليون بشكه در روز نفت خام را به درياي سرخ خواهند داشت. هزينه سرمايه گذاري لازم براي پياده سازي اين سناريو حدود 1 ميليارد دلار      مي باشد.


سناريوي 2: اين سناريو با فرض تزريق DRA و نصب توان پمپاژ اضافي (در تلمبه خانه ها) در دو خط لوله Petroline  و IPSA در نظر گرفته مي شود. اين گزينه به احداث خط لوله جديدي از منطقه آبقيق در شرق عربستان به تلمبه خانه شماره 3 نيز نياز دارد. با در نظر گرفتن فروض فوق، اين دو خط لوله توان انتقال 9 ميليون بشكه در روز نفت خام را به درياي سرخ خواهند داشت. هزينه سرمايه گذاري لازم براي پياده سازي اين سناريو حدود 500 ميليون دلار مي باشد.


سناريوي 3: تزريق DRA و نصب توان پمپاژ اضافي (در تلمبه خانه ها) در خط لوله Petroline در اين سناريو در نظر گرفته مي شود. در اين سناريو از خط لوله IPSA نيز استفاده نخواهد شد. با اين فروض، ظرفيت انتقال نفت خام خط لوله Petroline به 8.3 ميليون بشكه در روز افزايش پيدا خواهد كرد. هزينه سرمايه گذاري لازم براي          پياده سازي اين سناريو حدود 590 ميليون دلار مي باشد.


سناريوي 4: در اين سناريو تزريق DRA و نصب پمپ پروانه اي در خط لوله Petroline در نظر گرفته مي شود ضمن اينكه از خط لوله IPSA نيز استفاده نخواهد شد. با اين فروض، ظرفيت انتقال نفت خام خط لوله Petroline به 6.8 ميليون بشكه در روز افزايش پيدا خواهد كرد. هزينه سرمايه گذاري لازم براي پياده سازي اين سناريو حدود 200 ميليون دلار مي باشد.


سناريوي 5: نصب توان پمپاژ اضافي (در تلمبه خانه ها) و تزريق DRA در خط لوله Petroline در اين سناريو فرض مي شود. همچنين اين سناريو به ساخت خط لوله جديدي ميان منطقه آبقيق و تلمبه خانه شماره 3 نيز نياز خواهد داشت. استفاده از خط لوله IPSA نيز بدون بازسازي آن و تزريق نفت خام از تلمبه خانه شماره 3 به اين  خط لوله از فروض اين سناريو مي باشد. ظرفيت انتقال خطوط لوله موجود با در نظر گرفتن اين فروض به 9.9 ميليون بشكه در روز افزايش مي يابد. هزينه سرمايه گذاري لازم نيز حدود 860 ميليون دلار برآورد مي گردد.


سناريوي 6: در اين سناريو تزريق DRA در خط لوله Petroline و نصب توان پمپاژ اضافي (در تلمبه خانه ها) در قسمت بين منطقه آبقيق و تلمبه خانه شماره 3 و بكارگيري پمپ پروانه اي جديد از تلمبه خانه شماره 3 تا بندر ينبع در نظر گرفته مي شود. در اين سناريو تعمير و راه اندازي خط لوله IPSA براي انتقال نفت خام از تلمبه خانه شماره 3 به بندر موجز نيز در نظر گرفته مي شود. ظرفيت انتقال نفت خام در اين سناريو با صرف هزينه سرمايه گذاري حدود 260 ميليون دلار به 8.4 ميليون بشكه در روز افزايش مي يابد.


با توجه به سناريوهاي فوق، بطور بالقوه با صرف هزينه سرمايه گذاري حدود 1 ميليارد دلار امكان افزايش ظرفيت انتقال دو خط لولهPetroline  و IPSA به 11 ميليون بشكه در روز وجود دارد. البته بر اساس بررسي هاي انجام شده توسط مركز مطالعات جيمزبيكر همه گزينه هاي فوق نياز به سفارش و نصب تاسيسات و تجهيزات جديدي دارند كه كمترين زمان براي سفارش و نصب و راه اندازي آنها 12 تا 18 ماه مي باشد. همچنين تعمير و راه اندازي مجدد خط لوله IPSA حداقل به 3 ماه زمان نياز دارد.
البته كسب اطلاع از اينكه عربستان تا كنون نسبت به عملياتي كردن كدام يك از سناريوهاي فوق اقدام كرده، با توجه به محرمانه بودن موضوع و نشر محدود اطلاعات از سوي عربستان تا كنون ميسر نشده است.
در مجموع توان اسمي كليه مسيرهاي موجود براي انتقال نفت خام بدون نياز به عبور از تنگه هرمز در منطقه     خليج فارس حدود 11 ميليون بشكه مي باشد كه حدود 8 ميليون بشكه در روز از اين ظرفيت بدليل مسائلي چون: در دست راه اندازي بودن، تخريب در جنگ، قديمي بودن خط لوله، مشكلات سياسي موجود ميان كشورهاي مختلف، توجيه پذير نبودن انتقال از آنها در شرايط عادي و غيره در حال حاضر استفاده نمي شود. اما در صورتيكه به هر علتي عبور و مرور از تنگه هرمز با مانع روبرو شود و با فرض استفاده از تكنولوژي DRA در دو خط لوله IPSA و Petroline عربستان، پتانسيل انتقال حدود 14 ميليون بشكه در روز نفت خام از خارج از تنگه هرمز از خطوط لوله موجود وجود دارد كه در جدول 3 جزئيات آنها بيان شده است.


ذخيره سازي نفت خام عربستان سعودي
عربستان علاوه بر در اختيار داشتن ظرفيت قابل ملاحظه اي براي صادرات نفت خام از طريق خط لوله به درياي سرخ، اقدام به ذخيره سازي گسترده نفت خام در غرب اين كشور (در مجاورت درياي سرخ) و همچنين در ساير كشورها كرده است.
عربستان داراي 5 مخزن ذخيره سازي استراتژيك زير زميني محرمانه به ظرفيت 12 ميليون بشكه مي باشد كه در مدينه، رياض، قسيم، جده و ابها(Abha) قرار دارد. علاوه بر اين عربستان براي كاهش ريسك صادرات به بازارهاي عمده خود در مواقع بحراني، 12 ميليون بشكه در اكيناواي ژاپن، رتردام هلند و سدي كرير مصر (كاناال سوئز) ذخاير نفت خام ايجاد كرده است. طبق اطلاعات منتشر شده در بندر ينبع و موجز نيز حدود 22 ميليون بشكه توانايي ذخيره سازي نفت خام وجود دارد. ناوگان نفتكش هاي عربستان نيز از توانايي زيادي براي ذخيره سازي نفت خام بهره مند مي باشند. همچنين بر اساس اعلام پايگاه  JODI  مجموع حجم ذخيره سازي نفت خام عربستان در داخل و خارج از اين كشور 284 ميليون بشكه مي باشد. در واقع مي بايست توجه نمود كه بعنوان نمونه 12 ميليون بشكه ذخيره سازي، به عربستان اين امكان را مي دهد كه بدون افزايش در ميزان توليد خود، طي 30 روز به ميزان 400 هزار بشكه در روز عرضه نفت خام خود به بازارهاي جهاني نفت خام را افزايش دهد.


جمع بندي و نتيجه گيري
مجموعا حدود 18 ميليون بشكه در روز از تنگه هرمز نفت صادر مي شود كه مجموع توان خطوط لوله موجود منطقه براي دور زدن تنگه هرمز حدود 10 ميليون بشكه در روز مي باشد. البته در شرايط اضطراري كه كشورهاي منطقه مجبور به استفاده از تكنولوژي DRA شوند، ظرفيت قابل انتقال خطوط لوله موجود به بيش از 14 ميليون بشكه در روز افزايش خواهد يافت. اين امر بدين معني است كه در شرايط اضطراري مانند بسته شدن تنگه هرمز بغير از نفت خام صادراتي ايران، تقريبا براي 90 درصد نفت خام صادراتي در منطقه ظرفيت انتقال به خارج از         خليج فارس وجود خواهد داشت. (صادرات نفت خام ايران به ميزان 2.5 ميليون بشكه در روز) از اين ميزان 11 ميليون بشكه در روز به درياي سرخ، 2 ميليون بشكه در روز به درياي عمان و 1 ميليون بشكه در روز به درياي مديترانه انتقال داده  مي شود. البته كاهش عرضه 4 ميليون بشكه اي در بازار نفت در شرايطي كه دسترسي به نفت مازاد كشورهاي منطقه خليج فارس هم مهيا نباشد، بحراني جدي در بازار نفت جهان بوجود خواهد آورد. همچنين انتقال نفت خام كشورهاي خليج فارس به درياي سرخ، هزينه ها و زمان صادرات مجدد آن به بازارهاي آسيايي كه عمده نياز خود را از كشورهاي خليج فارس تامين مي كنند افزايش مي دهد. بر اساس مطالعات انجام شده 5 روز زمان لازم است كه نفتكش ها از باب المندب در درياي سرخ، نفت خام عربستان را به مشتريان آسيايي آن تحويل دهند.
در ميان كشورهاي منطقه، عربستان سعودي بيشترين ظرفيت خطوط لوله انتقال نفت خام به خارج از خليج فارس را در اختيار دارد. بطوريكه با استفاده از تكنولوژي تزريق مواد شيميايي DRA و همچنين سرمايه گذاري حدود         1 ميليارد دلار مي تواند حدود 11 ميليون بشكه در روز از شرق خود به غرب اين كشور در درياي سرخ انتقال دهد. در واقع عربستان مي تواند با افزودن مواد شيميايي DRA و انجام هزينه هاي سرمايه گذاري ناچيز در دو خط لوله Petroline و IPSA، ظرفيت انتقال اين دو خط لوله را 64 درصد افزايش دهد و از 6.7 ميليون بشكه در روز به     11 ميليون بشكه در روز برساند. البته براي تزريق مواد شيميايي DRA و نصب تاسيسات جانبي لازم به 12 تا 18 ماه زمان نياز است كه با توجه به محرمانه بودن موضوع و انتشار اطلاعات محدود از طرف دولت عربستان مشخص  نمي باشد اقدامي در اين زمينه آغاز شده است يا خير. همچنين ظرفيت ذخيره سازي نفت خام عربستان در داخل و خارج از اين كشور، اين امكان را مهيا مي نمايد كه عربستان بدون نياز به افزايش توليد خود قادر به عرضه بيشتري از نفت خام خود به بازارهاي جهاني نفت باشد.
بر خلاف عربستان، كويت تنها كشوري است كه هيچ گزينه مستقيمي براي صادرات نفت خام خود در خارج از تنگه هرمز در اخيار ندارد. كويت در سال 2011 حدود 2.4 ميليون بشكه در روز صادرات نفت خام داشته است. البته كويت مي تواند از طريق خط لوله غيرفعال عراق-عربستان(IPSA) كه از كويت مي گذرد و به  درياي سرخ متصل مي شود نفت خام خود را صادر نمايد كه اين امر هم با توجه به اينكه 80 درصد صادرات نفت خام عراق از خليج فارس صورت مي گيرد و در صورت بسته شدن تنگه هرمز، اين كشور چاره اي بجز انتقال آن از طريق     خط لوله في مابين خود با عربستان (IPSA) ندارد، بعيد بنظر مي رسد.
با اين وجود، هرچند كه براي صادرات نفت خام از خارج از تنگه هرمز مسيرهايي وجود دارد، اما براي انتقال و صادرات LNG در خارج از تنگه هرمز هيچ مسير جايگزيني وجود ندارد. قطر در حال حاضر 77 ميليون تن در سال LNG توليد مي كند كه حدود 30 درصد از عرضه جهاني آن است. قطعا توقف در روند عرضه اين ميزان LNG، قيمت و بازارهاي جهاني گاز را دگرگون خواهد ساخت.
همچنين بغير از نفت و گاز صادارتي از طريق تنگه هرمز، كشورهاي منطقه وابستگي بالايي به واردات و صادرات مواد پتروشيمي، فرآورده هاي نفتي، كالا و تجهيزات، مواد غذايي و غيره از اين تنگه دارند كه در صورت بروز هرگونه اتفاقي در تنگه هرمز كليه موارد فوق دچار آسيب خواهند شد. در واقع بستن تنگه هرمز، آسيب جدي به امنيت انرژي جهان و كشورهاي منطقه مي رساند.
در اين ميان براي آمريكا تلاش در جهت كاهش اهميت تنگه هرمز از اولويت استراتژيك برخودار مي باشد. چرا كه وابستگي جهان به تنگه هرمز قدرت عمل ايران را در مواجهه با آمريكا و غرب افزايش مي دهد. لذا آمريكا ضمن تلاش براي كاهش وابستگي اقتصاد جهان به نفت وارداتي از ايران و كمرنگ كردن نقش ايران در بازارهاي جهاني نفت خام، بدنبال خارج نمودن يك برگ برنده از دستان ايران مي باشد. امتيازي كه بواسطه موقعيت ژئوپلتيك كشور در اختيار ايران قرار گرفته است.


منابع و مأخذ:

-    "Revisiting Alternatives to The Strait of Hormuz", Dagobert L.Brito, JAMES A.BAKER INISTITUTE FOR PUBLIC POLICY, Rice University, January 26, 2012
-    "An Alternative Pipeline Strategy in the Persian Gulf", M. Webster Ewell, Dagobert Brito, John Noer, Energy journal, 1998
-    "Saudi Produces, Stores More Oil as Exports Fall", Bloomberg 6/19/2012
-    "The US and Saudi Arabia: A Renewed Partnership on Oil Markets?", Amy Myers, March 23, 2012 Jaffe, www.fuelfix.com
-    "UAE Crude Pipeline to By-Pass Strait of Hormuz", Ali Khajavi, MEES, 7 August 2010
-    "Hormuz: the World’s LNG choke point", oil and gas trend, 2012
-    "Energy profile of Saudi Arabia", September 12, 2008, EIA
-    "Global Oil Choke Point", Lehman brothers, 2008
-    www.oil.gov.iq
-    BP Statistical Annual Review 2012
-    عراق و گزينه هاي پيش رو جهت حضور در بازار اروپا، علي خواجوي، ماهنامه اقتصاد انرژي         (انجمن اقتصاد انرژي ايران)، مرداد و شهريور 1389، شماره 129 و 130