شفقنا آینده– دکتر مراد راهداری، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد و انرژی درباره آینده انرژی و استفاده از انرژی های تجدید پذیر در ایران می گوید: در مورد کشور های مشتری نفت ایران از جمله چین، هند و کره جنوبی و به طریق اولی اروپائیان با جایگزین کردن انرژی پاک، باعث خواهند شد تقاضا برای خرید نفت ایران در آینده کاهش پیدا کند. وقتی کشورهای اروپایی و آمریکایی و استرالیا انرژی پاک را جایگزین کردند جهان سوم را زیر فشار قرار می دهند و گفته خواهد شد شما با نوع مصرفتان لایه اوزون را سوراخ می کنید و مصوبات سازمان ملل تصویب می شود و چاه های نفت و گاز به اجبار بسته خواهند شد.

متن گفت وگوی خبرنگار شفقنا آینده با دکتر راهداری را می خوانید:

-با توجه به تغییرات اقلیمی در کره زمین و مساله گرمایش جهانی اتخاذ چه نوع سیاست گذاری هایی می تواند ایران را به سمت توسعه انرژی های پاک ببرد؟ امروز اقتصاد ایران عمدتاً با فروش نفت اداره می شود، آیا جایگزینی انرژی های پاک، می تواند برای ایران به صرفه باشد؟

سوال شما چند جنبه دارد؛ یکی جنبه جهانی دارد و دیگری مختص ایران است که هر دو مورد به اقتصاد ایران مربوط می شود. چون ما علاو هبر اینکه تولید کننده انرژس فسیلس هستیم (نف و گاز) مصرف کننده ایندو انرژی نیز هستیم، لذا از دو منظر باید موضوع تحلیل شود.از طرفی ما تامین کننده انرژی فسیلی در سطح جهانی هستیم و در اوپک حضور و صادرات نفت و گاز داریم و اگر جایگزینی مطرح شود، از یک طرف فرصت درامد ارزی را از دست می دهیم، از سوی دیگر به عنوان مصرف کننده، محیط زیست ما کمتر آلوده می شود. خوشبختانه ما صرف نظر از نفت که آلاینده ای زیادی دارد، دارای ذخایر بزرگ گاز نیز هستیم که آلاینده کمتری دارد و بجای بنزین،گازوئیل و نفت استفاده می شود.

در آینده تقاضای چین برای انرژی های فسیلی به شدت کاهش پیدا می کند

با جایگزین شدن انرژی پاک، تقاضا برای خرید نفت در آینده کاهش پیدا خواهد کرد 

در حوزه جهانی دو بحث مهم وجود دارد؛ ابتدا کشور های صنعتی شده که از مشتریان بزرگ اوپیک از جمله ما هستند، برای مثال چین که در همین شرایط تحریمی با ما کار می کند ، تلاش می کند مصرف خود را از انرژی فسیلی کاهش دهد به طوری که امروز یک سوم انرژی مورد نیاز خود را از انرژی های پاک مثل باد و خورشید می گیرد. پس دور از انتظار نیست که چین بتواند این میزان را به یک دوم برساند و حتی بعید نیست در میان مدت بتواند تا دو سوم مصرف انرژی خود را از انرژی های پاک تأمین کند. در این صورت تقاضای چین برای انرژی های فسیلی به شدت کاهش پیدا می کند. در مورد دیگر کشور ها نیز مسأله به همین صورت است و اینطور نیست که در چنین شرایطی فرضاً کره جنوبی تماشاگر این روند باشد، این کشور نیز یکی از مشتری های نفت ایران است، یا هند که مانند چین به سراغ انرژی های پاک رفته است. من از نزدیک به این کشور رفته ام و استفاده از انرژی های بادی و خورشیدی را در این کشور دیده ام. در هند یک کانال آبی بزرگ کشاورزی را با صفحاتی با فاصله دو سه متر بالاتر از سطح رودخانه (کانال انتقال آب کشاورزی و آشامیدنی) مسقف کرده بودند. این روش هم از تبخیر آب و برون رفت آن جلوگیری می کرد و هم از طریق صفحات یاد شده، از انرژی خورشیدی تولید برق می کردند و هم صفحات هیچ فضایی از زمین را نگرفته بود و زمین اشغال نشده بود. منظور من این است که در مورد کشور های مشتری نفت ایران از جمله چین، هند و کره جنوبی و به طریق اولی اروپائیان با جایگزین کردن انرژی پاک، باعث خواهند شد تقاضا برای خرید نفت ایران در آینده کاهش پیدا کند.

با گران شدن نفت و گاز، مشتریان ما سراغ جایگزین هایی برای آن دو می روند

موضوع برتری انرژی های پاک، جایگزینی را مضاعف می کند

مسأله بعدی این است که قیمت فروش نفت و گاز ما ثابت نیست و گاهی بنا به دلایل مختلف قیمت بالا می رود، به طور مثال در سال ۸۶ و ۸۷ قیمت نفت بسیار بالا رفت و از ۸۰ دلار گذشت و تا ۱۲۰ دلار پیش رفت. نفتی که حول محور سی تا چهل دلار می چرخید به یکباره رشدی دو سه برابری پیدا کرد و برای آمریکا صرف کرد که از منطقه شیل بهره برداری کند و در آن منطقه حفاری داشته باشد، چون بهای تمام شده نفت در آن منطقه بالا بود. اما وقتی نفت خاورمیانه زیر ۵۰ دلار بود برای آمریکا خرید و انتقال نفت بیشتر صرف داشت. از این رو با گران شدن نفت و گاز، مصرف کنندگان صنعتی به دنبال جایگزین هایی برای آن می روند. مثلاً برای فرانسه می صرفد که بر روی الکل کار کند. امروز برخی از کشور ها بر روی الکل صنعتی که از گیاه گرفته می شود کار می کنند. مثلاً در کوبا که نیشکر بسیاری تولید می کند، کارخانه های قند فراوانی وجود دارد که ظرفیت تولید الکل از ملاس را دارند. بیش از سی سال پیش در فرانسه گیاهی مشابه با کلم کشت می شد و از آن الکل گرفته می شد، این انرژی تجدید پذیر است. اگر در آن زمان نفت و یا گاز خریداری می شد به این دلیل بود که هزینه واردات سوخت فسیلی برای این کشور ها ارزان تر تمام می شد، ولی با گران شدن سوخت های فسیلی تهیه الکل صنعتی از گیاهان به صرفه تر خواهد بود و جایگزین می شود، این بحث مهمی برای اقتصاد ایران است.

 –گفته می شود نفت و گاز ثروتی بین نسلی است، چه تضمینی وجود دارد که ده سال بعد نفت ایران خریدار داشته باشد؟!

ممکن است چاه های نفت و گاز در آینده به جرم آلایندگی به اجبار بسته شوند!

 امروز بعضی می گویند که نفت و گاز ثروتی بین نسلی است و نسل امروز اجازه ندارد تا جائیکه می تواند بهره برداری کند و بودجه دلاری را بالا ببرد و آن را صرف خود و اداره شرایط کشور کند. می گویند نوادگان ما در آینده چیزی نخواهند داشت و باید این منابع را برای نسل های بعدی حفظ کنیم. اگر به طور مثال ما از زمان احمد شاه قاجار را در نظر بگیریم که در مسجد سلیمان نفت کشف شد و فرض کنیم در دوره رضا شاه و محمد رضا شاه می خواستند آن قدر برداشت کنند که دیگر به بعد از انقلاب نرسد، نسل امروز دیگر نفت نداشت! اما امروز این سوال مطرح است که اگر ما این نفت را نگه داشتیم چه تضمینی وجود دارد که ده سال بعد خریدار داشته باشد؟! تقریباً پانزده سال پیش در هند اتومبیلی ساخته اند که با فشار باد کار می کند یا اتومبیل های برقی که با باتری شارژ می شوند و امروز به دنبال این هستند که با تقویت این خودرو ها، آن ها را به سرعت ۱۲۰ کیلومتر در ساعت برسانند. در این صورت این محصولات جایگزین خودرو های بنزینی امروز می شود و حتی خود ما هم از این خودرو ها استفاده خواهیم کرد، چون شهرهای بزرگ ما هم آلوده است. امروز کره و برزیل برای انواعی از خودرو های خود از الکل صنعتی استفاده می کنند. وقتی کشورهای اروپایی و آمریکایی و استرالیا انرژی پاک را جایگزین کردند جهان سوم را زیر فشار قرار می دهند و گفته خواهد شد شما با نوع مصرفتان لایه اوزون را سوراخ می کنید و مصوبات سازمان ملل تصویب می شود و چاه های نفت و گاز به اجبار بسته خواهند شد. بخصوص نفت، چون گاز کمتر آلاینده است. البته تقاضا برای سایر موارد نفت، مانند قیر و ایزوگام و مانند این ها می تواند باقی ماند، اما حجم تقاضا بشدت کاهش می یابد و قیمت می شکند؛ این ها همه موضوعاتی اساسی است که باید به آنها توجه کنیم.

-در حال حاضر چند درصد انرژی مصرفی ایران از انرژی های تجدید پذیر است؟ آیا می توانیم در ایران نیز شاهد حذف سوخت های فسیلی و کاهش انتشار گاز کربن در آینده باشیم؟

امروز می بینیم حتی کشور های کوچک حوزه خلیج فارس نیز به سراغ انرژی هسته ای می روند

فروش نفت و گاز ایران به مساله ای جدی تبدیل می شود

حدود ده درصد از انرژی های پاک در خاورمیانه استفاده می شود

ایران یک درصد سهم انرزی پاک را در منطقه به خود اختصاص داده است

گفته می شود در خاورمیانه حدود ده درصد از انرژی های پاک استفاده می شود (پاکستان ظاهرا بهترین است) متاسفانه ما حدود یک هفتم پاکستان از انرژی پاک استفاده می کنیم، پاکستان هفتاد درصد و ما یک درصد سهم انرزی پاک در منطقه را به خود اختصاص داده ایم. البته ما چون گاز داریم و این انرژی در مقایسه با نفت شرایط موجه ای را دارد، به سمت انرژی های پاک کمتر رو آورده ایم.

من در این خصوص چند مطلب عرض کردم. ۱. تحمیل سازمان ملل به دلیل آسیب رساندن به لایه اوزن و گرمایش زمین. ۲. ایران به دلیل آلودگی هوا در شهرهای بزرگ از جمله تهران، تبریز، اصفهان، مشهد، شیراز، حتی اراک و مانند این ها سبب می شود ما به این موضوع اهمیت دهیم. دوازده سال پیش در شهر شیراز بخش خصوصی نیروگاهی می ساخت که از گاز فاضلاب انرژی می گرفت. ظاهراً طرحی بود مثل حمام معروف شیخ بهایی که کوره و آب گرمکن از فاضلاب حمام و منطقه استفاده می کرد. این ها همه بحث هایی هستند که امروز مطرح است و از خورشید، باد و انرژی هسته ای نیز گذشته است به سراغ استخراج الکل از گیاه یا استفاده از فاضلاب شهری رفته اند. امروز می بینیم حتی کشور های کوچک حوزه خلیج فارس نیز به سراغ انرژی هسته ای می روند و در این زمینه کار می کنند. قطعا این رویکرد آینده را رغم می زند، اگر تا امروز نفت مشتری دارد به دلیل ارزانی است و اگر بخواهد مقداری گران شود، چین به طور جدی انرژی های پاک خود را توسعه می دهد و فروش نفت و گاز ایران به مسأله ای جدی تبدیل می شود و به مشکل بر می خوریم، مگر اینکه به سمت فرآورده های دیگری برویم.

-آیا آماری در خصوص میزان مصرف انرژی های تجدید پذیر در ایران وجود دارد؟

میزان استفاده ایران از انرژی های پاک قابل توجه نیست

 نیروگاه بوشهر به اندازه یک چهارم یکی از سدهای کارون، برق تولید می کند

   به نقل از کارشناسان این حوزه، ما حدود هزار مگاوات برق از انرژی تجدید پذیر یا پاک تولید می کنیم که تقریبا پنجاه درصد آن خورشیدی و سی و پنج درصد آن از نوع بادی است. بقیه را سایر موارد شامل می شود. از این طریق بیش از یک میلیارد و هفتصد میلیون متر مکعب از مصرف سوخت فسیلی کاسته شده است و حدود ۲۵ هزار تن از آلاینده کاهش یافته است.

امروز این میزان بسیار ناچیز است و در انرژی بادی در سمت منجیل و خراسان و در چند نقطه کارهایی انجام شده است، اما زیاد نیست. امروز در مناطق روستایی و عشایری که بردن برق صرف ندارد، انرژی خورشیدی برده می شود و صفحاتی را می برند و آنجا کار می گذارند و استفاده می کنند یا بعضاً می بینیم لامپ هایی در خیابانی کار گذاشته شده و صفحه کوچکی بالای آن وجود دارد و از انرژی خورشیدی استفاده می شود. اما در کل سهم بسیار ناچیزی است و میزان استفاده کشورمان از انرژی های پاک قابل توجه نیست. مثل انرژی هسته ای که سهم قابل توجهی ندارد و نیروگاه بوشهر به اندازه یک چهارم سد کارون یک، برق تولید می کند.

-سهم آلاینده های هوا در ایران به چه صورت است و نیاز است کدام مورد به سرعت با سوخت های تجدید پذیر جایگزین شود؟

مصرف انرژی خانگی در کشور ما بیشتر از انرژی صنعتی است

آلاینده های ناشی از حمل و نقل بیش از آلاینده های ناشی از صنعتی و کارخانجات است

مطالعاتی که صورت گرفته دو مطلب را نشان می دهد؛ اول اینکه مصرف انرژی خانگی در کشور ما بیشتر از انرژی صنعتی است و این وضعیت عکس کشور های صنعتی است که مصرف صنعتی آنها از مصارف خانگی بیشتر است. دوم اینکه در بحث آلودگی، صنعت حمل و نقل آماری بیش از آلاینده های صنعتی و کارخانجات دارد، چون بخش صنعت را به راحتی می توان با مالیات تنبیه کرد و مالیات آلایندگی تعیین کرد و او را تشویق کرد که سامانه پالایش بگذارد، ولی کسی که خودرو دارد ماشین خود را نساخته و با تراکم جمعیت مصرف بالا می رود و نمی شود برای این مساله به آسانی کاری کرد، مترو و سایر وسائل مانند اتوبوس گازی کمک کننده بوده اند، اما هنوز حمل و نقل بیشترین آسیب را به آلودگی هوا می زند. هنوز عمده آلاینده ها از بخش صنعتی نیست و بخش صنعتی کمتر (از حمل و نقل) چنین معضلی ایجاد کرده است.

-تبعات ملموس عدم استفاده از انرژی های پاک در آینده چیست؟

بحث مهمی وجود دارد که به آن هزینه های جانبی می گویند هزینه های جانبی که آلاینده ها برای جامعه دارد و باعث می شود مهار آن صرف کند و بخواهند با انرژی های پاک جایگزین کنند. از جمله هزینه هایی که به بخش سلامت جامعه وارد می شود و ریه ها را آلوده و درگیر می کند و بیماری های ریه ایجاد می شود. از این طریق منابع انسانی قابل توجه ای از جامعه آسیب می بیند و از خدمات آنها کمتر بهره مند می شویم و هزینه های درمان نیز بر جامعه بار می شود. به طور مثال وقتی می خواستند در پتروشیمی ها بنزین تولید کنند متوجه شدند نوع بنزینی که از پتروشیمی ها تولید می شود، سمی است و موادی متفاوت از بنزینی دارد که از پالایشگاه بیرون می آید- تکنولوژی تولید این دو بنزین متفاوت است- سازمان محیط زیست اعلام کرد بنزین پتروشیمی ها سرطان زا است و باید تعطیل شود و علی رغم سرمایه گذاری ها و خطوط تولیدی که به راه انداخته بودند، این خط تولید مهار شد. عده ای فشار آوردند که ما متضرر می شویم و مجوز گرفتند تا برای مدتی در شهرهای کوچک و کم تراکم از این نوع بنزین استفاده شود، ولی بعد از مدتی پیگیری شد تا استمرار نداشته باشد. اما گام اول این بود که به دلیل فشار ها در تهران و شهرهای بزرگ فروش این محصول تعطیل شد.

-با توجه به آلودگی هوا و هزینه های حوزه سلامت این نیاز در کشور ما حس می شود که به سمت استفاده از انرژی های تجدید پذیر برویم، ولی ظاهراً این اراده در مسئولین کشور ما به دلایلی نسبت سایر کشور ها ضعیف است.

ما تولید برق ترکیبی داریم که از گاز است و بعد گاز بخار تولید می کند و فشار بخار ژنراتور را به حرکت در می آورد. ترکیب سوخت گازی و فشار بخار که انرژی ترکیبی هستند برق تولید می کند و این روش برای کشوری که گاز دارد به صرفه تر است. چون آلایندگی گاز کمتر از نفت و موارد مشابه مثل گازوئیل یا بنزین است؛ لذا سرمایه گذاری در این حوزه نسبت به چیزهای دیگر برای ما اولویتی بیشتر دارد. اگر چین مثل ایران گاز داشت به جای انرژی های بادی و خورشیدی به سراغ همین انرژی ترکیبی می رفت. ما گازی بسیار ارزان و بسیار زیاد داریم. ایران در زمینه تولید گاز در سطح جهان در ردیف اول و دوم است. گفته می شود ایران مخازنی دارد که هنوز بهره برداری نکرده است و در تولید دوم و در مخزن اول هستیم. مقام اول و دوم در سطح جهانی چندان فرقی ندارد و ما این را داریم و منبع انرژی بسیار ارزانی است. درآمد ارزی حاصل از فروش گاز قابل مقایسه با درآمد ارزی نفت در شرایط عادی نه تحریم، نیست و بسیار کمتر است. وقتی این گاز ارزان را داریم و می توانیم به کوره بیاوریم و بعد بخار آب تولید کنیم و با فشار بخار آب برق تولید کنیم تولید انرژی برق ارزانی خواهیم داشت که با کمترین آلایندگی تولید شده است. البته پاکی این انرژی در حد خورشیدی و بادی نیست، ولی انرژی مناسبی با آلایندگی پایین است. در تهران اتوبوس های گازوئیلی را که آلایندگی بسیار بالایی داشتند گاز سوز می کنند. امروز بسیاری از نیروگاه ها در کشور با سوخت گاز کار می کند.

– ایران در مقایسه با کشور های منطقه کشورمان در مورد استفاده از انرژی های تجدید پذیر در جایگاه چندم قرار دارد؟

کشور های منطقه خاورمیانه بجز پاکستان، بقیه تفاوت چشم گیری در استفاده از انرژی های تجدیدپذیر با ما ندارند

بیکاری واقعی ما بیست میلیون است، نه دو میلیون و هفتصد هزار نفر

کشور های منطقه خاورمیانه (البته بجز پاکستان) تفاوت چندانی با ما ندارند؛ اما کشور های آسیایی مثل مالزی، کره جنوبی، سنگاپور و هنگ کنگ و مانند اینها (جنوب شرقی آسیا) می توانند شرایطی بهتر از ایران داشته باشند. اما کشور های اسلامی خاورمیانه عموماً کار های مهمی در این زمینه انجام نداده اند بخصوص که عمده این کشور ها نفت خیز هستند از جمله عراق، عربستان، کویت، قطر و امارات که صادر کننده هستند و کار چندانی در این زمینه انجام نداده اند. در مورد ترکیه نیز بخش شمالی این کشور ادعای اروپایی بودن داردف می تواند در تولید انرژی های پاک سرعت بگیرد. ایران به دلیل داشتن گاز می تواند تا حدودی عقب ماندگی در حرکت به سمت انرژی های پاک را توجیه کند.. از طرفی ایران کشوری است که اولویت های دیگری نیز دارد. ریل ما هنوز دو بانده نیست و باید در ایران بزرگراه های بسیاری زده شود که هنوز انجام نشده است. زیر ساخت های ما بسیار عقب است و از طرفی ما سی سال است که بیکاری انباشته داریم و بیکاری واقعی ما بیست میلیون است، نه دو میلیون و هفتصد هزار نفر! من با تحلیل این مطلب را به اثبات رسانده ام.

دوازده سال است که تولید در کشور ما رشد نکرده است

باید از قبل برای زمان اتمام منبع انرژی های فسیلی برنامه ریزی کرد

 برای مثال دوازده سال است که تولید واقعی در کشور ما رشد نکرده است، وقتی تولید رشد نمی کند، یعنی سرمایه گذاری رشد نکرده است. پس هر گاه تولید رشد نکند، یعنی نیروی کار شاغل نشده است. آمار می گوید سالانه ۹۰۰ هزار نفر متقاضیان کار به بازار کار اضافه می شوند. اگر این میزان را بر دوازده ضرب کنیم رقمی بالای ده میلیون نفر خواهند بود، پس چطور ایران اعلام می کند که دو میلیون و هفتصد هزار نفر بیکار دارد؟! چطور چنین چیزی امکان دارد؟ درحالیکه قبل از این نیز ما همین آمار بیکاری و همین ۷۰۰ تا ۹۰۰ هزار نفر تقاضای کار را داشتیم، ولی ما سالانه بطور متوسط حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار شغل ایجاد کرده ایم (به استثنای دو یا سه سال که قابل اغماض است و در مقابل بعضی سالها رشد منفی بوده است). از طرفی انباشت بیست سال گذشته را نیز داشته ایم که ده میلیون است و این در بیست سال می شود بیست میلیون. پس جامعه ای که برای ایجاد اشتغال در حوزه های مختلف به سرمایه گذاری نیاز دارد، نمی تواند تمرکز بر این موضوع (تولید انرژی های پاک) را جزء اولویت های اول خود بداند، بخصوص که ایران گاز دارد. اما به هر حال باید این پیش بینی ها را داشت و در این صنعت مطالعه کرد و به این سمت حرکت کرد تا وقتی این معضلات الویت دار ما حل شدند و این موضوع اولویت پیدا کرد. بتوانیم حظور خوبی در این صنعت داشته باشیم. اشاره شد که تقاضای نفت کاهش خواهد یافت و از طرفی این منبع آلاینده است و مصرف گاز فعلاً راه حل خوبی برای ماست، اما باید از قبل برای زمان اتمام این منبع برنامه ریزی کرد.