به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، یکی از طرح‌های بیژن زنگنه وزیر نفت که در دولت یازدهم مطرح شد، طرحی با عنوان بومی‌سازی 10 قلم کالای استراتژیک در صنعت نفت بود که این طرح در سال 93 با هدف حمایت از ساخت داخل و پوشش خلاءهای تکنولوژیک در حوزه تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت مطرح شد. این 10 قلم کالای اساسی شامل تجهیزات سرچاهی و درون چاهی، پمپ‌های مربوط به چاه، مته‌های حفاری، شیرهای کنترلی، انواع لوله‌ها، الکتروموتورها، ماشین‌های دوار، فولادهای آلیاژی، ابزارهای اندازه‌گیری و ساخت پیگ هوشمند بودند.

در این بین هر چند تصمیم وزارت نفت مبنی بر بومی‌سازی 10 قلم کالای اساسی نفت تصمیم درستی بوده است، اما عملا در فضای اجرایی کمتر اقدام تاثیرگذاری برای همراه کردن دستگاه‌های دولتی برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی صنعت نفت انجام شده است.

یکی از 10 قلم کالای اساسی صنعت نفت الکتروموتور‌ها است که در مصاحبه با محمد رستمی مدیرعامل شرکت صنایع ماشین‌های الکتریکی جوین (جمکو) به عنوان یکی از شرکت‌های تولیدکننده الکتروموتور‌ها به بررسی چالش‌های موجود در مسیر ساخت داخل این محصول و میزان موفقیت در بومی‌سازی این محصول پرداخته خواهد شد.

مشروح مصاحبه به شرح زیر است:

فارس: شرکت جمکو چه توانمندی‌هایی در ساخت الکتروموتورها به دست آورده و در چه پروژه‌هایی حضور داشته است؟

رستمی: شرکت جمکو جزء طرح‌­های برتر دوره سازندگی بود که در آن دوران ایجاد شد. با توجه به اینکه ما در آن مقطع شرکت الکتروموتورساز فوق‌سنگین نداشتیم، دولت سازندگی مصمم شد تا در راستای خودکفایی کشور این شرکت را ایجاد کند. در آن دوران در کشور الکتروموتورسازهایی وجود داشتند که فقط موتورهای با توان پایین تولید می‌کردند اما موتورهای فوق سنگین وارداتی بودند و در داخل تولید نمی‌شدند.

شرکت جمکو برای خرید دانش فنی با چند تولیدکننده از شرکت‌های اروپایی وارد مذاکره شد ولی آنها دانش فنی را در اختیار ما قرار ندادند تا بالاخره دانش فنی زیمنس با واسطه از کشور چین و از شرکت لانچو خریداری شد. شرکت لانچو یک شرکت چینی است اما دانش فنی آن از زیمنس بود. به عبارتی دانش فنی شرکت جمکو با یک دست واسطه دانش فنی زیمنس است.

خلاصه اینکه شرکت با این دانش و تکنولوژی شروع به فعالیت در زمینه ساخت الکتورموتورهای سنگین و فوق سنگین کرد و انصافا خوب هم رشد کردیم. در حال حاضر موتور 6.6 مگاوات ما در گلگهر سیرجان در حال فعالیت است. این موتور یک موتور 10 قطب است که جثه بزرگی دارد. ابعاد این موتور در عرض 3 متر و طول 5 متر و ارتفاع 4 متر است. همچنین تعداد زیادی از موتورهای فوق سنگین ساخت جمکو در صنایع مختلف کشور در مدار تولید آن کارخانه‌ها قرار دارد.

لازم به ذکر است ما یک موتور ضدانفجار 1.2 مگاواتی برای پارس جنوبی ساختیم که الان هم دارد کار می‌کند. 32 دستگاه موتور با توان 1.3 مگاوات هم در سال 86 برای پتروشیمی مارون ساخته شد. اگر می‌­گوییم بزرگترین موتورضد انفجاری که ساخته‌ایم 1.3 مگاوات است به دلیل این است که مشتری چنین درخواستی داشته است، مثلا اگر درخواست 2 مگاوات داشت، ما با این توان می‌ساختیم.

شرکت صنایع ماشین‌های الکتریکی جوین (جمکو) توان تولید موتور از 1.1 کیلووات تا 10 مگاوات را دارد. همین الان در خط تولید ما یک موتور 3.7 مگاوات متعلق به سیمان فراز فیروزکوه است که کار ساخت آن رو به اتمام است. همچنین موتور دیگری به درخواست فولاد نیشابور هم در حال آماده‌سازی است. در پروژه آب‌رسانی غدیر در منطقه خوزستان که در سال 97 آب‌رسانی دچار چالش شده بود با  8 دستگاه الکتورموتور 2.5 مگاواتی شرکت جمکو مشکل آب‌رسانی به این قسمت از کشور حل شد و این الکتروموتورها در دمای 50 درجه تابستان در آن منطقه زیر بار هستند و شکر خدا مشکلی ندارند.

همچنین موتور ضدانفجار پتروشیمی مارون تقریبا سال 86 ساخته شد. با شرکت لوهر قراردادی بستیم و کنسرسیومی بین جمکو، مارون و لوهر ایجاد کردیم و همزمان دانش شرکت لوهر به ما منتقل شد. یعنی قبل از طرح موضوع 10 قلم کالای اساسی نفت توسط آقای زنگنه ما در سال 86 موتورهای 1.3 مگاوات ضدانفجار را تحویل دادیم.

*ایستگاه تست شرکت جمکو قابلیت تست الکتروموتورها تا توان 4 مگاوات را دارد

فارس: در حوزه تحقیق و توسعه چه اقداماتی در شرکت جمکو انجام شده است؟ شیوه تست الکتروموتورهای تولیدی توسط شرکت چگونه است؟

رستمی: شرکت جمکو چون بر مبنای دانش و طراحی بنا شده‌ است، رکن اساسی آن تحقیق و توسعه است. اگر ما واحد تحقیق و توسعه نداشته باشیم، آینده‌ای  نداریم و بدون آن نمی‌شود مسیر توسعه را طی نمود. حدود صد نفر از چهارصد نفر نیروی فعال در شرکت جمکو مهندس هستند. ما یک بخش به اسم R&D و یک بخش به نام واحد مهندسی در شرکت داریم که وظیفه این دو بخش مرتبط با حوزه طراحی موتور است. در ابتدا که شرکت جمکو راه‌اندازی شد، دقیقا چهل نفر نیروی تحقیق و توسعه بودند و آن زمان نزدیک به 800 نفر نیروی انسانی داشتیم.

در بحث تامین تجهیزات خط تولید هیچ مشکلی نداریم و اغلب تجهیزات در داخل شرکت موجود است. اما بعضی از مواد اولیه ساخت الکتروموتورها مثل ورق سیلیکون وارداتی است. مواد اولیه که وارد کارخانه می‌شود ابتدا در آزمایشگاه تضمین کیفیت آزمایش می شود و اگر رد شود کالا مرجوع می‌­شود و اگر تایید شود آن مواد اولیه وارد فرایند ساخت می ‌شود. در جریان ساخت‌وساز، کنترل کیفیت ما براساس استانداردها و آیین‌نامه‌ها فرایندهای ساخت را کنترل می‌کنند. در نهایت موتوری که ساخته شد روی استندِ تست قرار می گیرد. ما دو نوع استند داریم یکی برای موتورهای کوچک و یکی هم برای موتورهای با توان بالا که موتور تا دو مگاوات زیر بار واقعی، قابلیت تست دارد و تا 4 مگاوات بر اساس استانداردهای بین‌المللی قابلیت تست وجود دارد. این ایستگاه‌های تست در خاورمیانه منحصر به فرد است.

جالب است بدانید که برای پروژه یکانات که تمایلی از طرف کارفرما به استفاده از تولیدات داخلی نبود با پیگیری و اصرار مدیران جمکو مصوب شد که از موتورهای جمکو استفاده شود به شرطی که این الکتروموتور باید در خارج از کشور تست شود. نزدیکترین ایستگاه تست، کشور رومانی بود. آنها موتور را تست کردند و Certificate هم به ما دادند. الان هم آن موتورها در محل پروژه نصب است. چند قلم کالا در ساخت موتور مهم است: بیرینگ، عایق و ورق سیلیکون. این اقلام اگر با کیفیت باشد و فرآیند تولید نیز بر اساس استاندارد باشد، موتور باکیفیت تولید می شود.

* هیچ سیاست حمایتی از طرف دولت برای بومی‌سازی الکتروموتورها اتخاذ نشده است

فارس: آیا خرید تضمینی از شما انجام شده است؟ چون آقای زنگنه سال گذشته اعلام کردند که با تحریک تقاضا از طریق خرید تضمینی از شرکت‌های تولیدکننده حمایت می‌کنیم تا پای آنها به بازار کشور باز شود.

رستمی: گفتنی است برای اولین بار در پروژه خط لوله انتقال نفت از گوره به جاسک، بحث خرید تضمینی مطرح شده است که یکی از موتورهای موردنیاز را با روش خرید تضمینی بسازیم. در این سه سالی که بنده مسئول کار بودم، هیچ سیاست حمایتی از طرف دولت و وزارت نفت مشاهده نکردم و اتفاقا عکس آن رخ داده است، برای مثال می‌توان به ماجرای همین پروژه خط لوله انتقال نفت از گوره به جاسک اشاره کرد.

ما در تابستان 97 در جلسات شرکت نفت شرکت می کردیم. تازه بحث های این پروژه شروع شده بود. نوع پمپ‌ها و الکتروموتورها هم مشخص شده بود. توانایی ساخت ما بررسی شد. در نهایت در یک جلسه بعد از جمع بندی، شرکت های پمپ‌ساز و موتورساز در زمانی که آقای بی‌طرف معاون آقای زنگنه بود، ارائه‌ای از توانمندی‌های خود انجام دادند و برای وزارت نفت اطمینان خاطری به وجود آمد که شرکت های داخلی توانمند هستند و می تواند الکتروپمپ‌های خط گوره به جاسک را بسازند.

بعد از آن در مهر سال 98 آقای زنگنه قرارداد ساخت 50 الکتروپمپ را به مبلغ 48 میلیون یورو با سه تا شرکت پمپ‌ساز منعقد کرد. سه شرکت پمپ‌ساز پمپ صنعتی ایران، پمپیران و پتکو بودند. به ما اعلام کردند اگر می‌خواهید از موتورهایتان استفاده شود با این شرکت‌های پمپ‌ساز صحبت کنید و الکتروموتورها را تحویل بدهید. سپس متوجه شدیم شرکت پمپ‌های صنعتی ایران برای تهیه 20 عدد الکتروموتور با یک شرکت چینی قرارداد بسته است، بدون اینکه مناقصه برگزار شود. البته این شرکت پمپ‌ساز یک شرکت خصوصی است و می‌توانست این کار را کند ولی پس بحث حمایت از تولید داخل چه شد؟ پس این قانون حداکثر استفاده از توان داخل چه می‌شود؟

اما چون شرکت پمپیران نمی‌توانست بدون تشریفات موتور وارد کند در نتیجه مجبور شد مناقصه برگزار کند. ما و شرکت رشد صنعت به عنوان دو شرکت داخلی در آن مناقصه شرکت کردیم. شرکت چینی هم شرکت کرد و در نهایت باز هم همان شرکت چینی برنده شد. نکته جالب توجه اینکه آنها با 126 هزار یورو با این شرکت چینی قرارداد بستند و مدعی بودند قیمت شما 80 درصد بالاتر از قیمت پیشنهادی چینی‌ها بوده است. الان اگر قیمت یورو را 30 هزار تومان در نظر بگیرید، قیمت یک الکتروموتور چینی برایشان 3 میلیارد و 780 میلیون تومان تمام شده است یعنی مزیت قیمتی هم در این حوزه از بین رفته است.

فارس: شرکت مهندسی و توسعه نفت در پاسخ به اظهارات شما درباره توانمندی تولید الکتروموتورها دلایل مختلفی را ذکر کرده است. مثلا اینکه شما سابقه ساخت چنین الکتروموتوری را نداشتید یا گواهی اتکس نداشتید و همچنین برنامه شما با زمان‌بندی انجام شده توسط شرکت متن تطابق نداشت.

رستمی: ما به شرکت‌های پمپ‌ساز مراجعه کردیم، دوستان شرکت نفت از ما پرسیدند زمان تحویل موتورها شما چه زمانی می تواند باشد؟ ما در برنامه‌ای اعلام کردیم که شهریور 99 می‌توانیم الکتروموتورها را تحویل آنها دهیم، ولی گفتند دیر است و می بایست خرداد 99 تحویل دهید. اما همین الان آبان 99 تمام شد و هنوز الکتروموتورهایشان را از آن شرکت چینی تحویل نگرفته‌اند.

یکی از ایرادات آنها این بود که موتورسازها در این توان بالا موتور ضدانفجار تولید نکرده‌اند، البته ما توان بالاتر را تولید کرده‌ایم ولی ضدانفجار نبوده است. خب نکته اینجاست که ما اصلا تا به حال مشتری نداشتیم که تولید کنیم و الان اگر مشتری باشد شرکت جمکو توانایی ساخت این نوع الکتروموتورها را دارد. جمکو موتور 6.6 مگاوات معمولی را تولید کرده است و ادعا داریم که ضدانفجار هم می توانیم با این توان تولید کنیم. اگر موتور ساخته شد و تستش جواب نداد، موتور را تحویل نگیرند ولی آنها متاسفانه اراده‌ای برای تولید داخل این محصول ندارند و اصلا توجهی به ساخت داخل ندارد.

یکی از دلایل دیگر آنها این بود که ما گواهی اتکس را ارائه نکردیم. ما گواهی اتکس هر موتور ضدانفجاری را که تولید می کنیم داریم. اتکس گرفتن یعنی شما باید موتوری را تولید کنید، سپس به چند شرکت در داخل کشور که نماینده شرکت های بین ‌المللی هستند که اتکس می دهند مراجعه کنید و بعد از تست های استاندارد گواهی‌نامه بگیرید. در نتیجه وقتی شما دستگاهی نساختید به دستگاه نساخته شما اتکس نمی دهند. اینطور نیست که بگویند چون شما این توانایی را دارید ما به شما گواهی می دهیم. باید دستگاه ساخته شود و تست هم روی آن انجام شود و در فضای انفجاری قرار گیرد. جالب است بدانید تنها شرکتی هم که در کشور آزمایشگاه ضدانفجار دارد، شرکت جمکو است. ما اتاقکی داریم که می توانیم الکتروموتورها را در آن تست انفجار انجام دهیم.

* الکتروموتور ضدانفجار 3.2 مگاوات را خواهیم ساخت تا اثبات کنیم توان ساخت در کشور وجود دارد

فارس: بازار محصولات شرکت جمکو چگونه است؟ در کدام حوزه‌ها و صنایع فعالیت دارید؟

رستمی: بازار شرکت جمکو مانند الکتروموتورسازهای دیگر نیست که محصولات خانگی را شامل شود. یعنی ما اصلا موتور موردنیاز وسایل خانگی را تولید نمی‌کنیم بلکه موتورهای تولیدی شرکت جمکو در صنایع بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد. شرکت‌های فولادی، نیروگاهی، پتروشیمی، سیمانی و ... بازار هدف جمکو هستند. یک بخشی از کار ما براساس سفارش‌هایی است که به ما اعلام می‌­شود. ما یکسری از موتورهایمان، موتور روتین است که در انبارمان موجود است و با مراجعه مشتری به او فروخته می‌شود. این موتورها براساس نیازسنجی‌های کشور ساخته می‌شود، زیرا ما می ‌دانیم در کشور چه موتورهایی نیاز است.

یک بخش دیگری از کار ما به صورت پروژه‌ای است، مثل پروژه آب‌رسانی غدیر که هشت دستگاه لازم داشت. مشخصات فنی می‌دهند و بعد از تایید فنی، موتور ساخته می‌­شود. همچنین برای مپنا اخیرا 270 موتور ساختیم. این موتورها براساس سفارش شرکت مپنا ساخته شده است. من اخیرا بحثی را در وزارت نفت مطرح کردم که شرکت ملی نفت فرصت تولید الکتروموتور ضدانفجار 3.2 مگاوات از کشور گرفت. یعنی اگر این فرصت در اختیار شرکت ‌های داخلی می ‌گذاشتند، ایران به این توانمندی دست می‌یافت.

یک سوال، چرا جایگا ه‌های سی.ان.جی در کشور توسعه پیدا نمی‌­کند؟ این همه شلوغی برای صف گاز هست ولی جدیدا تعداد جایگاه‌ها توسعه پیدا نکرده است. چون برای احداث جایگاه‌ها موتور و کمپروسور ضدانفجار لازم است که وارداتی بودند والان چون تحریم شدیم به ما نمی ‌دهند. این ایستگاه‌ها موتور ضدانفجار نیاز دارند که ما آنها را ساختیم و گواهی اتکس را هم گرفتی و در حال حاضر هم با ما قرارداد دارند که این الکتروموتورها را بسازیم.

الان هم جدیدا مطرح کردند که می‌خواهند برای پروژه گوره به جاسک 5 الکتروموتور از ما بخرند البته این موضوع فعلا فقط در حد حرف باقی مانده است. بنده به شما می‌گویم که چه این‌ها با ما قرارداد ببندند یا نبندند، ما یک موتور ضدانفجار با توان بالا را خواهیم ساخت. فقط برای اینکه به اینها اثبات کنیم می‌­توانستیم بسازیم و شما سراغ ما نیامدید. حالا اگر دوست داشتند می ‌تواند به عنوان موتور یدک کنار محصولات خارجی‌شان بگذارند تا هر وقت موتور چینی از کار افتاد این را جایگزین کنند.

در حال حاضر شرکت جمکو در حال ساخت الکتروموتوری است با توان 4000 اسب بخار و 34 قطب که در سال جهش تولید از این موتور رونمایی می‌­شود. این موتور برای یکی از معادن کشور قرار است ساخته شود و جایگزین موتور GE آمریکا می‌شود. این موتورها قبلا وارداتی بودند ولی حالا ما قرارداد بستیم و 50 درصد موتور تا به الان ساخته شده و مابقی هم به دست متخصصین داخلی در شرکت جمکو در حال ساخت است. اما آن شرکت می‌­توانست بگوید شما تا حالا از این نوع موتور نساخته‌اید و نمی‌توانیم به شرکت داخلی اعتماد کنیم ولی آن شرکت محترم قبول کرد و ما هم مسئولیت ساختش را پذیرفتیم.

به نظر من وزارت نفت اتکا به تولید داخل را در مقام حرف و گزارش نباید ببیند بلکه در مقام عمل باید دید. الان هم طوری شده که مدیری می گوید به توان داخل اتکا کردم و این را افتخار می داند. من می گویم این افتخار نیست، وظیفه‌ات است. پس این طوری نیست که بگوید چون به داخل اتکا کردم باید به من مدال بدهید. این جز وظایف مدیر دولتی است. اگر به داخل اتکا نکنی مشکل داری.

فرآیند کاهش تولید پارس جنوبی آغاز شده و هر سال سرعت خواهد گرفت  هیچ جای جهان مثل ایران نیست که تمامی خانه‌ها گازکشی شده باشند  پایان قرن نفت و هزاران میلیارد دلار سرمایه ای که کم ارزش می شود  طرح تبدیل دودکش نیروگاه به خوراک واحد پتروشیمی  تحلیل مقایسه ای مصرف واقعی انرژی برق در ایران