ظرفیت تولید متانول جهان در حال حاضر بیش از 100میلیون تن و میزان تولید حدود 87 میلیون تن در سال است با بهره برداری کامل از متانول کاوه، دنا، سبلان، سیراف و سایر واحدهای متانول تولید متانول ایران به حدود 20 میلیون تن در سال خواهد رسید. با لحاظ میزان افزایش مصرف سالانه متانول و افزایش سریع میزان تولید در سال های آتی خصوصا در آمریکا، بزودی شاهد افزایش فاصله بیشتر میان ظرفیت تولید نصب شده در  جهان با میزان تولید خواهیم شد زیرا تقاضا برای همه ظرفیت های نصب شده وجود نخواهد داشت و برخی شرکتهای تولیدی مجبور به کاهش ظرفیت تولید به حدود 50 درصد خواهند شد. با این اوصاف رقابت شدید بین صادرکنندگان منجر به کاهش قیمت متانول خواهد شد. 

 

با این اوصاف از جمله عوامل تاثیرگذاری که نقش تعیین کننده در تجارت متانول خواهند داشت عبارتند از:

 

قیمت تمام شده متانول در هر کشور و‌هر شرکت

میزان سرمایه گذاری هر کشور و شرکت در صنایع پائین دست متانول

موضوعات سیاسی و تحریم و خطرات جنگ و غیره

در حال حاضر قیمت تمام شده متانول در ایران بین 95 تا 120 دلار بر تن است و قیمت تمام شده متانول در چین به عنوان یکی از بزرگترین مصرف کنندگان متانول ایران و جهان حدود 200 دلار است با لحاظ  هزینه حمل تا چین و سایر هزینه های جانبی باز هم تولید کنندگان متانول ایران توان رقابتی نسبتا مناسبی با شرکتهای فروشنده‌ متانول چین و شرکت های آسیایی دارند. شرکتهای چینی به سمت واحد های MTO حرکت نموده اند وبخش قابل توجهی از متانول وارداتی از ایران در واحدهای MTO استفاده می شود با قیمت های کنونی الفین استفاده از متانول 200 دلاری و حتی متانول 170 دلاری در واحدهای MTO چندان مقرون به صرفه نیست چرا که قیمت اتیلن و پروپیلن اکنون حدود850 تا 900 دلار شده و با ورود محصولات آمریکایی در حجم بالا و‌قیمت کم چشم انداز چندان روشنی هم برای افزایش قیمت اتیلن و پروپیلن در آینده نزدیک متصور نیست.   برای تولید یک تن اتیلن یا پروپیلن باید حدود 3 تن متانول مصرف شود که اگر قیمت متانول 200 دلار باشد می شود 600 دلار با لحاظ هزینه کاتالیست ها و سایر هزینه های تولید، قیمت هر تن اتیلن و پروپیلن در شیوه MTO حدود 800 دلار خواهد شد که با توجه به نوسانات بازار و ریسک های متعدد و قیمت های کنونی توجیه اقتصادی چندانی ندارد لذا تنها راه منطقی این است که در واحدهای MTO  از گاز متان به تولید متانول ۸۷ درصد و از آن به اتیلن و پروپیلن برسند در این صورت با ورود به زنجیره ارزش حاشیه سود نسبتا مناسبی حاصل خواهد شد که اگر چنین شود مصرف متانول وارداتی در واحدهایMTO  چین کاهش خواهد یافت. نکته مهم اینکه بیش از 80 درصد متانول ایران به چین و بخش کمی هم به هند صادر می شود که هر دو بازار در معرض تهدید جدی توسط متانول صادراتی آمریکای شمالی و جنوبی قرار دارند.

 

درحال حاضر حدود 28 درصد متانول تولیدی جهان یعنی حدود ۲۵ میلیون تن در واحد های تولید فرمالدئید مصرف می شود و حدود 20 درصد در واحدهای MTO و 10 درصد در تولید اسید استیک و حدود 8 درصد در واحدهایMTBE/TAME و حدود 12 درصد به عنوان سوخت و مکمل سوخت دیزل و8 درصد در DME  و 10 درصد مابقی نیز در سایر حوزه ها  استفاده می شود. سهم مصرف واحدهای MTO رو به افزایش است و ممکن است به 30 درصد برسد.

 

حدو28 درصد متانول در تولیدفرمالین استفاده می شود که درصد کمی از فرمالین تحت عنوان پارافرمالین صادر می شود عمده فرمالین تولیدی جهان در همان کشورهای تولید کننده مصرف می شود. حدود 63 درصد فرمالدئید آب است لذا صادرات آن با توجه به هزینه های سنگین حمل اقتصادی نیست لذا جهت صادرات آن را با صرف هزینه و احداث واحد پارافرمالدئید به محصول خشک که آب آن جدا شده تبدیل می کنند که هزینه های خاص خود را دارد بخشی از متانول نیز به UFC80 تبدیل می شود که ترکیب متانول و اوره است و کاربرد آن نیز بیشتر در صنعت رزین ها می باشد این محصول نیز 20 درصد آب دارد که صادرات آن هزینه بیشتری دارد،لذا مقرون به صرفه است که صنایع پائین دست متانول در حوزه فرمالدئید ها و رزین های مربوطه در ایران احداث گردند.

 

تا چند سال پیش آمریکای شمالی وارد کننده متانول بود و سالانه حدود 6 میلیون تن متانول از امریکای جنوبی خصوصا کشور کوچک ترینیداد و توباگو و کشو وارد می کرد اما اکنون آمریکای شمالی حدود 8 میلیون تن صادرات خواهد داشت و 6 میلیون تنی هم که آمریکای جنوبی به آمریکای شمالی صادر می کرد اکنون روانه چین و هند و اروپا و سایر وارد کنندگان خواهد شد و رقابت در فروش متانول سخت و سخت تر خواهد شد. 

 

پتروشیمی زاگرس به عنوان بزرگترین واحد تولید کننده ایران طی سالهای گذشته که حاشیه سود مناسبی کسب می نمود تمرکز خود را در استمرار تولید قرار داد و‌اقدام جدی جهت اجرای پروژه MTO انجام نداد عدم سرمایه گذاری در حوزه پائین دست متانول در آینده شرکت  را تحت فشار قرار خواهد داد فرصت برجام فرصت مناسبی جهت احداث واحد MTO توسط این شرکت بود که محقق نگردید  و در شرایط افزایش تولید متانول و‌محدودیت های بازار فشار بر تولیدکنندگان‌بزرگ بیشتر خواهد شدو ممکن است مجبور شوند با 60تا 70 درصد ظرفیت تولید کنند که این منجر به عدم النفع کلانی خواهد شد.

 

شرکتهای بزرگ تولید کننده متانول از جمله زاگرس، گروه انرژی سپهر و کاوه می بایست از توسعه صنایع پائین دست متانول از قبیل احداث واحد های MTO، فرمالدئید،  اسید استیک، MTBE، دی متیل ترفتلات و غیره حمایت نمایند یا در سرمایه گذاری یا انعقاد قراردادهای منطقی در تامین خوراک این واحدها بگونه ای که جذابیت لازم برای سرمایه گذاری ایجاد شود و قراردادهای  برد برد برای بلند مدت منعقد گردد. مجلس در سال 93 قانون خوبی برای حمایت از زنجیره ارزش تصویب نمود و به وزارت نفت اجازه داد تا میزان 30 درصد نرخ خوراک گاز و مایع متناسب با میزان سرمایه گذاری در زنجیره ارزش تخفیف دهد اما این قانون در عمل به درستی پیگیری و اجرا نشد که اگر می شد قطعا اکنون شرایط بسیار بهتری داشتیم.

 

موضوع دوم احداث واحد های MTO  می باشد. از سال 1405 تولید اتان در کشور کاهش خواهد یافت و دلیل آن افت فشار گاز مخازن گازی پارس جنوبی خواهد بود یعنی از 7 سال آینده واحدهای الفینی منطقه عسلویه با مشکل تامین خوراک اتان مواجه خواهند شد و حتی در مقاطع اورهال فازهای پارس جنوبی ممکن است واحدهای پلی اتیلنی نیز با مشکل تامین خوراک مواجه شوند و قطعا این وضعیت از 10 سال آینده سخت تر خواهد شد مگر اینکه با استفاده از پمپ های خاص گاز اتان از مخزن استخراج شود و در همه سکوها پمپ های لازم جهت حفظ تولید اتان و سایر تولیدات ارزشمند نصب گردد

 

 منطقی است در منطقه عسلویه روی واحدهای MTO و GTO سرمایه گذاری شود درست است که سرمایه گذاری اولیه واحدهای GTO نسبتا بالاست اما با نگاه بلند مدت حاشیه سود این واحدها مناسب و قابل رقابت با واحدهای الفینی خواهد بود و دلیل آن این است که در ایران گاز متان بسیاری وجود دارد. با توجه به حجم بالای سرمایه گذاری مورد نیاز جهت احداث واحدهای MTO و GTO تنها راه منطقی دریافت وام های ارزی بلند مدت با بهره کم است. شرکتهای معتبری چون پتروشیمی زاگرس، پتروفرهنگ و چند شرکت دیگر اعتبار لازم جهت دریافت وام های کلان با بهره کم از بانک ها و تامین کنندگان مالی بزرگ جهان را دارند و در صورت رفع موانع تحریم و موانع و محدودیت هایبانکی،  بستر جهت دریافت وام های بلند مدت کم بهره جهت اجرای پروژه های بزرگ یاد شده فراهم خواهد گردید 

 

 بخش قابل توجهی از گاز متان در مصارف خانگی و تجاری و نیروگاه ها به هدر می رود و وزارت نفت با کمترین قیمت گاز را به این 3 بخش پر مصرف می فروشد اگر نفروشد هم مصرف کننده عمده دیگری ندارد. حدود 70 میلیارد متر مکعب گاز تولیدی کشور در این 3 بخش هدر می رود در حالی که مصرف یک واحد 1.65 میلیون تنی متانول یا یک واحد 550 هزار تنی GTO حدود 1.4 میلیارد متر مکعب گاز متان است. یعنی اگر 10 واحد GTO در ایران احداث شود جمعا 14 میلیارد متر مکعب معادل یک پنجم گازی که هدر می دهیم گاز مصرف خواهند نمود اما سالانه حدود 5 میلیارد دلار درآمد ارزی و ده ها هزار شغل مستقیم و غیر مستقیم ایجاد خواهند نمود.  اما در خصوص توجیه اقتصادی واحدهای GTO این نکته مهم است که ما 1.4 میلیارد متر مکعب گاز متان به قیمت تغریبی 112 میلیون دلار را به 550 هزار تن اتیلن و پروپیلن با ارزش حدود 450 میلیون دلار تبدیل می کنیم برای احداث یک واحد GTO با ظرفیت تولید یاد شده، بدون واحدهای پلی اتیلن و پلی پروپیلن نیاز به 850 میلیون دلار سرمایه گذاری می باشد. هزینه تولید  یا OPERATING COST واحدهای GTO کمتر از سایر واحدهای الفینی است اما حجم سرمایه گذاری بیشتر است لذا تنها در صورت تامین منابع ارزی با بهره کم و دوره تنفس مناسب و با نگاه استراتژیک و بلند مدت این پروژه ها اقتصادی است خصوصا برای ایران پروژه های MTO نسبت به همه کشورهای جهان اقتصادی تر است به دلیل اینکه گاز متان زیاد و پایدار در اختیار دارد و ضمن اینکه خود یک مصرف کننده محصولات الفینی است دسترسی مناسب جغرافیایی به بازارهای مهم جهان دارد و نیروی انسانی ارزان و متخصص و سایر پیش نیازها و زیرساخت های لازم را در اختیار دارد.

 

سرمایه گذاری در حوزه پائین دست متان از قبیل متانول، MTO و زیر شاخته های متانول از قبیل فرمالین و اسید استیک و غیره در ایران ضروری به نظر می رسد.  و امید است با رفع موانع جذب سرمایه گذاری خارجی و امکان دریافت وام های کم بهره بلند مدت، مشوق های لازم جهت سرمایه گذاری بخش خصوصی در این حوزه ایجاد شود و یکی از قابل اتکا ترین مشوق ها اختصاص خوراک با قیمت بخش تجاری و خانگی و نیروگاهی برای مدت 10 سال برای سرمایه گذاری های جدید است.