مهمترین و اقتصادی ترین خوراک های صنعت پتروشیمی جهت تولید محصولات پلیمری از جمله اتیلن پروپیلن و آمونیاک و اوره و متانول و اتیلن گلایکول و غیره عبارتند از سه گاز1 و2 و 3 کربنه بنام های  متان، اتان و پروپان، همه اینها مواد اولیه ای است که در ایران به وفور وجود دارد اما در عربستان این گازها با صرف هزینه زیاد از گاز های همراه نفت به عنوان محصول ثانویه استحصال می شوند به دلیل کمبود مواد اولیه یاد شده در عربستان بسیاری از واحدهای پتروشیمی این کشور با خوراک مایع که از حاشیه سود کمتری  نسبت به واحدهای خوراک گازی برخوردارند تغذیه می شوند.  با وجود وفور خوراک های گازی ارزشمند  در ایران،  اگر ایران شرکتی چون سابیک را در اختیار داشت با وجود این خوراک های در دسترس و فراوان  متان. اتان‌ و پروپان ،  کشور ما اکنون سهم بیشتری از تولید صنعت پتروشیمی جهان را بنام خود ثبت می نمود. عربستان حدود ٩ واحد PDH بزرگ را در حال راه اندازی دارد و ایران با وجود اینکه دومین یا سومین تولید کننده پروپان جهان  است هنوز هیچ واحد PDH را به مرحله بهره برداری نرسانده است. صنعت پتروشیمی ایران نیاز به یک هلدینگ بزرگ توسعه محور حرفه ای در سطح سابیک عربستان دارد.

 

تجربیات موفق ادغام شرکتهای هم گروه در هلدینگ تخصصی:

 

شرکت‌های نفتی و پتروشیمی مختلف در سراسر دنیا در جهت افزایش رقابت‌پذیری و حاشیه سود، از ۵۰ سال پیش به دنبال مدل‌های ادغام عمودی و افقی با سایر شرکت‌ها رفته‌اند. با پیچیده شدن بازار نفت و صنایع تکمیلی در ۱۵ سال اخیر این موضوع پررنگ‌تر شده و جزو اصلی‌ترین راهکارهای بقا در بازار جهانی به‌شمار می‌آید. یکی از دلایل این ادغام‌ها رشد روز افزون و جهانی زنجیره صنعتی پتروشیمی است، این موضوع سبب می‌شود تا صنایع سیاست‌های اتخاذ کرده ازسوی دولت‌ها را سریع‌تر و با عوارض کمتری اجرایی کرده و در نهایت نیازهای کشور در آن حوزه‌ای که برنامه‌ریزی شده بود تامین شود. نمونه این موضوع را می‌توان در صنعت پالایش ژاپن مشاهده کرد که شروع آن با ادغام شرکت‌های شوآاویل (Showa Oil)  و شِل‌سِکیو (Shell Sekiyu) در سال ۱۹۸۵همراه بود. از آن پس نیز ادغام‌های مختلفی در صنعت نفت ژاپن اتفاق افتاد که می‌توان به ادغام شرکت‌های نفت نیپون (Shell Sekiyu) و میتسوبیشی (Mitsubishi Oil)در سال ۱۹۹۹، ادغام شرکت مشترک نیپون و میتسوبیشی با کوسمو (Cosmo Oil) در همان سال و ادغام شرکت نفت نیپون با شرکت انرژی ژاپن در سال ۲۰۱۰ (Petroleum Association of Japan (PAJ),) اشاره کرد. همچنین در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ با تصویب قوانین جدید پالایشی ژاپن در جهت همگرایی پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها، شرکت‌های پالایشی نزدیک به یکدیگر در مناطق مختلف ژاپن برای دستیابی به اهداف تعیین‌شده در قوانین، به اشتراک جریان‌های مواد و واحدهای پالایشی خود با یکدیگر روی آورده‌اند

 

شرکت سابیک عربستان نمونه دیگر تمرکز مدیریت در صنعت پتروشیمی یک کشور نفتی می باشد. شرکت سابیک عربستان با تمرکز در مدیریت صنعت پتروشیمی این کشور  و شیوه‌های کاملا حرفه ای و حاکم نمودن اصول مدیریت حرفه ای و در مقیاس جهانی توانست جایگاه کم نظیری در صنعت پتروشیمی جهان به خود اختصاص دهد در مدتی که سابیک با تمام قدرت و سرعت به پیش می رود و در عرصه ملی و جهانی افتخارات پی در پی ثبت می کند شرکتهای پتروشیمی ایران  با پراکندگی  و مدیریت جزیره ای هر سال فاصله عقب ماندگی خود نسبت به سابیک را افزایش می دهند. 

 

 

 

محصولات شرکت سابیک: این شرکت چهارمین تولید کننده پلی اولفین ها ، سومین تولید کننده پلی اتیلن و چهارمین تولید کننده پلی پروپلین در جهان است .

 

شرکت سابیک بزرگترین تولید کننده مونواتیلن کلایکول ، اوره گرانول، پلی فنیلن، متانول، پلی اترآمید و MTBE در جهان است .

 

 

 

اما در ایران مدیریت شرکتهای تحت پوشش دولت پراکنده می باشند تعدادی از شرکتها تحت پوشش تاپیکو زیر مجموعه شستا اداره می شوند برخی تحت پوشش صندوق تامین اجتماعی نیروهای مسلح اداره می شوند و برخی تحت پوشش صندوق بازنشستگی کشوری،  موضوع ادغام گام به گام  برخی شرکتهای پتروشیمی هم گروه تحت مدیریت دولت در هلدینگ خلیج فارس و دستیابی به مزایای کم نظیر ادغام شرکتهای پتروشیمی در یک مجموعه بزرگ تخصصی و با مدیریت غیر سیاسی از ابعاد مختلف دارای اهمیت می باشد.

 

 

 

 یکی از بزرگترین و کم نظیر ترین مجتمع های پتروشیمی ایران شرکت پتروشیمی جم است که تحت پوشش صندوق بازنشستگی کشوری اداره می شود.

 

شرکت پتروشیمی جم دومین شرکت تولید کننده اتیلن و بزرگترین واحد تولیدکننده محصولات پلیمری در ایران و یکی از محوری ترین شرکتهای پتروشیمی در منطقه عسلویه می باشد دلایل نقش محوری آن در منطقه عسلویه  عبارتند از: 

 

- تنها و بزرگترین تولید کننده پروپیلن در منطقه عسلویه است

 

- تنها شرکت تولید کننده بوتادین در عسلویه و بزرگترین تولید کننده بوتادین در کشور است

 

- بزرگترین تولید کننده بنزین پیرولیز عسلویه به عنوان خوراک پتروشیمی نوری است

 

- تنها دریافت کننده خوراک c3+ به عنوان خروجی واحدهای الفینی  منطقه است

 

- تامین کننده خوراک اتیلن شرکت های پتروشیمی مهر و فرساشیمی است

 

-   پتروشیمی جم واحد تکمیل کننده  پتروشیمی نوری است و بدون وجود جم پتروشیمی نوری برای ادامه تولید به شدت دچار مشکل می شود و مجبور به کاهش قابل توجه در ظرفیت تولید خواهد شد زیر مصرف کننده اصلی محصول لایت اند پتروشیمی نوری، شرکت پتروشیمی جم می باشد.

 

- دریافت کننده خوراک بوتان از پتروشیمی پارس و فازهای پارس جنوبی است

 

- ظرفیت تولید یک میلیون تن پلیمر شامل پلی اتیلن سبک و سنگین و پلی پروپیلن را دارد

 

- بخشی از بنزین مورد نیاز واحد استایرن  پتروشیمی پارس از  بنزین پیرولیز پتروشیمی جم استحصال می گردد

 

اما هلدینگ بزرگ خلیج فارس:

 

- بزرگترین هلدینگ تولید کننده محصولات پتروشیمی در ایران 

 

-  مالک سهام عمده پتروشیمی های نوری، پارس، آریاساسول، مهر و واحد های بزرگ یوتیلیتی مبین و دماوند در عسلویه است

 

- مالک سهام عمده پتروشیمی های بزرگ منطقه ماهشهر و برخی نقاط دیگر کشور است

 

هلدینگ خلیج فارس یک هلدینگ با ساختار و شاکله حرفه ای و تخصصی است و زیر نظر وزارت نفت به عنوان تخصصی ترین وزارت خانه در حوزه نفت گاز و پتروشیمی اداره می شود  وزارتخانه ای که تمام ساختار و شرح وظایف و بدنه نیروی انسانی و سابقه و تجربه و ساختار فکری آن برای تولید و توسعه صنعت نفت گاز و پتروشیمی طراحی شده است.

 

با این وجود منطقی ترین شیوه این است که پس از ادغام پتروشیمی های مهم در هلدینگ خلیج فارس سهام این هلدینگ ازطریق فرآیند بورس به مردم و سرمایه گذاران خرد وکلان بخش خصوصی واگذار گردد چرا که هیچ شرکتی چه بزرگ و چه کوچک تحت مدیریت دولت آینده روشنی نخواهد داشت و سرنوشت نهایی شرکتهای دولتی سقوط یا فروپاشی یا اتلاف منابع و بهره وری نا مطلوب است

 

بخشی از ادله ضرورت های ادغام:

 

هلدینگ خلیج فارس یک هلدینگ با ساختار و شاکله حرفه ای و تخصصی است و زیر نظر وزارت نفت به عنوان تخصصی ترین وزارت خانه در حوزه نفت گاز و پتروشیمی اداره می شود  وزارتخانه ای که تمام ساختار و شرح وظایف و بدنه نیروی انسانی و سابقه و تجربه و ساختار فکری و تصمیم گیری آن در حوزه های حرفه ای و تخصصی نفت گاز و پتروشیمی می باشد  اما پتروشیمی جم زیر نظر یک وزارتخانه کاملا غیر حرفه ای در حوزه صنعت پتروشیمی و وزارتخانه ای که به دلیل نوع و تنوع فعالیت های آن یک وزارتخانه سیاسی اجتماعی  محسوب می شود اداره می شود. واقعیت این بوده و هست که تصمیم گیرنده اصلی در خصوص عزل و نصب مدیر عامل جم وزیر رفاه می باشد وزیری که سنخیت و تخصصی در این حوزه ندارد و درون وزارتخانه اش ساختار تصمیم سازی حرفه ای در این خصوص وجود ندارد لذا جابجایی مدیرعامل پتروشیمی جم بر اساس عملکرد وی نیست بلکه معمولا شاخص های غیر تخصصی و بعضا سیاسی از عوامل اصلی تصمیم گیری در خصوص عزل و نصب مدیر عامل جدید پتروشیمی جم بوده است. ادامه این روند شرکت معظم پتروشیمی جم را با مشکلات زیادی مواجه خواهد نمود و این سرمایه بزرگ ملی را آرام آرام به سمت فرسودگی و نخوت سوق خواهد داد. 

 

البته ریشه مشکلات ساختار  تصمیم گیری های کلان حوزه اقتصاد کشور است که تا آن اصلاح نشود احاطه فضای سیاسی بر فضای حرفه ای و اقتصادی تداوم خواهد یافت.

 

برنامه استراتژیک ادغام پتروشیمی جم در هلدینگ خلیج فارس  در واقع چند هدف ارزشمند را پیگیری می کند که برخی از آنها عبارتند از:

 

- نجات پتروشیمی جم از فضای سیاسی و مدیریت وزارتخانه سیاسی اجتماعی و حاکم شدن نگاه و فضای تخصصی از صدر تا ذیل این شرکت و همچنین کاهش نگرانی و ناراحتی کارکنان از نگاه های سیاسی و احیانا باندی بر این شرکت تخصصی که ویرانگر انگیزه و تفکر حرفه ای کارکنان و تیم فنی و اجرایی توانمند این شرکت می باشد

 

- با توجه به اینکه سهامداران پتروشیمی جم بازنشستگان کشور هستند این اقدام برای این سهامداران شریف اطمینان بخش خواهد بود و از دغدغه هایشان خواهد کاست

 

- هم افزایی بین جم و شرکتهای هلدینگ خلیج فارس در تامین خوراک و فروش محصول افزایش خواهد یافت

 

- برنامه های توسعه ای پتروشیمی جم با اطمینان و رویکرد منطقی پیش خواهند رفت

 

 شیوه پیشنهادی جهت ادغام پتروشیمی جم در هلدینگ خلیج فارس:

 

راهکار اول: تصاحب سهام مدیریتی پتروشیمی جم در قالب افزایش سرمایه

 

- ارزش میانگین  سهام پتروشیمی جم در بورس استخراج و به همان میزان در هلدینگ خلیج فارس افزایش سرمایه انجام شود

 

 - با هماهنگی رئیس جمهور و  هماهنگی وزرای مربوطه، شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی کشوری به عنوان مالک ٢٥ درصد سهام پتروشیمی جم در این افزایش سرمایه شرکت کند و سایر سهامداران عمده هلدینگ خلیج فارس در افزایش سرمایه شرکت ننمایند و حق تقدم خود را به شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی کشوری واگذار کنند و ارزش سهام 25 درصدی پتروشیمی جم آورده غیر نقدی شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی در این افزایش سرمایه خواهد بود.

 

 - با این افزایش سرمایه،  هلدینگ خلیج فارس مالک ٢٥ درصد سهام پتروشیمی جم می شود و با توجه به ٥ درصد سهام پترول و ١٥ درصد سهام عدالت در اختیار NPC  هلدینگ خلیج فارس خواهد توانست در پتروشیمی جم نقش مدیریتی بر عهده بگیرد، از طرف دیگر با توجه به ارزش سهام هلدینگ خلیج فارس، شرکت سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی با حضور در این افزایش سرمایه و آورده غیر نقدی سهام 25 درصدی پتروشیمی جم،  مالک درصد مناسبی سهام در  هلدینگ خلیج فارس خواهد شد و مدیریت پتروشیمی جم به هلدینگ تخصصی خلیج فارس و وزارتخانه تخصصی  واگذار می گردد. 

 

راهکار دوم: 

 

طی برنامه ای هماهنگ شده، شرکت پتروشیمی جم برای اتصال به نجیره تامین خود برنامه خرید حدود 30تا 40 درصد سهام پتروشیمی نوری را مصوب نماید و بابت این هدف برنامه افزایش سرمایه را در مجمع مصوب نماید. در برنامه افزایش سرمایه طی توافق مدیریت هلدینگ خلیج فارس و صندوق بازنشستگی کشوری،  حق تقدم 25 تا 30 درصد سهام مربوط به صندوق بازنشستگی کشوری در پتروشیمی جم  در اختیار هلدینگ خلیج فارس قرار گیرد و این هلدینگ بجای پرداخت وجه نقد بر اساس قیمت های کارشناسی مورد تائید درصد معینی از سهام پتروشیمی نوری (حدود 30 تا 40 درصد)را به پتروشیمی جم منتقل نماید. به این ترتیب پتروشیمی جم ذینفع پتروشیمی نوری خواهد شد و هم افزایی بین دو شرکت افزایش خواهد یافت چرا که این دو شرکت وابستگی زیادی به هم دارند و خوراک کوره های مایع پتروشیمی جم توسط پتروشیمی نوری تامین می شود همچنین کل بنزین پیرولیز تولیدی پتروشیمی جم تحویل پتروشیمی نوری می شود و در ادامه بنزن حاصل از بنزین پیرولیز به عنوان خوراک واحد استایرن از طرف پتروشیمی نوری تحویل پتروشیمی پارس می گردد و این زنجیره به هم متصل هستند. 

 

با انجام هر یک از اقدامات فوق مدیریت پتروشیمی جم به هلدینگ تخصصی پتروشیمی خلیج فارس منتقل می شود و هم افزایی بین پتروشیمی جم و شرکتهای ذیل هلدینگ خلیج فارس خصوصا پتروشیمی نوری افزایش می یابد و مهمتر اینکه پتروشیمی جم از فضای نامناسبی که بعد از واگذاری به صندوق بازنشستگی برای آن ایجاد شد خارج می گردد و ذیل یک هلدینگ تخصصی اداره خواهد شد. 

 

سیدحسین میرافضلی