خبرگزاری تسنیم: یک کارشناس انرژی با توصیه به رئیس جمهور آینده ایران به تمرکز بر بحث تولید صیانتی به عنوان یک سیاست مهم در بخش نفت گفت با سرمایه گذاری ۱۷ میلیارد دلاری در زمینه تزریق گاز به چاه های نفت می توان ۵۶۰ میلیارد دلار نفت بیشتر برداشت کنیم.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم یکی از مواردی که نامزدهای انتخاباتی در صنعت نفت باید به آن توجه داشته باشند بحث تولید صیانتی مخازن نفتی است که یکی از روش های تولید صیانتی تزریق گاز به میادین نفتی است در همین رابطه با اسماعیل ثابتی یکی از کارشناسان انرژی گفت‌وگو کردیم:

بفرمایید به چه نوع تولیدی، تولید صیانتی می گویند؟
از نظر مفاهیم مهندسی مخزن، تولید صیانتی به تولیدی اطلاق می شد، که ما بالاترین تولید را با این دو ویژگی داشته باشیم. این تولید باید قابل برنامه ریزی برای دراز مدت و دارای بازیافت حداکثر از مخازن نفتی باشد.
تولیدی که قبل از انقلاب اسلامی صورت می گرفت، تولید غیر صیانتی بود. اگر به همان روال تولید صورت می گرفت و این انقلاب انجام نمی شد، نفتی که ما در حال حاضر داشتیم، فقط تکاپوی خوراک پالایشگاه های داخلی بود و ما برای صدور، دیگر نفتی نداشتیم. الان با دارا بودن حدود 11 درصد ذخایر نفت جهان و 18 درصد ذخایر خاورمیانه به عنوان دومین تولید کننده کشورهای عضو اوپک در جهان انرژی و تأمین انرژی جهان تأثیرگذار هستیم.
این یکی از دستاوردهای بزرگ انقلاب است که ما در حال حاضر این توانمندی را به لحاظ تولید نفت وگاز به عنوان عنصر هیدروکربوری در کشور دارا هستیم.

از آنجا که یکی از مهمترین بخش های صنعت نفت، بحث استخراج و فراوری و اهمیت تزریق گاز در مخازن نفتی به منظور تضمین تولید است. کمی در این مورد توضیح دهید که چرا به چاه ها گاز تزریق می شود؟
وقتی ما از میادین نفتی برداشت می کنیم، از فشار اولیه آن کاسته می شود. ما برای ترمیم و تأمین این فشار، گاز را از طریق چاه های خاص به مخزن تزریق می کنیم و آن فشار اولیه را مجددا ترمیم می کنیم و آن در حقیقت قدرت رانش نفت از زیرزمین به سطح العرض را تأمین می کند.
زمانی که انقلاب اسلامی صورت گرفت گازهای همراه نفت را که می بایست جمع آوری و به میادین نفتی تزریق کنیم فقط حدود 20 درصد گازها جمع آوری می شد. 80 درصد گازها در مشعل ها سوزانده می شد یعنی در واقع هدر می رفت.
در حال حاضر حدود 92درصد گازهای تولیدی همراه را جمع آوری می کنیم برخی از آن ها را برای مصرف داخلی وارد شبکه می کنیم و مقادیری از آن را در میادین نفتی تزریق می کنیم. همچنین برای 6درصد گازها پروژه فعال داریم. تنها برای 2درصد گازهای تولیدی همراه، برنامه مطالعاتی داریم. به دلیل پراکندگی بسیار زیادی که برای این گازها وجود دارد به لحاظ جمع آوری صرفه اقتصادی وجود ندارد و علی رغم فقدان صرفه اقتصادی، فقط به لحاظ حفاظت از محیط زیست هم برنامه داریم. ان شاء الله در آخر برنامه چهارم توسعه هیچ گازی را به مشعل نخواهیم داد و صد در صد گازها را جمع آوری خواهیم کرد.

همانطور که اشاره کردید قبل از انقلاب و زمانی که شاهرگ های حرفه ای و فنی این صنعت در اختیار خارجی ها بود و کارکنان ایرانی کمتر در آن دخالت داشتند،بخش زیادی از گاز سوزانده می شد و هدر می رفت. این به دلیل نداشتن دانش فنی بود یا اهمیتش را نمی دانستند؟
نمی توانیم بگوییم که اهمیت این مسئله را نمی دانستند. ولی با توجه به پروژه های زود بازده که هر چه سریع تر برداشت های اولیه را از نفت ما داشته باشند و به پروژه هایی که در درازمدت ثمره می دهد، اهمیت زیادی نمی دادند.
پروژه هایی که بعد از انقلاب اسلامی در نفت کشور ما صورت گرفته هر کدام از جایگاه خاصی برخوردار است. وقتی ما 80 درصد گاز را در مشعل ها می سوزانیم بزرگترین لطمه اش خسارتی است که به محیط زیست وارد می شود. الان یکی از پروژه های بزرگ و محوری در مناطق نفت خیز، پروژه های حفاظت از محیط زیست است.
محیط زیست به لحاظ پساب واحدهای نمک زدایی آلوده می شود که ما الان هیچ کدام از این پساب ها را وارد محیط زیست نمی کنیم. چاه های تزریقی داریم که همه پساب ها در این چاه ها تزریق می شود. هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ حفاظت از محیط زیست هیچ گازی نمی سوزانیم و جمع آوری می کنیم و در شبکه یا میادین نفتی تزریق می کنیم.
ما در مناطق نفت خیز چندین پروژه فعال د داریم. از حدود 700 پروژه فعال که داریم 60 پروژه فعال ما مربوط به حفاظت از محیط زیست است. به علاوه از کارهای با ارزشی که بعد از انقلاب صورت گرفته، تولید از مخازن گازی خام است. این مخازن دارای فشاری حدود 15هزار پام است. حفاری در این مخازن از یک پیچیدگی و هنر خاصی برخوردار است. به گونه ای که این مخازن در سطح دنیا بسیار نادر است. در یک سال اخیر ما از میدان خامی مارون 4 حلقه چاه حفاری کردیم. 22هزار بشکه مایعات گازی در روز برداشت می کنیم. حدود 120 میلیون فوت مکعب گاز برداشت می کنیم که در میادین خود تزریق می کنیم. این پروژه یکی از پروژه های بزرگ مناطق نفت خیز است. پروژه ای است که با 5کارخانه بزرگ گاز مایع، 2کارخانه بزرگ تفکیک به علاوه خطوط انتقال با هزینه ای حدود یک میلیارد و 200میلیون دلار با درآمد سالیانه حدود یک میلیارد و نهصد میلیون دلار برنامه ریزی شده که در دست اجراست.

هم اکنون متوسط ضریب برداشت نفت در کشور چگونه است؟
گفته می‌شود، متوسط ضریب برداشت نفت ایران 24 درصد است در حالی‌که این رقم در بسیاری از کشورها حدود 48 تا 65 درصد است. به گفته مسوولان نفتی، متوسط ضریب برداشت از میادین نفتی ایران حدود 24 درصد است که البته این رقم در برخی از میادین چون میدان نفتی سروش حدود 7 درصد و در برخی از میادین نفتی چون اهواز حدود 35 درصد است.
این عدد در برخی از کشورها تا حدود 48 درصد افزایش یافته و در مواردی، حتی کشورهای منطقه که دارای ذخایری نزدیک به ایران هستند توانسته‌اند این عدد را تا سطوح بالاتری افزایش دهند.

تزریق گاز به میادین نفتی یکی از ضررویات تولید است اما تا کنون در این زمینه چندان موفق نبودیم علتش چیست؟
تزریق گاز به مخازن نفتی یکی از ضروری‌ترین عوامل در صیانت از ذخایر نفتی و یکی از راهبردهای تولید پایدار است؛ تزریق گاز کافی و به موقع، افزون بر بازیافت میلیاردها بشکه نفت مدفون شده، موجب حفظ جایگاه تولید ایران در اوپک می‌شود و ظرفیت ذخیره‌سازی مقادیر چشمگیری گاز برای نسل آینده را نیز فراهم خواهد کرد.
بر اساس برآوردهای کارشناسی، تزریق هر یک میلیون فوت مکعب گاز طبیعی به مخازن نفت، موجب افزایش ضریب بازیافت و برداشت به طور متوسط حدود 150 بشکه نفت اضافی می شود. به گفته کارشناسان مقدار ذخایر میدان گازی پارس جنوبی بیش از 500 تریلیون فوت مکعب برآورد شده است که عمر این ذخایر با توجه به روند تولید کنونی حدود 200 سال خواهد بود.
هدف از تزریق گاز به مخازن نفتی، افزایش ضریب بازیافت نفت از مخازن و ایجاد ظرفیت برای تبدیل نفت خام درجا به نفت قابل استحصال از مخازن است. بر اساس اعلام کارشناسان هم اکنون بیشتر مخازن نفتی بزرگ و اصلی کشور نیمه دوم عمر خود را سپری می‌‌کنند و به تزریق گاز نیاز دارند. در سال‌های دهه 1350 و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ظرفیت تولید نفت کشور به حدود 6 میلیون بشکه در روز افزایش یافت؛ در واقع به دنبال وقوع جنگ شش روزه اعراب و رژیم صهیونیستی، عرضه نفت در بازار از سوی کشورهای عرب صادر کننده نفت تحریم شد؛ بر همین اساس ایران کمبود نفت بازار را با فشار آمریکایی‌ها جبران کرد که موجب شد بیشترین میزان تولید نفت در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی رقم بخورد. این در حالی بود که این مقدار تولید به صورت 100 درصد غیر صیانتی انجام می‌شد و از بعضی میدان‌های نفتی کشور بدون تزریق آب و گاز تا بیش از یک میلیون بشکه نفت برداشت می‌شد و هیچ پروژه تزریق گاز یا آب به میادین نفتی به طور عمده در دستور کار صنعت نفت قرار نداشت.
بر اساس آمارهای شرکت ملی نفت ایران تولید گاز کشور در سال 1356 روزانه 144 میلیون مترمکعب بوده که 41 درصد از این میزان در داخل، مصرف و بخشی از آن به وسیله دو خط لوله به شوروی پیشین صادر شده و 59 درصد باقیمانده سوزانده می‌شد و بحث تزریق گاز به میدان‌های نفتی در میان نبود. همچنین باید توجه داشت که اگر تمام گاز تولیدی کشور به مخازن نفتی تزریق شود بازهم کمبود وجود دارد زیرا براساس پژوهش محققان پژوهشکده تکنولوژی تولید جهاد دانشگاهی خوزستان، برای جبران تاخیر تزریق گاز به مخازن اصلی و جدید کشور، حداقل به حدود 600 میلیون مترمکعب گاز در روز نیاز است.

در حال حاضر کدام چاه ها نیازمند تزریق گاز هستند؟ و به نظر شما درامدی که از تزریق گاز به چاه های نفتی حاصل می شود به چه میزانی است؟
چاه های نفتی مورد نظر جهت تزریق، عمدتاً در حوزة اهواز مارون، آغاجاری و گچساران واقع هستند. همه این حوزه‌ها باید به دقت مطالعه شوند. این موضوع که گاز کدام منطقه با کدام ترکیب و با چه فشار و از چه مسیری به کدام چاه و مخزن تزریق شود, بحث بسیار مهمی است که نیاز به مطالعات دقیقی دارد. هم اکنون, در ناحیه هفت‌گل و بی‌بی‌حکیمه گچساران عملیات تزریق گاز انجام می‌شود و عمل تزریق گاز نتایج موفقیت آمیزی داشته است. به‌طور سرانگشتی, اگر ما 17 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در امر تزریق گاز داشته باشیم, حدود 560 میلیارد دلار نفت اضافی می توانیم برداشت ‌کنیم. از این رو, بحث تزریق در درازمدت بسیار اقتصادی و درآمدزاست.
همچنین گاز تزریق شده را دوباره می توان استحصال نمود. بطور کلی, اگر ما یک درصد ازدیاد برداشت از مخازن نفت خود داشته باشیم با توجه به میزان ذخایر نفت‌ درجا در کشور که حدود 500 میلیارد بشکه است، 5 میلیارد بشکه نفت اضافی بدست می‌آوریم. بنابراین تزریق گاز به میادین نفتی امری اجتناب‌ناپذیر است.

فرآیند کاهش تولید پارس جنوبی آغاز شده و هر سال سرعت خواهد گرفت  هیچ جای جهان مثل ایران نیست که تمامی خانه‌ها گازکشی شده باشند  پایان قرن نفت و هزاران میلیارد دلار سرمایه ای که کم ارزش می شود  طرح تبدیل دودکش نیروگاه به خوراک واحد پتروشیمی  تحلیل مقایسه ای مصرف واقعی انرژی برق در ایران