اشاره: در حدود40 سال پیش صنعت پتروشیمی ایران با احداث کارخانه کود شیمیایی مرودشت فارس به منظور تأمین نیازهای بخش کشاورزی در ایران پایه‌گذاری شد و طی این سال‌ها فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته است. با توجه به اینکه در شرایط کنونی صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از صنایع کلیدی در برنامه‌های توسعه اقتصادی کشور مورد توجه قرار گرفته است، در این گزارش سعی کرده‌ایم ضمن پرداختن به تاریخچه اقتصادی صنعت پتروشیمی ایران مقایسه‌ای گذرا داشته باشیم بین ایران و عربستان که در حال حاضر دو قطب صنعت پتروشیمی منطقه محسوب می‌شوند.

پتروشیمی در ایران
توسعه صنعت پتروشیمی در ایران را می‌توان به پنج دوره زمانی تقسیم کرد که از تأسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال 1342 آغاز می‌شود. این دوره زمانی تا سال 1345 ادامه یافت و تنها واحد این صنعت در کشور واحد تولید کود شیمیایی مرودشت فارس بود. دوره دوم که موج اول توسعه صنعت پتروشیمی در ایران محسوب می‌شود، به سال‌های 1345 تا 1357 باز می‌گردد. در این دوره، واحدهای پتروشیمی رازی، خارک، آبادان، کربن ایران و فارابی احداث شدند و پروژه احداث بندر امام فعلی در آن دوره آغاز شد و به دلیل وقوع انقلا‌ب اسلا‌می‌ناتمام باقی ماند. از دیگر پروژه‌های ناتمام این دوره می‌توان به طرح توسعه پتروشیمی شیراز اشاره کرد.
سومین دوره، دوران رکود پتروشیمی در ایران است که سال‌های 1357 تا 1367 را در بر‌می‌گیرد؛ دورانی که به دلیل تحولا‌ت سیاسی و وقوع جنگ تحمیلی در عمل امکان هرگونه سرمایه‌گذاری در این صنعت غیرممکن بود و نیمهکاره رها شدن طرح‌های آغاز شده در سال‌های پیش از پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می‌و عدم امکان توسعه و حتی نوسازی واحدهای فعال صنعت پتروشیمی از شاخصه‌های این دوران تلقی می‌شود. تجدید حیات و بازسازی صنعت پتروشیمی یا چهارمین دوره طی سال‌های 1367 تا 1378 در کشور به وقوع پیوست. طی این سال‌ها ضمن بازسازی مجتمع‌های آسیب‌دیده از جنگ که هم زمان با برنامه پنجساله اول انجام گرفت، بهره‌برداری از پتروشیمی‌های اصفهان و اراک و تکمیل پتروشیمی بندر امام نیزآغاز شد.
طی سال‌های اجرای برنامه پنجساله دوم که در مرحله چهارم حیات صنایع پتروشیمی قرار دارد، راهبرد توسعه صادرات ، خصوصی‌سازی و افزایش توان تولید صنعت تا 12 میلیون تن، هدف قرار گرفت و تا حدود زیادی نیز محقق شد. مرحله پنجم فعالیت صنایع پتروشیمی کشور که در آن به سر‌می‌بریم از ابتدای آغاز برنامه سوم توسعه در کشور یعنی سال 1379 آغاز شده و همچنان ادامه دارد؛ این مرحله را می‌توان دوران جهش و تثبیت دانست. اهداف دولت در این مرحله ادامه سیاست‌های خصوصی سازی، افزایش توان تولید و ورود به بازارهای جهانی است

.
راهبردهای صنعت پتروشیمی
در سال‌های اخیر با پیشرفت فناوری، تولید مواد پتروشیمی روز به روز ارتقا می‌یابد، تا آنجا که محصولا‌ت تولیدی این صنعت در کشور امروزه به پنج گروه: مواد آروماتیکی، مواد شیمیایی، مواد پلیمری، کود و سموم و سوخت و مایعات گازی رسیده است. گفتنی است که در سال 1384 تناژ تولیدی شاخه‌های یاد شده به حدود 7/15 میلیون تن در کشور رسید. به تازگی نیز شرکت ملی صنایع پتروشیمی در راستای رشد و توسعه بیشتر صنعت پتروشیمی اقدام به تدوین راهبرد رشد و توسعه پتروشیمی کرده است که محورهای این راهبرد بسیار کلا‌ن و به صورت زیر شناسایی شده‌اند: 1– توسعه صنایع پتروشیمی کشور در راستای دستیابی به سهم بیشتر از بازار جهانی. 2– ایفای نقش عمده در صادرات غیر نفتی. 3– تأمین مواد اولیه مورد نیاز توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی.4– اولویت استفاده از گاز طبیعی، اتان، میعانات گازی و مایعات گازی CNGLبه جای استفاده از مشتقات حاصل از پالا‌یشگاه‌ها 5– حداکثر استفاده از امکانات و توانمندی‌های داخل. 6– استقرار طرح‌های جدید به طور عمده در مناطق ویژه اقتصادی و انرژی پارس با توجه به وجود خوراک، تسهیلا‌ت زیربنایی و نزدیکی به دریا.7– مشارکت در اجرای طرح‌های پتروشیمی در استان‌های مرزی کشور در راستای سیاست‌های دولت در ایجاد توازن منطقه‌ای.
مطابق راهبرد یاد شده شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران برنامه رسیدن به میزان تولید 76 میلیون تن در سال 2010 میلاد ی را مد نظر دارد. این میزان در‌ مقایسه با 7/15 میلیون تن تولید در سال 2005 میلاد ی ، 406 درصد رشد را نشان می‌دهد. گفتنی است که کشور ایران در حال حاضر حدود 8/3 درصد تولیدات پتروشیمی جهان را در اختیار دارد و درصورت تحقق اهداف تعیین شده تا سال 2010میلادی این نسبت به 14 درصد تولیدات جهان خواهد رسید. لازم به ذکر است که از مجموع سرمایه‌گذاری‌های خارجی انجام شده از سال 1372 تا کنون در کشور،

پتروشیمی در عربستان
فعالیت صنعت پتروشیمی در عربستان را می‌توان به سه مرحله تقسیم کرد. اولین مرحله با ایجاد صنایع پتروشیمی در عربستان به آغاز دهه هفتاد میلا‌دی بازمی‌گردد و تا سال 1983 ادامه پیدا می‌کند. طی این دوران کشور عربستان با حمایت سرمایه‌گذاران خارجی که بیشتر آنها شرکت‌های آمریکایی بودند بیش از34 میلیارد دلا‌ر در بخش‌های زیربنایی صنایع پتروشیمی سرمایه‌گذاری کرد. ایجاد دو شهر صنعتی جبیل و ینبوع با سرمایه‌ا ی بالغ بر 22 میلیارد دلا‌ر، توسعه سیستم‌های تولید، فرآورش، توزیع و ذخیرهسازی گاز طبیعی با سرمایه ای بالغ بر 12 میلیارد دلا‌ر در این دوران انجام شد. همچنین تأسیس شرکت سابیک به منظور تولید مواد پتروشیمیایی پایه و میانی کودها، فلزات و تشویق بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی در همین دوره زمانی انجام گرفته است

دومین مرحله فعالیت صنعت پتروشیمی عربستان یا دوران توسعه این صنعت طی سال‌های 1984 تا 1999 اتفاق افتاد. راه‌اندازی اولین واحد تولید متانول توسط شرکت الرازی و بهره‌برداری از اولین واحد کراکر توسط شرکت پتروکیمیا از دستاوردهای عربستان در این دوران است. سرعت گرفتن فرآیند خصوصی سازی صنعت پتروشیمی عربستان نیز در همین دوران اتفاق افتاد. مرحله جهش و تثبیت صنعت پتروشیمی عربستان طی سال‌های پس از آغاز هزاره جدید میلا‌دی آغاز شد. طی این سال‌ها، مجتمع‌های جدید پتروشیمیایی - پالا‌یشگاهی با سرمایه‌گذاری مشترک شرکت‌های آرامکوی سعودی و سومیتومو در شهر ربیق (Rabigh) احداث شدند.
از تفاوت‌های اصلی اهداف راهبردی صنعت پتروشیمی در عربستان با کشور ایران می‌توان به حجم بالا‌ی سرمایه‌گذاری در عربستان و محدودیت منابع‌ مالی ایران اشاره کرد و همچنین می‌توان بیان کرد که پی‌گیری برنامه‌های خصوصی سازی توسط دولت عربستان از بدو تولد این صنعت در عربستان آغاز شده است، در صورتی که این سیاست با فاصله زمانی حدود سی سال در ایران و از ابتدای برنامه سوم توسعه مورد توجه قرار گرفت. صنعت پتروشیمی در کشور عربستان به دلیل فراوانی گاز همراه نفت ایجاد شده است. تا قبل از ایجاد صنعت پتروشیمی در عربستان، گاز همراه سرشار از اتان، سوزانده یا دوباره به میادین نفتی تزریق می‌شد که هر دو عمل ارزش اقتصادی آن را کاهش می‌داد. برنامه‌ریزان برای جلوگیری از هدر رفت سرمایه و در راستای توسعه اقتصادی، اقدام به به‌کارگیری اتان در زنجیره‌های تولیدی محصولا‌ت پتروشیمی کرده‌اند. محصولا‌ت تولیدی کشور عربستان در حال حاضر در سه گروه زیر ارایه می‌شوند: 1–مواد اساسی پتروشیمی 2 - مواد شیمیایی و میانی 3 - پلیمرها.
در سال 2004 میلادی تناژ تولیدی این صنعت در عربستان به 27 میلیون تن رسید که 9/1 برابر تولید ایران در همان سال بود. کشور عربستان برای رشد صنعت پتروشیمی خود و دستیابی به جایگاهی ویژه در دنیا، راهبرد رشد خود را بر محورهای زیر تعریف کرده است:1– ایجاد تنوع در محصولا‌ت.2– انجام سرمایه‌گذاری‌های مشترک با شرکت‌های بزرگ دنیا.3 – توجه ویژه به تحقیق و

توسعه.4– حمایت از بخش خصوصی.5– گسترش صنایع پایین دستی.
مطابق راهبرد یادشده، کشور عربستان رسیدن به 70 میلیون تن را در سال 2010 میلادی در برنامه دارد که رشد 159 درصدی نسبت به سال 2004 میلادی را نشان می‌دهد.
گفتنی است کشور عربستان در حال حاضر حدود 7 درصد کل تولیدات پتروشیمی جهان را در اختیار دارد،این کشور دومین تولید کننده اتیلن گلا‌یکول - متانول و MTBE، سومین تولید کننده پلی اتیلن، ششمین تولید کننده پلی پروپیلن و چهارمین تولید کننده استایرن جهان است و برنامه رسیدن به 13 درصد تولیدات جهانی را مد نظر دارد. گفتنی است در سال 2010 میلادیاین کشور به یکی از چهار تولید کننده برتر محصولا‌ت کلیدی پتروشیمی در جهان تبدیل خواهد شد. اگر بخواهیم وضعیت صنعت پتروشیمی کشور عربستان را با وضعیت ایران مقایسه کنیم، به نکات زیر دست می‌یابیم:
ایجاد تنوع در محصولا‌ت
عربستان: در گذشته بخش اعظم سرمایه‌گذاری‌های انجام گرفته در صنایع پتروشیمی عربستان به دلیل دسترسی به خوراک ارزان قیمت متان و اتان در تولید زنجیره مشتقات اتیلن و متانول متمرکز بود. امروزه در این کشور به‌رغم ادامه افزایش تقاضای متانول، اتیلن، پلی‌اتیلن و اتیلن گلایکول فشار فزاینده‌ای بر تولیدکنندگان در زمینه تولید محصولا‌ت جدیدتر وجود دارد. پیش از سال 1994میلادی تمام واحدهای کراکر بخار عربستان100 درصد از خوراک اتان استفاده می‌کردند. از آن سال به بعد به دلیل محدودیت دسترسی به خوارک اتان، اغلب واحدهای کراکر از مخلوط اتان پروپان، اتان - بوتان، اتان - میعانات سبک به عنوان خوراک استفاده می‌کنند. استفاده از خوراک سنگین‌تر موجب افزایش تولید پروپیلن و بنزن پیرولیز می‌شود. بنزن پیرولیز غنی از بنزن است و استخراج بنزن از آن تغییرات اساسی در ساختار صنایع پتروشیمی عربستان سعودی ایجاد می‌کند و موجب بهبود ارزش امروزه زنجیره آروماتیک‌ها می‌شود.
مهم‌ترین طرح‌های توسعه صنایع پتروشیمی در عربستان سعودی شامل سه مورد زیر است: 1– پروژه ( Petro Rabighحاصل مشارکت شرکت سعودی آرامکو و )Sumitomo که در آن پروپیلن در یک واحد جدید FCCU تولید می‌شود. 2– دو واحد منومر وینیل استات و اسید استیک که با مشارکت شرکت پتروشیمی بین‌المللی سعودی )Sipchem( و دو شرکت Gelaneseô Tasnee در دست احداث است.3– طرح آلفا الفین‌‌های سابیک که نقطه عطفی در ایجاد تنوع زنجیره تولیدات سابیک به شمار می‌رود و در نهایت موجب افزایش توان رقابتی این کشور در بازارهای جهانی می‌شوند

ایران: با نگاهی به ترکیب تولیدات صنعت پتروشیمی ایران طی برنامه‌های پنجساله دوم، سوم و چهارم توسعه می‌توان عملکرد ایران را در این زمینه ارزیابی کرد. (جدول شماره یک.)
شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در راستای اجرای برنامه چهارم توسعه و به منظور توسعه صنایع پتروشیمی کشور، در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در بندر امام، منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در بندر عسلویه و در سایر مناطق کشور در مجموع، 26 طرح در دست اجرا دارد که محصولا‌ت تولیدی طرح‌های در دست اجرا به شرح جدول شماره 2 است.
توسعه صنایع پایین‌دستی
گفتنی است که این مبحث در هر دو کشور ایران و عربستان به عنوان یکی از محورهای داخلی رشد صنایع پایین‌دستی پتروشیمی در نظر گرفته شده و به شرح زیر است.
عربستان: امروزه سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی عربستان به دلیل بهره‌مندی تولید کنندگان از خوراک ارزان قیمت به صورت قابل توجهی به سمت تولید محصولا‌ت بالا‌دستی معطوف شده که مزیت هزینه تولید پایین‌تر را برای مشتقات سطح اول و دوم فراهم ‌می‌آورد. این مزیت اقتصادی شامل صنایع پایین دستی مانند صنایع تبدیلی پلا‌ستیک‌ها نمی‌شود زیرا قیمت پلیمرها در عربستان مطابق با قیمت جهانی آن است.
از سوی دیگر، صنایع تبدیلی پلا‌ستیک‌ها در عربستان سعودی طی سه دهه گذشته از رشد ثابتی برخوردار بوده، زیرا این صنایع به طور عمده به منظور تأمین نیاز داخلی و بخش اندکی به امر صادرات اختصاص یافته است. اما دولت این کشور در حال حاضر سیاست توسعه این قبیل صنایع را در راستای رقابت با دیگر مناطق جهان مدنظر داشته و سعی در ترغیب و تشویق سرمایه‌گذاری در این بخش دارد.
امروزه عربستان مقادیر زیادی پلی‌اتیلن را به چین صادر می‌کند که در آن کشور به صورت فیلم و کیسه‌های پلا‌ستیکی در می آید و به بازارهای آمریکا و اتحادیه اروپا صادر می‌شود. از این رو منطقی به نظر می‌رسد که عربستان سعودی برای کسب مقادیر بیشتری از ارزش افزوده زنجیره مواد به توسعه صنایع تبدیلی پلا‌ستیک‌ها پرداخته و بازار کالا‌های مصرفی نهایی را هدف قرار ‌دهد. در این راستا راهبرد این کشور افزایش سهم خود در بازار پلا‌ستیک جهان از یک درصد کنونی تا 15 درصد در سال 2010 میلادی است. اهداف کوتاه مدت عربستان در صنایع تبدیلی پلا‌ستیک‌ها نشان می‌دهد که این کشور بیشترین رشد را در بازار صادرات این محصولا‌ت داشته و قصد دارد از 9 درصد کنونی به 25 درصد در سال 2010میلادی افزایش دهد.
ایران: توسعه قابل ملا‌حظه صنایع پتروشیمی در سال‌های اخیر و رشد فزاینده‌تری که با راه‌اندازی پروژه‌های در دست احداث به لحاظ حجم و تنوع محصولا‌ت حاصل خواهد شد، بستر مناسبی را برای توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی فراهم کرده است. بر اساس این، برنامه‌ریزی برای توسعه صنایع پایین‌دستی که به طور عمده در حوزه فعالیت بخش خصوصی قرار می‌گیرد، اهمیت و ضرورت بیشتری پیدا کرده و مورد علا‌قه و تأکید خاص است. شرکت ملی صنایع پتروشیمی در راستای توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی اقدام به ایجاد بخش‌های زیر کرده است: 1– راه اندازی شرکت گسترش صنایع پایین‌دستی با مشارکت 50-50 با سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران 2– ایجاد دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی 3– راه اندازی شرکت توسعه صادرات صنایع پاییندستی با مشارکت واحدهای تولیدی. این شرکت به منظور حمایت و پشتیبانی از توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی اهداف زیر را تعریف کرده است: 1– کمک به افزایش ارزش افزوده صنعت پتروشیمی و ارتقای سهم پتروشیمی در تولید ناخالص داخلی 2– ارتقای سهم صادرات صنایع پایین دستی پتروشیمی در صادرات غیر نفتی کشور3– کمک به ایجاد تعادل‌های منطقه‌ای در استان‌های مختلف 4– توسعه و تعمیق پژوهش در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی با حمایت از ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه در کارخانه‌های مرتبط.
تحقیق و توسعه
عربستان: تحقیق و توسعه عامل اصلی رقابت پذیری است و نقش کلیدی در رشد صنایع پتروشیمی در آینده ایفا می‌کند. سابیک در سال 1991میلادی پیشرفته‌ترین مرکز تحقیق و توسعه (R&D( را در ریاض راه‌اندازی کرده و به تازگی نیز چهار مرکز تحقیق و توسعه را در شهرهای جبیل، هوستون، و دو کشور هند و هلند به منظور تکمیل فعالیت‌های تحقیقاتی واحد ریاض افتتاح کرده است. حاصل فعالیت‌های تحقیقاتی این مراکز به شرح زیر است: 1– فناوری تولید شرکت بوتن که حاصل مشارکت شرکت‌های سابیک و IFP فرانسه بود و تاکنون توسط 19 شرکت شیمیایی در 11 کشور جهان مورد استفاده قرار گرفته است. 2– فناوری تولید اسید استیک از اکسیداسیون مستقیم اتان که در سال 2005 توسط شرکت ( IbnRushidاز شرکت‌های تابع سابیک) به تولید تجاری رسید.3– فناوری آلفا الفین خطی )a -sabline) حاصل مشارکت شرکت‌های لینده و سابیک بوده و در حال حاضر یک واحد تولید آلفا الفین خطی با این فناوری توسط شرکت Al-Jubail united petrochemical در دست احداث است.
ایران: پژوهش و فناوری در پتروشیمی ایران نیز موجب رشد خلا‌قیت و نوآوری در صنایع پتروشیمی برای شناخت و بهینه‌سازی فرآیندهای موجود، شناخت و انتخاب فرآیندهای جدید و دستیابی به دانش فنی فرآیندها، طراحی و تدوین

فرآیندهای نو و داخلی کردن تأمین نیازمندی‌های شیمیایی و ملزومات مورد نیاز صنعت پتروشیمی شده است. گفتنی است، تعداد پروژه‌های انجام شده توسط شرکت پژوهش و فناوری و همچنین واحد تحقیق و توسعه (R&D( مستقر در مجتمع‌ها تا پایان سال 1381 بالغ بر 623 پروژه بوده است.
حمایت از بخش خصوصی
عربستان: در گذشته به دلیل کمبود تخصص و تجربه در توسعه طرح‌های بزرگ پتروشیمی، سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی پتروشیمی به طور عمده در طرح‌های پایین دستی واحدهای کراکر بخار متمرکز بوده است. تا سال 1995 میلادی سابیک تنها شرکت در صنایع پتروشیمی عربستان سعودی محسوب می‌شد. در این سال دولت عربستان با آزادسازی این صنایع، از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی داخلی و خارجی دعوت به همکاری کرد که در نتیجه نخستین مجتمع خصوصی پتروشیمی این کشور با مشارکت شورون فیلیپس در سال 1999میلادی افتتاح شد. از آن پس چندین طرح از طریق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این کشور به اجرا درآمده است. در حال حاضر سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در صنایع پتروشیمی عربستان سعودی هشت شرکت عمده را شامل می‌شوند.
53 درصد از افزایش ظرفیت صنایع پتروشیمی عربستان سعودی طی سال‌های 2009 - 2004 به بخش خصوصی تعلق دارد که 51 درصد از کل سرمایه‌گذاری‌ها را شامل می‌شود.
مشارکت بخش خصوصی در طرح‌های آتی صنعت پتروشیمی این کشور به صورت‌های زیر انجام می‌گیرد:
1– تسریع در فرآیند خصوصی‌سازی صنایع با انتقال بخشی از سهام دولتی سابیک به بخش خصوصی 2– مشارکت شرکت‌های خصوصی در توسعه طرح‌های بالادستی پتروشیمیایی و پالا‌یشگاهی 3– ایجاد تشکل اتحادیه بازاریابی تولید کنندگان محصولا‌ت پتروشیمیایی برای افزایش سهم بازار .
ایران: چنانچه گستره خصوصی‌سازی را وسیع ببینیم به یقین واگذاری سهام به عموم تنها بخشی از این تنوع وسیع را می‌پوشاند. نهادهای خصوصی و تعاونی در کشور به دلا‌یل تاریخی ضعیف بوده و بسترسازی آنها هنوز آنطور که باید، فراهم نیامده است. از این رو، توفیق امر خصوصی‌سازی در کشور به تمهیدات تقویت زمینه نهاد بخش خصوصی در کشور بستگی مستقیم دارد. چنین تمهیداتی شامل شفاف‌سازی مباحث مربوط به حقوق مالکیت مشروع، اعتماد به توانمندی بخش خصوصی و آزادسازی فعالیت‌های اقتصادی تصدی‌گرایانه است. به نظر می‌رسد تنوع بخشیدن در عرصه حضور نهاد بخش خصوصی در زمینه فعالیت‌های اقتصادی توسط شرکت‌های مادر تخصصی از شیوه‌های بسیار مهم جلب و جذب بخش خصوصی اعم از داخلی و خارجی است و موجب تقویت چرخه خصوصی‌سازی می‌شود.
گفتنی است که خط مشی‌ها و سیاست‌های خصوصی سازی و مشارکت تعیین شده در برنامه چهارم توسعه به شرح زیر هستند: 1 - واگذاری شرکت‌ها با استفاده از الگوی Holding Company 2 - گسترش سرمایه‌گذاری‌های داخلی (یا خارجی با شرکت‌های ذی‌صلا‌ح) 3 - عرضه سهام با ساختار پیشنهادی ردیف یک یا وضعیت موجود در بورس داخلی یا بورس‌های خارجی 4 - حمایت از سرمایه‌گذاری‌های مستقل در صنعت پتروشیمی داخل کشور5 - واگذاری به روش‌های دیگر خصوصی سازی 6 - مشارکت از طریق سرمایه، مدیریت، فناوری و تجارت 7 - تأیید همکاری پتروشیمی در بخش سرمایه ‌گذاری غیردولتی در امر زیستمحیطی، پژوهش و فناوری و ارتقای آموزش نیروی انسانی
گفتنی است که سهم بخش خصوصی از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در پتروشیمی در سال‌های 1381 و 1383 به ترتیب 6 درصد و 10 درصد بوده که مطابق برنامه چهارم توسعه چشم انداز سال 1388، 20 درصد تعریف شده است و پیش‌بینی می‌شود در صورتی که هدف‌گذاری‌های برنامه محقق شود این سهم در سال 1388 به 7 درصد برسد.
جمع‌بندی
در حالی که صنعت پتروشیمی ایران سابقه‌ای 40 ساله دارد، اما رشد و توسعه آن به دهه 1990 میلادی باز می‌گردد. طی این مدت پروژه‌های عظیمی در کشور به بهره‌برداری رسید که موجب توسعه چشمگیر بخش پتروشیمی در ایران شد. با وجود این، بخش پتروشیمی ایران همچنان در سطح جهان سهم اندکی را در اختیار دارد.
مجموع تولیدات پتروشیمی ایران در حال حاضر8/3 درصد کل تولیدات پتروشیمی جهان را شامل می‌شود. این در حالی است که ایران دومین تولید کننده بزرگ اوپک است و بیش از 10 درصد ذخایر قطعی نفت جهان را در اختیار دارد. این کشور دومین ذخایر گازی و چهارمین ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارد. البته مطابق برنامه تولید محصولا‌ت پتروشیمی ایران تا سال 2010 میلادی به 76 میلیون تن خواهد رسید.
ایران در حال حاضر در رتبه شصتام بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان پتروشیمی جهان قرار گرفته است و تا سال 2010 میلادی بالغ بر 14 درصد صنعت پتروشیمی جهان را در اختیار خواهد گرفت. وجود مشوق‌های صادرات و واردات که در مناطق ویژه اقتصادی داده می‌شود، روابط مناسب با کشورهای همسایه و موقعیت مناسب جغرافیایی از مزایای صنعت پتروشیمی ایران محسوب می‌شوند. بازار بزرگ داخلی، نیروی توانمند داخلی و قوانین حامی‌سرمایه گذاری خارجی نیز بر قابلیت رشد و توسعه صنعت پتروشیمی ایران افزوده‌اند. با این حال ایران نسبت به رقیبان منطقه‌ای همچون قطر و عربستان خیلی دیر به فکر توسعه صنعت پتروشیمی خود افتاد، اما توسعه منطقه عظیم پارس جنوبی و استفاده از گازهای میادین نفتی، موجب افزایش چشمگیر مواد خام و اولیه مورد نیاز صنعت پتروشیمی در ایران خواهند شد و رشد آن را در پی خواهند داشت.
لازم به ذکر است که باز شدن فضای کار برای حضور شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی در بخش پتروشیمی ایران چشم‌انداز مناسب توسعه کشور را نیز در پی داشته است.
نکته مهم در اینجاست که پایین‌تر بودن 50 تا 70 درصدی قیمت محصولا‌ت پتروشیمی در ایران نسبت به سطح بین‌المللی آنها از جمله موانع رشد این بخش است.
در مقابل اگر نگاهی به وضعیت عربستان داشته باشیم می‌بینیم که هم اکنون عربستان 7 درصد تولیدات پتروشیمی جهان را به خود اختصاص داده است و تا میزان سالا‌نه 6 تا 7 میلیارد دلا‌ر فرآورده‌های پتروشیمی صادر می‌کند و برنامه عربستان رسیدن به حدود 13 درصد تولیدات پتروشیمی جهان را در چشم انداز خود ترسیم کرده است.
بنابراین می‌توان اینگونه نتیجه گیری کرد که چشم انداز سهم از بازارهای جهانی در هدفگذاریهای راهبردی هر دو کشور عربستان و ایران به تقریب یکسان است و علت فاصله وضع موجود دو کشور، پیش آمدن شرایط اضطراری جنگ تحمیلی و انقلا‌ب در ایران بوده است. پتروشیمی ایران در چارچوب برنامه‌های خود می‌تواند مانند توسعه صنعت پتروشیمی عربستان به جایگاه ویژه‌ای در تولید محصولا‌ت پتروشیمی جهان دست یابد. البته این مهم مرهون: 1 - برنامه‌ریزی طولا‌نی مدت در تربیت نیروی متخصص مورد نیاز اعم از سطوح بالا‌ و کارگری.2– تقویت صنایع جانبی مرتبط با اجرای طرح‌ها.3– اجرای طرح‌های بالا‌دستی نفت و گاز برای تأمین خوراک موردنیاز پتروشیمی. 4– تأمین منابع ارزی و ریالی مورد نیاز. 5– بسترسازی برای مشارکت و تشویق بخش غیر دولتی است.

 
*کارشناس دفتر امور صنایع و معادن

http://files.spac.ir۱۳۹۴
 

فرآیند کاهش تولید پارس جنوبی آغاز شده و هر سال سرعت خواهد گرفت  هیچ جای جهان مثل ایران نیست که تمامی خانه‌ها گازکشی شده باشند  پایان قرن نفت و هزاران میلیارد دلار سرمایه ای که کم ارزش می شود  طرح تبدیل دودکش نیروگاه به خوراک واحد پتروشیمی  تحلیل مقایسه ای مصرف واقعی انرژی برق در ایران