مجموع این گزارش‌ها تنها از تداوم وضعیتی که طی دو سال اخیر بر بازار نفت حاکم بوده است خبر می‌دهد؛ مازاد عرضه. این تحلیل‌ها در حالی مطرح می‌شود که حدود دو هفته دیگر کشورهای عضو و غیر عضو اوپک در الجزایر با یکدیگر وارد شور خواهند شد و بر سر وضعیت بازار نفت مذاکره خواهند کرد. آن‌طور که «دنیای اقتصاد» در گزارش خود باعنوان «چهار سناریوی نفتی» به نتیجه این نشست پرداخته است، چهار سناریو در برابر این نشست قرار دارد؛ اول بی‌نتیجه ماندن این نشست، دوم تصمیم به فریز تولید بدون حضور کشورهایی که به‌طور ناخواسته با افت تولید مواجه شده‌اند یعنی ایران، لیبی و نیجریه، سوم فریز تولید با حضور همه اعضا و چهارم توافق بر سر کاهش تولید. در این گزارش تاکید شد سناریوی سوم موجب ثبات در بازار نفت و سناریوی آخر موجب جهش در قیمت‌ها خواهد بود و دو سناریوی دیگر تاثیر مثبتی بر بازار نفت نخواهند داشت. اما گزارش‌های اخیر که از سوی اوپک، اداره اطلاعات انرژی آمریکا و آژانس منتشر شده نشان می‌دهد که در شرایط کنونی تنها تصمیم بر سر کاهش تولید بر بازار نفت اثرگذار خواهد بود. تصمیمی که چندان عملی به نظر نمی‌رسد.

حال باید دید گزارش‌های اخیر بر سطح تولیدات اوپک و راهکارهای آنها برای کنترل تولید تاثیر خواهد گذاشت؟

IEA: مازاد عرضه ادامه می‌یابد

جدیدترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی از کاهش شدید رشد تقاضای جهانی نفت خبر می‌دهد. با این حال بررسی‌های این آژانس بین‌المللی که روز گذشته منتشر شد، نشان می‌دهد که وجود حجم عظیمی از ذخایر نفتی و ادامه یافتن افزایش عرضه نفت خام به این معنا است که بازار نفت حداقل تا نیمه نخست سال 2017 با معضل مازاد عرضه دست به گریبان خواهد بود. بر اساس این گزارش، پیش‌بینی‌های IEA حاکی از آن است که سیستم عرضه و تقاضا در ماه‌های آینده تغییر معنا‌داری نخواهد داشت. در نتیجه، عرضه نفت خام همچنان یک گام جلوتر از تقاضا خواهد بود (وضعیتی که همین حالا نیز بر بازار نفت حاکم است) و این سبقت عرضه نسبت به تقاضا دست‌کم تا 6 ماه نخست سال آینده میلادی ادامه خواهد داشت. پیش‌بینی جدید IEA در حالی است که این سازمان درگزارش پیشین خود انتظار به تعادل رسیدن عرضه و تقاضای نفت خام را تا پایان سال جاری میلادی با توجه به نشانه‌های بازار مطرح کرده بود. آژانس حتی چندی پیش اعلام کرده بود که به دلیل کاهش عظیم سرمایه‌گذاری در نفت ممکن است سال آینده با کمبود نفت در بازارهای جهانی مواجه شویم.

با این حال به نظر می‌رسد مولفه‌های مورد بررسی در گزارش این سازمان تغییر کرده باشد. بر اساس گزارش جدید IEA اما این انتظار مطرح شده است که پالایشگاه‌های جهانی سرعت رشد تقاضای خود را حداقل به کمترین سطح در یک دهه گذشته برسانند، اتفاقی که می‌تواند بر کاهش تقاضای نفت اثرگذار باشد. افزایش حجم ذخایر نفتی به‌عنوان یکی از عوامل کاهش تقاضا مطرح شده است. در واقع تنها در کشورهای OECD (کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی) حجم ذخایر نفتی، رکورد جدیدی را به ثبت رسانده و مجموعا 11/ 3 میلیارد بشکه رشد داشته است. آژانس پیش‌بینی خود برای رشد تقاضای نفت در سال 2017 را نسبت به پیش‌بینی قبلی تغییر چندانی نداده، اما برآورد تقاضا را در سال 2017 با 200 هزار بشکه کاهش به 3/ 97 میلیون بشکه در روز رسانده است و رشد تقاضای 2/ 1 میلیون بشکه در روز را برای سال آینده میلادی مطرح می‌کند. اما پیش‌بینی این سازمان از میزان تقاضا در سال جاری میلادی کاهش از 4/ 1 میلیون بشکه در روز در گزارش قبلی به 3/ 1 میلیون بشکه در روز رسیده است. بنابراین می‌توان انتظار داشت در ماه‌های باقی مانده از سال جاری میلادی روزانه بیش از 100 هزار بشکه نفت خام از تقاضای جهانی کاسته شود.

اما واقعیتی که در این میان وجود دارد این است که با وجود کاهش تولید نفت در نتیجه کاهش سرمایه‌گذاری، تولید جهانی نفت همچنان رو به گسترش است هرچند با سرعت رشد تولید در سال 2015 فاصله دارد. طی چند سال گذشته و در پی رشد قیمت نفت، تولید نفت‌های غیرمتعارف به علت بالا بودن هزینه‌ها با کاهش همراه بود. افت تولید نفت‌های غیرمتعارف در شرایطی رخ داد که اوپک با سیاست افزایش تولید برای خروج رقبا، سطح تولیدات خود را با وجود ریزش قیمت‌ها کاهش نداد. روند تولید نفت در اوپک با ورود ایران به بازار جهانی پس از لغو تحریم‌ها، باعث سهم‌خواهی بیشتر عربستان و در نتیجه تشدید تولید از سوی این غول نفتی شد. حال پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی در رابطه با ادامه داشتن روند افزایش عرضه در بازار در سال 2017 و پیش‌بینی ریزش 100‌هزار بشکه‌ای رشد تقاضا در سال جاری در شرایطی وجود دارد که نشان می‌دهد مازاد عرضه حداقل در نیمه دوم سال ادامه داشته باشد.

اما داده‌های اخیر آژانس بین‌المللی انرژی در حالی انتظار کاهش تقاضا در سال جاری و سال آینده میلادی را مطرح می‌کند که از نگاه کارشناسان ممکن است این پیش‌بینی، بحث‌های تولیدکنندگان نفت عضو اوپک در الجزیره در‌باره اجرای طرح فریز را تحت تاثیر قرار دهد. آژانس بین‌المللی انرژی رشد تقاضای نفت از سوی دو کشور چین و هند به‌عنوان وزنه‌های سنگین رشد تقاضا را نیز چندان بر میزان تقاضای جهانی نفت اثرگذار نمی‌داند. به گزارش وال‌استریت ژورنال، آژانس بین‌المللی انرژی معتقد است پس از گذشت یک سال و باقی ماندن نفت در محدوده 50 دلار، محرک سوخت ارزان برای افزایش تقاضا در کشورهای چین و هند رو به پایان است. در این گزارش کاهش رشد اقتصادی چین به‌عنوان مولفه‌ای تاثیرگذار در کاهش رشد تقاضای نفت خام در نظر گرفته شده، همچنین کاهش تقاضا در اروپا نیز مورد تاکید قرار گرفته است.

اوپک: فریز تولید اثرگذار است؟

دبیرخانه اوپک تازه‌ترین گزارش خود از بازار نفت را منتشر کرده است. قسمتی در این گزارش وجود دارد که توازن عرضه و تقاضا در بازار نفت را بررسی می‌کند. دبیرخانه اوپک میزان تقاضا برای نفت این سازمان در سال جاری را 7/ 31 میلیون بشکه و در سال 2017 حدود 5/ 32 میلیون بشکه برآورد کرده که نسبت به گزارش قبلی این سازمان به ترتیب 200 هزار و 500 هزار بشکه کمتر است. از سویی تولید نفت اوپک در این ماه حدود 2/ 33‌میلیون بشکه اعلام شده است. بنابراین با در نظر گرفتن تقاضای 7/ 32 میلیون بشکه‌ای برای تولید نفت اوپک در سه‌ماه سوم 2016 در حال حاضر بازار نفت روزانه با مازاد عرضه حدود 500 هزار بشکه‌ای مواجه است. اما با فرض ثابت ماندن تولید نفت این سازمان در سطح ماه آگوست که با توجه به برنامه افزایش تولید ایران، لیبی، نیجریه و عراق و همچنین ایجاد شکاف بین اعضای اوپک بعید به نظر می‌رسد، در سال آینده به‌طور متوسط با مازاد عرضه 700 هزار بشکه‌ای مواجه خواهیم بود. بنابراین حتی اگر کشورهای عضو اوپک تصمیم به توقف رشد تولید در نشست الجزایر بگیرند بازارهای بین‌المللی همچنان در نفت غوطه‌ور خواهند بود.

اوپک همچنین برآورد خود از میزان تقاضا برای نفت خام را در سال آینده 15/ 1 میلیون بشکه در روز برآورد کرد که نسبت به گزارش قبلی این سازمان تغییری نداشت. با این حال میزان رشد تقاضا برای سال جاری 23/ 1 میلیون بشکه برآورد شده است، بنابراین در سال 2017 شاهد افت رشد تقاضا برای نفت خواهیم بود. در گزارش اوپک آمده است که میزان تقاضا برای نفت در سال آینده میلادی 42/ 95 میلیون بشکه در روز خواهد بود و بخش عمده‌ای از رشد تقاضا همچنان در قبضه اقتصادهای نوظهور به‌خصوص چین و هند خواهد بود.

با این حال رشد اقتصادی کشورهای هند و چین در سال آینده کاهش خواهد یافت. بر اساس گزارش اوپک، رشد اقتصادی چین و هند در سال 2017 به ترتیب 1/ 6 و 2/ 7 درصد خواهد بود در حالی که رشد اقتصادی این کشورها در سال جاری میلادی به ترتیب 5/ 6 و 5/ 7 درصد بوده است. تقاضا برای نفت خام چین در سال جاری 11/ 11 میلیون بشکه در روز برآورد شده که این میزان در سال 2017 با رشد 260 هزار بشکه‌ای به 37/ 11 میلیون بشکه‌ خواهد رسید. تقاضای نفت هند نیز در سال جاری حدود 33/ 4 میلیون بشکه در روز برآورد شده که در سال آینده میلادی به 48/ 4 میلیون بشکه خواهد رسید.

اما بخش جالب گزارش این ماه دبیرخانه اوپک که مورد توجه همه رسانه‌های خارجی قرار گرفت به میزان عرضه کشورهای غیرعضو اوپک باز می‌گردد. بر اساس این گزارش حجم عرضه کشورهای غیر عضو در سال 2016 حدود 32/ 56 میلیون بشکه در روز خواهد بود، در حالی که در گزارش ماه قبل دبیرخانه اوپک میزان عرضه این کشورها در سال جاری حدود 13/ 56 میلیون بشکه در روز برآورد شده بود که نشان از رشد 180 هزار بشکه‌ای برآورد این سازمان از عرضه نفت کشورهای غیر عضو اوپک دارد. این میزان رشد به دلیل کاهش کمتر از انتظار تولید نفت در آمریکا، رشد تولید در نروژ و تولید نفت از میدان کاشگان در قزاقستان است. همچنین میزان تولید نفت کشورهای غیر عضو در سال 2017 حدود 52/ 56 میلیون بشکه در روز برآورد شده است نسبت به گزارش ماه قبل دبیرخانه اوپک رشد 200 هزار بشکه‌ای داشته که افزایش تولید نفت از میدان نفتی کاشگان مهمترین عامل این تغییر برآورد اعلام شده است.

EIA: افزایش مقاومت شیل

اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز که اخیرا گزارش ماهانه خود با عنوان چشم‌انداز کوتاه‌مدت از بازار نفت را منتشر کرده است بر این باور است که افزایش کارآیی و بهره‌وری تولید نفت شیل موجب می‌شود که عرضه این کشور بیشتر از برآوردهای قبلی باشد. اما اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز در آخرین گزارش خود میزان رشد عرضه از سوی کشورهای خارج از اوپک را در سال 2015 حدود 5/ 1 میلیون بشکه در روز برآورد کرده است. بر اساس آخرین گزارش این سازمان، میزان عرضه در سال جاری با افت 400 هزار بشکه‌ای و در سال آینده با افت 200 هزار بشکه‌ای مواجه خواهد شد. در حالی که در گزارش قبلی این سازمان افت عرضه کشورهای خارج از اوپک در سال جاری و سال آینده میلادی به ترتیب 600 و 400 هزار بشکه در روز برآورد شده بود.

کاهش برآورد افت عرضه از سوی کشورهای غیرعضو اوپک به تولید نفت در آمریکا نسبت داده شده است. بر این اساس اداره اطلاعات انرژی آمریکا برآورد خود از میزان عرضه آمریکا در سال 2017 را نسبت به گزارش ماه قبل 200 هزار بشکه افزایش داد. بر اساس این گزارش، آمریکا در سال جاری به‌طور متوسط روزانه 8/ 8 میلیون بشکه نفت تولید کرده که این مقدار در سال بعد به 5/ 8 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. اما در گزارش ماه قبل این سازمان، میزان تولید نفت آمریکا در سال جاری میلادی 7/ 8 میلیون بشکه و در سال 2017 حدود 3/ 8 میلیون بشکه برآورد شده بود. اداره اطلاعات انرژی آمریکا، افزایش برآورد تولید نفت این کشور را به دلیل افزایش تعداد دکل‌های حفاری و بهبود بهره‌وری در تولید نفت شیل اعلام کرده است.

همچنین بر اساس این گزارش، اوپک در سال 2015 به‌طور متوسط 8/ 31 میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده است. اما این میزان تولید در سال 2016 به دلیل افزایش تولید از سوی ایران و عراق 700 هزار بشکه افزایش یافته است. همچنین پیش‌بینی می‌شود سال آینده تولید نفت این سازمان رشد 500 هزار بشکه‌ای را تجربه کند. اداره اطلاعات انرژی آمریکا اعلام کرده که انتظار ندارد تغییری در سیاست حفظ سهم بازار کشورهای عضو اوپک رخ دهد و بنابراین رشد تولید ادامه خواهد یافت. اداره اطلاعات انرژی آمریکا میزان تقاضا در سال جاری را حدود 5/ 1 میلیون بشکه و در سال 2017 را 4/ 1 میلیون بشکه در روز برآورد کرده است که نسبت به گزارش قبلی این سازمان تغییری نداشته است.