«بودجه جاری کشور بخش عمده‌ای از منابع کشور را به صورت خام‌فروشی می‌بلعد؛ خام‌فروشی درآمد غیرشرافتمندانه است که زندگی ما متاسفانه از آن اداره می‌شود.» این بخشی از اظهارات علی محقر، رییس هیات مدیره پتروشیمی خراسان است. او با حضور در کافه‌خبر با اشاره به مشکلاتی که در حوزه صنایع پتروشیمی وجود دارد، به این نکته اشاره کرد که «فضا را باید آرام کرد و اجازه دهیم مسوولان اقتصادی و مسوولان برنامه‌ریزی کشور و مسوولان سرمایه‌گذاری در کشور راهکار پیدا کنند و مشکلات کشور حل شود.» وی درباره طرح‌های نفتی و پتروشیمی متذکر می‌شود: «طرح‌های نفتی و پتروشیمی، اگر طرح توسعه‌ای در کنار آن نباشد، به این معناست که شما تصمیم گرفته‌اید طرح را طی 15 سال استفاده کنید و بعد بمیرد و تمام شود.» آنچه در ادامه می‌خوانید، مشروح گفت‌وگوی خبرگزاری خبرآنلاین با علی محقر است:

*****

* با توجه به این‌که در حال حاضر در دوران پساتحریم قرار داریم، شما وضعیت پتروشیمی‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟

از چند جنبه به بحث پتروشیمی‌ها می‌توان نگاه کرد. یکی از مسایل کلان کشور این است که ما از خام‌فروشی منابع فسیلی که مربوط به نسل‌های آینده است، دست برداریم و بودجه کشور را از نفت مستغنی کنیم. ما فقط وقتی حق استفاده از این منابع داریم که بتوانیم با آنها برای توسعه کشور و ایجاد شغل برای مردم و بسترهای شغل برای نسل‌های آینده استفاده کنیم.

واقعیت این است که بودجه جاری کشور متاسفانه بخش عمده‌ای از منابع کشور را به صورت خام‌فروشی می‌بلعد. این دردی است که بالاخره یک روزی باید دوا شود. امروز شرایط صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به گونه‌ای است که بهترین ارزش افزوده تقریبا در حوزه پتروشیمی‌ها اتفاق می‌افتد و توسعه کشور به این است که امروز دو ماده خام نفت و گاز را به چه میزان و تا چه سطوحی در حلقه‌های زنجیره صنعت و ارزش افزوده صنعتی پیش ببریم.

ما می‌توانیم محصول خام را با یک واسطه به محصول نهایی تبدیل کنیم. برای مثال، در پتروشیمی می‌توانیم گاز را بگیریم و تبدیل به اوره کنیم. مثل طرحی که در خراسان داریم. ما با این کار داریم یک حلقه را جلو می‌بریم و با یک حلقه به مصرف نهایی می‌رسیم و میزان اشتغال در حد همان یک طرح خواهد بود. اما می‌توانیم همین نفت یا گاز را به محصولاتی تبدیل کنیم که این محصولات خودشان ماده اولیه صنایع دیگر باشند که آنها هم ماده اولیه تولید می‌کنند. و تا 7، 8 حلقه یا 7 سطح پایین‌دستی می‌توانیم جلو برویم تا برسیم به پلاستیکی که برای مثال، به دور کیک می‌پیچند.

شما به دور خود که نگاه کنید، می‌بینید بیش از نصف کالاهایی که الان مصرف می‌کنیم، کالاهایی است که به نوعی ریشه آن نفت، گاز یا صنایع پتروشیمی است. در این راستا کشور چاره‌ای ندارد و باید حرکت کند تا هم شغل ایجاد شود و هم ارزش افزوده و ثروت برای کشور ایجاد شود. در عین حال، برای نسل‌های آینده بسترهای اشتغال فراهم شود و کشور از وابستگی مستقیم به نفت خام و گاز خام نجات پیدا کند.

ما در حال حاضر از تکنولوژی نفت، گاز، پتروشیمی و خدمات مهم اقتصادی همچون بیمه و بانکداری فاصله گرفتیم. بانک‌های ما با برجام مشکل تحریم‌شان برای انجام فعالیت‌های اقتصادی و ارتباط با دنیا دارد حل می‌شود. اما مشکل ما الان این است که با فرمول‌های جدید بانکداری دنیا با این فاصله‌هایی که افتاده، آشنا نیستیم. البته دانشگاه دارد تلاش‌هایی می‌کند تا بتواند علوم جدید بانکداری و به خصوص بانکداری بین‌المللی را پیدا کند و آموزش دهد.

فضا را باید آرام کرد و اجازه دهیم مسوولان اقتصادی و مسوولان برنامه‌ریزی کشور و مسوولان سرمایه‌گذاری در کشور راهکار پیدا کنند و مشکلات کشور حل شود.

* بیشترین تهدیدی که در حوزه صنایع پتروشیمی وجود دارد، به کدام زمینه‌ها برمی‌گردد؟

ببینید، مسایل نرم‌افزاری در حوزه اقتصادی مطرح است و بخشی هم مسایل حقوقی برجام است که مسوولان باید با هوشیاری عمل کنند تا کار را جلو ببرند و جلوی کارشکنی‌هایی که از طرف مخالفان برجام در آن طرف مرزها وجود دارد، گرفته شود. یعنی همان‌طور که ما در داخل کشور مخالف برجام داریم، در آن طرف قضیه نیز مخالفان و موافقانی وجود دارد.

موضوع دیگر، دانش مورد نیازی است که چرخ‌های فعالیت‌های اقتصادی را به حرکت در می‌آورد. بانکداری و بیمه، دانش جدید می‌خواهد. ما باید تغییرات و تحولات بین‌المللی را دنبال کنیم؛ به خصوص با ابزارها و تکنولوژی جدیدی که در دنیا به وجود آمده است. برای مثال، فاینانس‌ها و بای‌بک‌ها، بحث‌های خیلی جدی در بخش‌های مختلف اقتصادی هستند. به‌هرحال در تمام بخش‌های اقتصادی مشکلات برمی‌گردد به این‌که چگونه ارتباطات را برقرار کنیم؛ ارتباط گسسته شده را باید برقرار کنیم. ما قراردادهایی را با کشورهای مختلف می‌بندیم، اما به عملیات که می‌رسد، با گیرهای قانونی و دانشی در حوزه ارتباطات مواجه می‌شویم. بحث اصلی، سرمایه است. این سرمایه، سرمایه اقتصادی، انسانی و علمی است. یک بخشی از مشکلات نیز به کندی فرآیند تصمیم‌گیری در کشور برمی‌گردد. دلیل این کندی می‌تواند سیاسی باشد یا نداشتن و نبودن اراده در مدیرانی که تصمیم می‌گیرند.

* در این خصوص مثالی می‌زنید؟

من به پتروشیمی خراسان مثال می‌زنم که با چه رنج‌هایی در این بخش روبه‌رو است. سال گذشته آقای رییس‌جمهور که به خراسان‌شمالی سفر کرد، آن‌جا وزیر کار کلنگ اجرای طرح جدیدی را در کنار کارخانه اوره آمونیاک خراسان زد. در حال حاضر یک‌سال می‌گذرد، اما کار عملیاتی را شروع نکردیم؛ با وجود این‌که تمام مقدمات کار آماده شده است. این در حالی است که اراده‌ای که باید این تصمیم را بگیرد و مختصر ریسکی را بکند، نیست. این اراده به ریسک‌پذیری مدیران مربوط می‌شود. وقتی فضای سیاسی جامعه ملتهب می‌شود، قدرت ریسک‌پذیری مدیران بسیار پایین می‌آید. جنس مدیران نیز تکنوکرات است و سیاسی نیست که ریسک‌پذیر باشند. بنابراین هیچ ریسکی را نمی‌پذیرند؛ در نتیجه کارها قفل می‌شود.

در مجلس یک نماینده مجلس می‌گوید آقای وزیر اگر فلان کار را انجام دهید، من با شما برخورد می‌کنم. یک نفر دیگر می‌گوید اگر این کار را نکنید، با شما برخورد می‌کنم. یعنی جنبه‌های سیاسی قضیه غلبه پیدا می‌کند و کاری که مورد نیاز مردم است و شغل برای آنها ایجاد می‌کند، قفل می‌شود.

* در مورد پتروشیمی خراسان مشکل کجاست؟

ببینید، در سال 1369 تصمیم بر اجاره این طرح گرفته شد. آن زمان من در مجلس سوم نماینده بودم. دو سه سال پیگیری کردیم که کلنگ اجرای طرح موجود زده شد. همان زمان عده‌ای در دستگاه‌های تصمیم‌گیرنده بهانه می‌گرفتند. مثلا مشکل آب وجود دارد یا این‌که زیرساخت و فرودگاه نداریم.

با این وجود کار شروع شد و از روزی که کلنگ طرح در سال 1370 خورد و تا روزی که به بهره‌برداری رسید، کمتر از 4 سال طول کشید. با فاینانس یک شرکت ژاپنی بین 350 تا 400 میلیون دلار سرمایه‌گذاری شد. ریال مورد نیاز را نیز دو سه بانک پرداخت کردند. این‌ها به صورت کنسرسیوم وارد شدند هم با فاینانسر خارجی همراهی کردند و هم خود نیازها را برطرف کردند. البته دولت یک ریال هم در آن‌جا خرج نکرد. شرکت دولتی و برای وزارت نفت بود، اما یک ریال سرمایه‌گذاری نکردند، سرمایه‌گذاری را خارجی‌ها و بانک‌ها انجام دادند. در واقع به صورت قرضی و فاینانسی طرح اجرا شد.

این کارخانه از روزی که به بهره‌برداری رسید، تا 5 سال بعد، تمام بدهی ارزی و ریالی خود را پرداخت کرد. این مدت 9 سال طول کشید و بعد از 9 سال، یک کارخانه رایگان و مجانی در اختیار دولت قرار گرفت. از آن زمان هم تا به امروز که حدود 20 سال است که کارخانه کار می‌کند و از لحاظ استانداردها و کیفیت اداره و استانداردهای محیط‌زیستی و نیروی انسانی، بهترین پتروشیمی کشور است. به طور میانگین در طول این 20 سال با حدود 105 درصد ظرفیت کار کرده است.

* عمر مفید صنایع پتروشیمی که در کنار دریا مثلا جنوب کشور هستند، چقدر است؟

عمر مفید صنایعی که کنار دریا هستند، به دلیل شرایط آب‌وهوایی، حداکثر 20 سال است. اما الان با اورهالی که در این‌جا صورت می‌گیرد، حداکثر 20 سال دیگر این کارخانه کار خواهد کرد. یعنی 40 سال عمر مفید. از طرفی، این کارخانه از لحاظ مکان‌یابی در جایی قرار گرفته که صادرات خوبی داریم. در حال حاضر آن بخش از محصولاتی را که صادر می‌کنیم، افغان‌ها محصولات را در درب کارخانه هر تن 260، 270 دلار خریداری می‌کنند. این در حالی است که اگر بخواهیم از دریا صادر کنیم، این محصولات در آن‌جا هر تن 182 دلار فروخته می‌شود. این نشان‌دهنده مزیتی است که پتروشیمی خراسان دارد.

با این وجود، متاسفانه در طول این سال‌ها نیامدند یک طرح توسعه‌ای و لااقل طرح اوره آمونیاک2 را در کنار این طرح ایجاد کنند.  همین یک طرح را نگه داشتند. مسوولان پتروشیمی و وزارت نفت می‌دانند که طرح‌های نفتی و پتروشیمی، اگر طرح توسعه‌ای در کنار آن نباشد، به این معناست که شما تصمیم گرفته‌اید طرح را طی 15 سال استفاده کنید و بعد بمیرد و تمام شود. دوستانی که در هیات مدیره این طرح طی سال‌های مختلف حضور داشته‌اند، واقعا باید جواب دهند که چرا طرح توسعه‌ای را اجرا نکردند.

* آیا شما اقدامی در این زمینه داشته‌اید؟

در این یکی دو سالی که من به هیات مدیره آمدم، مطالعات زیادی داشتیم که طرح توسعه‌ای اجرا شود. اول روی طرح اوره آمونیاک2 کار کردیم که البته دوستان زیر بار نرفتند و گفتند اوره آمونیاک در حال حاضر در دنیا زیاد تولید می‌شود و بازار نخواهیم داشت.

خود دوستان یک طرح بهتری را پیشنهاد دادند؛ به نام طرح تبدیل گاز به پلی‌پروپیلن. پلی‌پروپیلن ماده اولیه پلاستیک است. در حال حاضر نصف صنایع دنیا و زندگی بشر با پلاستیک است. قرار شد این طرح اجرا شود و مطالعات لازم صورت گرفت. دو بار هیات مدیره پتروشیمی خراسان موضوع را تایید کرد و به جایی رسید که برای وزارت صنعت، معدن تجارت و وزارت نفت مقدمات لازم را آماده کردیم. این طرح، طرحی است که در جایی که آب نیست، نمی‌توان اجرا کرد. چراکه آب زیادی می‌خواهد. این طرح ما 500 هزار تن در سال پلی‌پروپیلن می‌خواست تولید کند، بنابراین حدود 15 میلیون مترمکعب آب در سال نیاز دارد. در طرح موجود حدود 4.5 میلیون مترمکعب آب مصرف می‌شود که در مجموع تقریبا 20 میلیون مترمکعب می‌شود.

* با این شرایط، آب را چگونه قرار شد تامین کنید؟

غیر از حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان، تقریبا بعید است در جای دیگری این مقدار آب را فراهم کرد. حتی در شمال کشور به دلیل مسایل زیست‌محیطی به این راحتی طرح را نمی‌توان اجرا کرد. اما در بجنورد شرایط خاصی وجود دارد. موضوع این‌جاست که آبی که در شهرها مصرف می‌شود، از بین نمی‌رود، در گردونه طبیعت به صورت پساب می‌ماند. شهرهایی مانند بجنورد که حالت کاسه‌ای دارند و دور تا دور آن را کوه گرفته است، حدود 20 میلیون مترمکعب در سال آب مصرفی دارند. بنابراین کاسه دشت بجنورد حدود 20 میلیون مترمکعب همیشه آب دارد. قبل از استانی شدن خراسان‌شمالی و نیز ایجاد سد شیرین‌دره، در این دشت از این 20 میلیون مترمکعب آب، 10 میلیون مترمکعب برای شرب مردم مصرف می‌شد و 10 میلیون مترمکعب برای کشاورزی. در حال حاضر آب شرب مردم از سد شیرین‌دره تامین می‌شود و 7 میلیون مترمکعب آب از سد می‌آید. ظرفیت سد شیرین‌دره حدود 110 میلیون مترمکعب است که 20 میلیون مترمکعب آن به آب شرب بجنورد اختصاص داده شد. چون در طول تاریخ کیفیت آب بجنورد بسیار بد بوده است.

در کل 20 میلیون مترمکعب آب سطحی هر سال در آن جا به وجود می‌آید و 20 میلیون مترمکعب نیز از سد می‌آید و به پساب تبدیل می‌شود و به این مخزن اضافه می‌شود. بنابراین 40 میلیون مترمکعب مجموع آب‌های سطحی و پساب‌ها است. این آب اگر تخلیه نشود، شهر از بین می‌رود.

* چطور؟

سازمان آب و فاضلاب سال گذشته یک کارشناس خارجی آورد و مطالعه کردند و گفته شد اگر فکری برای تخلیه 40 میلیون مترمکعب پساب و آب‌های سطحی نشود، طی 5، 6 سال دیگر این آب‌ها تجمیع می‌شود و وضعیت شهر مانند ونیز خواهد شد و مردم شهر باید با قایق در کوچه‌ها رفت‌وآمد کنند. همین الان شهرداری بجنورد اگر کسی پارکینگ منهای2 بخواهد، اجازه نمی‌دهد. چون با مشکل رطوبت و آب مواجه می‌شوید.

ما در این خصوص با وزیر نیرو جلسه گذاشتیم. سوال کردند که شما الان به زور برای پتروشیمی خراسان 4.5 میلیون مترمکعب آب تامین می‌کنید. حالا چطور می‌خواهید 15 میلیون مترمکعب دیگر را تامین کنید. ما داستان آب شهر را برای آنها توضیح دادیم. واقعا وزارت نیرو استقبال کرد که ما از 40 میلیون مترمکعب آبی که هر سال جمع می‌شود، 15 میلیون مترمکعب را تخلیه کنیم و به طرح پتروشیمی خراسان ببریم. خوشبختانه بحث آب حل شد و آقای میدانی، معاون وزیر نیرو به وزارت نفت نامه نوشتند که مشکل آب وجود ندارد. البته یک چنین کاری در یکی از شهرهای استان یزد انجام شده و یک طرح صنعتی را از طریق پساب، تامین آب می‌کنند. وزارت نیرو نیز به شدت از این ایده استقبال می‌کند که ما آب صنعتی را از تسویه پساب‌ها تامین کنیم که هم به شهرها آسیب وارد نشود و هم این‌که بازیافت آب اتفاق بیفتد.

آب را که وزارت نیرو نوشت تامین شده است، وزارت نفت اعلام کرد که گاز را نیز برای 5.3 میلیون مترمکعب در روز را برای طرح جدید تضمین می‌کنم. در واقع وزارت نفت مجوز خوراک را به ما داد.

* در رابطه با تامین مالی چه کردید؟

بخش سوم ماجرا، تامین منابع مالی برای طرح بود. این طرح حدود 1.3 تا 1.7 میلیارد دلار منابع مالی نیاز دارد. خوشبختانه شرکت ژاپنی‌ای که طرح پتروشیمی اول را فاینانس کرد، به شدت از این موضوع استقبال کرده است. ما با دو شرکت اروپایی نیز صحبت کردیم که فاینانسر هستند. شرکت ژاپنی ارزان‌تر از بقیه حاضر است کار کند و گفتند 2 درصد بهره بیشتر نخواهیم گرفت. این عددها در مقابل بهره‌های بانکی کشور صفر است. در این‌جا قرضه‌الحسنه ما تازه 4 درصد است.

یک میلیارد دلار را شرکت ژاپنی قبول کرده و 700 میلیون دلار را نیز رییس‌جمهور در سخنرانی 24 خرداد خود در سال گذشته در بجنورد تضمین کردند از محل صندوق توسعه ملی پرداخت شود. حدود 1.3 میلیارد دلار سهیمه صندوق استان خراسان‌شمالی است که استاندار اعلام کرد تمام این سهمیه را من می‌توانم به این طرح اختصاص بدهم، چون طرح ارزی دیگری فعلا در استان وجود ندارد. در واقع کل منابع ارزی و ریالی مانند طرح اول که مورد نیاز است، تامین شده است و نیازی نیست سرمایه‌گذاری در این طرح سرمایه‌گذاری کنند.

در کنار این با شرکت مپنا صحبت کردیم که حدود 350 میلیارد تومان به صورت فاینانس، تسویه و انتقال آب از بجنورد تا فاصله حدود 17 کیلومتری که کارخانه است، به اضافه تامین بخار و تامین نیروگاه 50 مگاواتی را انجام دهد. آن هم فاینانسی حاضر شده است کار را انجام دهد.

با این وجود متاسفانه حس می‌کنیم بعضی از دوستانی که در هیات مدیره خراسان هستند، فقط می‌گویند فعلا سود سالانه ما را بدهید و حال و حوصله سرمایه‌گذاری نداریم.

* گیر داستان کجاست؟

یکی از گیرهای ما در خصوصی‌سازی کشور این است که خصوصی‌سازی اتفاق نیفتاده، بلکه خصولتی‌سازی شده است. بنگاه‌ها نه دست دولت است که مسوولیت پاسخ‌گویی به مردم را دارد و لااقل نمایندگان در مجلس می‌توانند از وزرا سوال کنند، نه دست بخش خصوصی است که به خاطر منافع خود جلو بیاید. این وسط یک چیزی به‌وجود آمده به نام صندوق‌های بازنشستگی. یکی از سهامداران ما پتروفرهنگ است که ما واقعا از مسوولان این شرکت گله داریم، زیرا به ما قول همکاری دادند و براساس قول آنها، رییس‌جمهور کلنگ اجرای طرح را زد، اما نماینده آنها در حال حاضر مخالفت می‌کند. هر منطقی را هم بیان می‌کنیم، به منطق ما جواب نمی‌دهند.

می‌گوییم وقتی که قرار است یک طرحی اجرا شود که 3، 4 هزار شغل ایجاد می‌کند و در صنایع پایین‌دستی تا 10 هزار شغل ایجاد خواهد کرد، باید مورد توجه قرار گیرد. ما منطق قوی‌ای را نمی‌شنویم از آقایان که چرا همکاری نمی‌کنند. در نهایت مجمع را تشکیل دادیم که باز هم بنا به مخالفت گذاشتند. ما راهکارهایی را پیشنهاد کرده‌ایم. یک راهکار این است که کل کار را پتروشیمی خراسان انجام دهد. این راحت‌ترین راهکار است که گرفتار شرکت جدید نشویم. لازمه کار این است که نمایندگان منطقه پیگیری کنند. وزیر کار کلنگ طرح را زدند و ایشان کاملا مطلع هستند که طرح توجیه دارد و هزینه‌ای برای سرمایه‌گذاران و سهامداران فعلی ایجاد نمی‌کند. 3، 4 سال طرح اجرا می‌شد و بعد از حدود 9، 10 سال یک کارخانه بزرگ با سه واحد صنعتی در اختیار قرار می‌گیرد.

این طرح برای مردم شغل و برای کشور درآمد ایجاد می‌کند؛ آن هم درآمد شرافتمندانه، نه خام‌فروشی. خام‌فروشی واقعا درآمد غیرشرافتمندانه است که زندگی ما متاسفانه از آن اداره می‌شود.

ما تلاش می‌کنیم تا قبل از سالگرد کلنگ‌زنی که 24 خردادماه است، بتوانیم عملیات اجرایی را شروع کنیم. با فاینانسر صحبت کردیم و جلساتی را برگزار کردیم. با تامین‌کنندگان ماشین‌آلات و خط تولیدها صحبت کردیم و آمادگی دارند که به ما قیمت دهند و پیشنهادهای دقیق دهند. با شرکت‌هایی صحبت کردیم که مجری این کارها هستند. اما یک اراده‌ای نیاز است که یک‌بار کنار هم جمع شویم و این طرح خوب را که تمام مطالعات آن انجام شده، اجرا شود.

* در رابطه با بازار این محصول کار مطالعاتی شده است؟

بله، یکی از مشکلاتی که الان برخی مطرح می‌کنند، بازار این محصول است. من توضیح را راجع به پتروشیمی خراسان و طرح موجود دادم، برای این‌که بازار را از قبل توضیح داده باشیم. ما مطمئن هستیم مثل طرح موجود کاملا اقتصادی خواهد بود.

اصلا ما در اقتصادی بودن طرح هیچ مشکلی نداریم و همچنین در این‌که این طرح سرمایه‌ای از جانب سهامداران نمی‌خواهد، هیچ ابهامی وجود ندارد.

فرآیند کاهش تولید پارس جنوبی آغاز شده و هر سال سرعت خواهد گرفت  هیچ جای جهان مثل ایران نیست که تمامی خانه‌ها گازکشی شده باشند  پایان قرن نفت و هزاران میلیارد دلار سرمایه ای که کم ارزش می شود  طرح تبدیل دودکش نیروگاه به خوراک واحد پتروشیمی  تحلیل مقایسه ای مصرف واقعی انرژی برق در ایران