این در حالی است که به گفته کارشناسان می توان با کاهش خام فروشی و انجام عملیات تبدیلی و تکمیلی روی این ذخایر، سالانه میلیاردها تومان ارزش افزوده و بخصوص اشتغال ایجاد کرد.

بررسی ها نشان می دهد انجام مراحل تکمیلی جدید روی ذخایر معدنی و ثروت های خدادادی تا 300 درصد ارزش افزوده تولید خواهد کرد و این امر نه تنها به نفع کشور است، بلکه برای سرمایه گذاران در این عرصه ها نیز سود قابل توجهی دربرخواهد داشت.

تحقیقات نشان می دهد حدود 90 درصد از منابع و ثروت های طبیعی ایران به طور خام به خارج کشور صادر می شود؛ البته در برخی بخش ها عملیات تکمیلی و تبدیلی انجام می شود، اما اولا این عملیات درباره حجم وسیعی از ذخایر صورت نمی گیرد و حجم آن به تناسب خام فروشی در جریان، گسترده و چشمگیر نیست و ثانیا عملیات تکمیلی و تبدیلی چندان پیشرفته نیست و صرفا به مراحل ابتدایی بسنده می شود.

بر این اساس، ایران بخش عمده ای از ذخایر معدنی خود را که مهم ترین آن مس، سنگ آهن و سنگ های ساختمانی است به طور خام صادر می کند.

همچنین نفت، گاز و میعانات گازی از جمله ثروت های طبیعی ایران هستند که بیشتر حجم آن به طور خام به خارج کشور صادر می شود؛ البته در صنعت نفت سرمایه گذاری های زیادی در بخش پالایشگاهی و پتروشیمی صورت گرفته، اما این سرمایه گذاری ها با توجه به حجم صادرات نفت و گاز زیاد نیست و همچنان خام فروشی سهم بزرگی در این بخش ها دارد.

محمدرضا پورابراهیمی، نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در این باره به جام جم گفت: ما در دنیا شاید رتبه یک یا دوم از نظر ذخایر معدنی و دیگر حوزه ها را داشته باشیم، اما متاسفانه همان موادی که به عنوان مواد اولیه استخراج می شود عینا صادر شده که ارزش افزوده ای به آن تعلق نمی گیرد.

وی با بیان مثالی در این مورد اظهار کرد: توده های سنگ ساختمانی از ایران به چین و از چین به همه نقاط جهان از جمله خود ایران صادر می شود! اخیرا چین یک شرکت تجاری روی آب و در یک کشتی قرار داده و با تعبیه کارخانه، سنگ های خام خریداری شده از ایران را به این کشتی برای برش منتقل می کند و عملیات فرآوری را انجام می دهد و بعد به دیگر کشورها از جمله خود ایران صادر می کند. ببینید دیگر ماجرا به چه ترتیب است.

نماینده کرمان در مجلس تصریح کرد: این موضوع تنها درباره سنگ های ساختمانی نیست. ایران دارای معادن غنی سنگ آهن است که می تواند ارزش افزوده بالایی داشته باشد. درباره سنگ آهن می توان تا 300 درصد ارزش افزوده ایجاد کرد. به این دلیل که سنگ آهن به کنسانتره تبدیل می شود و بعد از آن به گندله و در نهایت به فولاد تبدیل می شود که اگر همه این مراحل در کشور انجام شود تا 300 درصد ارزش افزوده ایجاد خواهد شد. یعنی به ازای فروش هر یک میلیارد تومان سنگ آهن می توان سه میلیارد تومان کسب درآمد داشت.

وی اضافه کرد: در ایران معادن مسی وجود دارد که به نام مس کاتد معروف است که رسانایی آن بسیار بالاتر از دیگر انواع مس است. این مس به طور خام به ژاپن صادر می شود و این کشور بزرگ ترین محصولات مسی را که شامل کالاهای الکترونیکی است، تولید و مجددا به کشورهایی از جمله ایران صادر می کند.

پتروشیمی ها هم دنبال راه معدنی ها هستند

پورابراهیمی گفت: این موضوع خام فروشی درباره پتروشیمی ها هم صدق می کند. در صنعت نفت و گاز هم ما پله اول و دوم را بیشتر طی نکرده ایم و بیشتر روی صادرات محصولات خام مانور می دهیم. ما بیش از این که بخواهیم روی صادرات محصولات خام کشور پافشاری کنیم، باید میزان سرمایه گذاری را افزایش دهیم و در کنار آن به دنبال انتقال تکنولوژی از کشورهای پیشرفته باشیم.

وی در پاسخ به پرسش خبرنگار جام جم مبنی بر این که سرمایه گذاری در امر کاهش خام فروشی باید داخلی باشد یا خارجی، افزود: ما با سرمایه گذاران داخلی هم می توانیم کار خود را پیش ببریم، اما اگر این منابع از خارج از کشور نیز تامین شود جای خشنودی دارد. اکنون هم همه شرکت های معتبر دنیا برای بعد از رفع تحریم ها اعلام آمادگی کرده اند و این فرصت بسیار مناسبی می تواند باشد تا ما اقتصاد خود را تقویت کنیم و خام فروشی کشور را کاهش دهیم.

نماینده کرمان در مجلس ادامه داد: حمایت و اهمیت دادن به شرکت های دانش بنیان می تواند بسیار به این موضوع کمک کند؛ به این دلیل که این شرکت ها می توانند فناوری های روز را در اختیار بگیرند.

وی افزود: این موضوع بارها از سوی رهبر انقلاب گفته شده و در مجلس نیز مطرح شده که دولت ها باید به این موضوع اهمیت دهند. البته دولت در حال حاضر برنامه ریزی هایی را برای کاهش خام فروشی تدوین کرده که هنوز اعلام نشده است.

ظرفیت پالایشگاه ها خالی است

همچنین حمید حسینی، کارشناس و صادرکننده فرآورده های نفتی و پتروشیمی به خبرنگار جام جم گفت: اگر دولت برنامه ریزی خود برای صادرات نفت خام را تغییر دهد و به جای خام فروشی، نفت بیشتری به پالایشگاه ها تحویل دهد می توان از محل تولید فرآورده، ارزش افزوده بسیار بالایی تولید کرد. اما اکنون ظرفیت زیادی از پالایشگاه ها خالی است.

وی افزود: همین موضوع درباره پتروشیمی ها هم وجود دارد. مثلا اکنون ما برای تولید یک میلیون تن کود اوره آمونیاک در پتروشیمی ها، 9 میلیون مترمکعب گاز در یک سال مصرف می کنیم که فقط از محل صادرات نیمی از آن 20 میلیارد دلار درآمد داریم. حال آن که اگر این مقدار گاز را به صورت خام صادر بکنیم، بیش از هفت میلیارد دلار درآمد نخواهیم داشت و این امر نشان می دهد جلوگیری از خام فروشی تا چه حد در اقتصاد کشور و تولید ارزش افزوده تاثیر دارد.

وی تصریح کرد: به این ترتیب اگر جلوی خام فروشی را بگیریم و مثلا به جای خام فروشی، گاز بیشتری به پتروشیمی ها بدهیم، تولید آن افزایش یافته و ارزش افزوده بیشتری تولید می شود. اما اکنون این کار انجام نمی شود و تحت این نقصان تا پایان برنامه پنجم باید تولید محصولات پتروشیمی به 120 میلیون تن می رسید، اما الان 70 میلیون تن است و لذا از برنامه عقب هستیم.

حسینی گفت: لذا از هر زاویه که به موضوع نهضت جلوگیری از خام فروشی نگاه کنید درخواهید یافت این امر کمک بسیار موثری به رونق و ایجاد اشتغال خواهد کرد.

ورود به صنایع پایین دستی پتروشیمی

همچنین عباس شعری مقدم، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی به خبرنگار جام جم گفت: ما در بخش پتروشیمی برای جلوگیری از خام فروشی گاز و تبدیل آن به محصول، در حال فعال کردن بیشتر صنایع پایین دستی هستیم.

وی افزود: برای این اقدام در حال بررسی علل فعال نشدن این صنایع هستیم و یک فهرست 12 مولفه ای دراین باره جمع آوری کرده تا مشکلات توسعه پیدا نکردن آنها را پیدا کنیم.

وی تصریح کرد: البته به نظر می رسد تحریم و دونرخی بودن ارز بزرگ ترین موانع فعال نشدن صنایع پایین دستی پتروشیمی محسوب می شود که رفع آن می تواند ارزش افزوده بالایی به دنبال داشته باشد.

کاهش خام فروشی یعنی توسعه و رشد اشتغال

همچنین مهدی کرباسیان، رئیس سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) به جام جم گفت: خلاصه فرمایشات رهبر انقلاب این است که ما بتوانیم از ظرفیت مواد معدنی غنی کشور حداکثر بهره برداری برای توسعه و اشتغال بکنیم.

وی افزود: برنامه های ما بر این اساس است که بتوانیم هر چه سریع تر با کمک بخش خصوصی پروژه های فرآوری و تبدیل سنگ های معدنی به محصولات را اجرایی کنیم.

وی اظهار کرد: در این راستا سنگ آهن یکی از مهم ترین صادرات مواد معدنی ما به صورت خام است که برای فرآوری آن برنامه ریزی کرده ایم. بر این اساس در سال 92 صادرات سنگ آهن خام ما 23 میلیون تن بود که در سال گذشته به 17 میلیون تن کاهش یافت و ادعا می کنیم تا پایان سال 95 هر آنچه سنگ آهن خام در کشور استخراج شود در داخل فرآوری شده و ارزش افزوده آن نصیب کشور می شود.

کرباسیان افزود: همچنین برنامه مشابهی درباره زغال سنگ داریم و می خواهیم با بهره برداری از کارخانه مربوط زغال سنگ خام صادر نکرده و از این ماده برای تولید مواد شیمیایی استفاده کنیم.

این مقام مسئول تصریح کرد: در بخش عناصر نادر خاکی نیز که هر یک کیلوی آن چند هزار دلار قیمت دارد، فعالیتی را آغاز کرده ایم و هفته گذشته اولین پروژه آن برای تولید 400 کیلو از این خاک ها در بافت افتتاح شد. پروژه های مشابهی برای جلوگیری از خام فروشی تیتانیوم و فرآوری سنگ های کم عیار هم در دستور کار داریم.

مدیرعامل ایمیدرو افزود: معدن یکی از مهم ترین راه های ایجاد ارزش افزوده و اشتغال است که تا پیش از این کارهای متعددی در این حوزه انجام نشده بود که هم دولت و هم ایمیدرو بنا دارد جلوی خام فروشی را در این حوزه بگیرد که البته بخش خصوصی داخلی هم با آگاهی از ارزش افزوده بالای موجود به این بخش ورود کرده است.