حمیده  بنی طبا
کارشناس اقتصادی
واقعیت این است که در مورد توسعه میادین مشترک گازی ایران با کشورهای دیگر، همواره تلاش‌های زیادی برای بهره‌برداری عملی از این منابع صورت گرفته است. پیشرفت‌های ما در سال های اخیر هم به دلیل وجود تحریم‌ها تاثیر چندانی در رقابت ما با کشورهای همسایه نداشته است.

بنابر اعلام رکن‌الدین جوادی، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در میدان گازی پارس جنوبی که میان ایران و قطر مشترک است هر روز تاخیر برای توسعه 100 میلیون دلار ضرر به همراه دارد. وزیر نفت هم اخیرا درباره استفاده بهتر از میادین مشترک نفت و گاز گفته است مهم‌ترین میادین نفت و گاز کشور پارس جنوبی بوده و بعد مجموعه آزادگان یا غرب کارون که پول کافی هم در بودجه برای آن تعیین شده است و امیدواریم بانک مرکزی تمهیداتش که وام و اوراق مشارکت است را بیندیشد تا کار را پیش ببریم. برخی مراجع معتقدند که بیش از 15 مخزن نفتی مشترک بین ایران و کشورهای همسایه وجود دارد که در این بین مخازن مشترک واقع در خشکی در همجواری کشور عراق قرار دارد و سایر مخازن در خلیج فارس و دریای عمان واقعند. برخی مراجع دیگر از تعداد 28 میدان مشترک (اعم از نفتی و گازی) با 7 کشور همسایه یاد کرده‌اند. همچنین در یک میدان هم با دو کشور همسایه شریک هستیم. البته یک سند در سال 1388 از شرکت ملی نفت در دسترس است که مجموع میدان‌های مشترک را 23 میدان ذکر کرده است. این سند حاکی است 17 میدان مشترک «نفتی» و 6 میدان مشترک «گازی» وجود دارد. از آن 17میدان، تعداد 6 میدان در خشکی با عراق مشترک بوده و 11 میدان هم در خلیج فارس قرار دارد. همین سند معتقد است که 6 میدان مشترک «گازی» در ایران داریم که یکی از آنها در خشکی با کشور ترکمنستان مشترک بوده و 5 میدان بقیه در خلیج فارس قرار دارد.

  میادین مشترک با عراق
نفت شهر، دهلران، پایدار غرب، آذر، آزادگان و یادآوران نام 6 میدان مشترک کشور ما با عراق است. میدان نفت شهر تنها میدان نفتی در حال تولید استان کرمانشاه بوده که دارای 692 میلیون بشکه ذخیره نفت خام است. میدان دهلران هم در طول جنگ ایران و عراق مورد حمله قرار گرفت و آسیب دید که موجب قطع تولید نفت آن شد. درخصوص میدان پایدار غرب هم باید گفت که ایران در سال 1388 روزانه بین 24 تا 25هزار بشکه نفت از این میدان برداشت کرده است. این میدان در مجاورت میدان فلکه کشور عراق قرار دارد. در مورد میدان آزادگان هم باید گفت که این میدان دارای دو بخش شمالی و جنوبی است و از سال 1387، تولید نفت از بخش جنوبی با ظرفیت 25 هزار بشکه نفت در روز شروع شده است. از میدان یادآوران هم دو نوع نفت سنگین (18API) و نفت سبک (38API) به ترتیب از دو لایه سروک و فهلیان تولید می‌شود.

  میادین مشترک با عربستان
کشور ما و عربستان تنها دو میدان مشترک دارند.
میدان اسفندیار یکی از میدان‌های نفتی ایران است که دارای مخزن مشترک با عربستان سعودی بوده که بخش عربی آن میدان نفتی لولو نام دارد و در فاصله 95 کیلومتری جنوب‌غربی جزیره خارک واقع شده است. نفت این میدان دارای درجه سبکی 30API است. همچنین فروزان نیز یکی از میادین مشترک ایران در منطقه خلیج فارس است که در ناحیه خارک با کشور عربستان مشترک است. برخی از صاحبنظران حوزه انرژی معتقدند میدان نفتی فارس 1 و فارس 2 نیز میدان‌های نفتی مشترک با عربستان هستند.

  میادین مشترک با امارات
فرزام، نصرت، مبارک و سلمان نام 4 میدان مشترک با کشور امارات متحده عربی است. فرزام بخش بسیار کوچکی از میدان «فلاح امارات متحده عربی» است که در آب‌های ایران «ناحیه سیری» واقع شده است. میدان نصرت نیز در 35 کیلومتری جنوب شرقی جزیره سیری در خلیج فارس واقع شده و دارای مقدار زیادی گاز ناخالص است. درباره میدان مبارک هم باید گفت بخش اماراتی این میدان از سال 1974 تولید نفت را شروع کرده و تولید نفت آن در حدود این 30 سال در سطح 60 هزار بشکه نفت حفظ شده است. حجم نفت قابل استحصال از میدان سلمان نیز حدود 1/6 میلیارد بشکه است هم اکنون نفت قابل تولید باقیمانده در این مخزن بیش از نیم میلیارد بشکه است.

  میادین مشترک با قطر
ایران و قطر در میادین پارس جنوبی، رشادت، هنگام و آرش با یکدیگر مشترک هستند و در این میان ماجرای میدان گازی پارس جنوبی کمی متفاوت است. این میدان بزرگ‌ترین میدان گازی جهان است. ایران و قطر از ابتدای برداشت از این میدان مشترک همواره در رقابت برای برتری در بهره‌برداری از منابع هیدروکربنی این میدان بودند.
در پاییز سال 91 ایران در حال برداشت روزانه 300 میلیون مترمکعب از ذخایر این میدان بوده که 70 میلیون مترمکعب کمتر از شریک خود در این میدان برداشت می‌کند. رقابت ایران با قطر در برداشت نفت و گاز تقریبا نزدیک است که متاسفانه کشورمان به دلیل برخی مشکلات در این میادین از قطر عقب افتاده است.
برخی شیطنت‌های کشورهای عربی منطقه در راستای خواست صهیونیست‌ها برای آسیب وارد کردن به جمهوری اسلامی همواره وجود داشته است بنابراین باید شرایطی فراهم شود که کشور ما در مواجهه با این کشورها بتواند با دست پر از میدان خارج شود. البته این نکته را هم نباید فراموش کرد که استخراج نفت و خام‌فروشی آن به‌طور خاص آسیب زننده و برخلاف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است بنابراین باید تمهیدی اندیشیده شود تا از این بابت نیز متضرر نشویم. اساسا بهره‌برداری از میادین نفتی را نمی‌توان وظیفه «یک دستگاه» خاص تلقی کرد. چنان‌که ذکر شد: مهم‌ترین کار این است که استراتژی و راهبردهای مناسبی جهت تقابل با این وضعیت اتخاذ شود. سندی از وزارت نفت در دست است که طی آن 14 راهکار در راستای شتاب‌بخشی به فعالیت‌های توسعه‌ای میادین مشترک پیشنهاد شده است. از سوی دیگر نباید غفلت کرد که تعدادی از دلایل توسعه نیافتن پتانسیل‌های هیدروکربنی مشترک، اساسا به وزارت نفت ارتباطی نداشته و یک «معضل فرا دستگاهی» محسوب می‌شود. از این دو جمله می‌توان به نامشخص بودن رژیم‌های حقوقی و جغرافیای سیاسی، اقتصادی و عمومی بین دو کشور مجاور؛ نامشخص بودن حدود و لغو مرزها؛ استقبال اندک پیمانکاران خارجی در ورود به میادین مشترک؛ محدودیت منابع مالی داخلی، ضعف دیپلماسی سیاسی در سایر دستگاه‌های اجرایی کشوری و نظایر آن اشاره کرد. در حال حاضر وزارت نفت در دولت فعلی؛ به هیچ روی تمایلی به تکرار شیوه‌های آزمون و خطا ندارد و اکنون که کوله‌باری از تجارب گذشته در مشت وزارت نفت است؛  لازم خواهد بود که مقامات اقتصادی کشور به این نتیجه برسند که موضوع توسعه بهره‌برداری از میادین مشترک، اساسا یک «موضوع ملی» با پیش‌فرض برقراری «اجماع ملی» است. این مضمون به آن معناست که اجرایی‌سازی آن به‌تنهایی از عهده وزارت نفت خارج است.

فرآیند کاهش تولید پارس جنوبی آغاز شده و هر سال سرعت خواهد گرفت  هیچ جای جهان مثل ایران نیست که تمامی خانه‌ها گازکشی شده باشند  پایان قرن نفت و هزاران میلیارد دلار سرمایه ای که کم ارزش می شود  طرح تبدیل دودکش نیروگاه به خوراک واحد پتروشیمی  تحلیل مقایسه ای مصرف واقعی انرژی برق در ایران