یکصد و شصت و پنجمین اجلاس اوپک امروز (چهارشنبه، 21 خرداد) در حالی در وین آغاز به کار می کند که بسیاری از کارشناسان داخلی و بین المللی معتقدند که تولید اوپک همانند چند اجلاس اخیر این سازمان در سقف 30 میلیون بشکه در روز تثبیت می شود. مهدی عسلی هم می گوید: با توجه به رشد اقتصادی کشورهای عمده توسعه یافته، دلیلی برای تغییر سقف تولید نفت اوپک وجود ندارد.

گفتگوی شانا با مهدی عسلی، کارشناس ارشد اقتصاد انرژی و کارشناس سابق اوپک را در ادامه می خوانید.

قیمت نفت در ماه های اخیر تقریبا با ثبات بوده و شاهد تغییرات شدیدی در قیمتها نبوده ایم، به نظر شما آیا این ثبات می تواند منجر به تثبیت سقف تولید اوپک شود؟

رشد اقتصادی کشورهای عمده توسعه یافته مانند آمریکا و آلمان و بریتانیا نسبت به قبل بهبود یافته است و چشم انداز تقاضا برای نفت از سوی آژانس بین المللی انرژی نیز در ماه مه گذشته میلادی اندکی افزایش داده شده است.  این عوامل نشانه ثبات نسبی تقاضا برای نفت بوده و به تقویت بازار کمک می کند. بنابراین دلیلی برای تغییر سقف تولید تفت اوپک وجود ندارد، مگر آنکه در این فاصله حوادث تعیین کننده ای پیش بیاید که تعادل کنونی بازارهای نفت را بهم بزند که احتمال آن کم است.

بسیاری از کشورهای عضو اوپک نگران تولید نفتهای غیر متعارف آمریکا هستند، با توجه به اینکه تولید اینگونه نفت بسیار پرهزینه است و قطعا در کوتاه مدت به نتیجه نمی رسد، آیا این نگرانی را به جا می دانید؟
بستگی به میزان و سرعت ورود نفت خامهای غیر متعارف مانند شیل اویل  (که می توان از آن به صخره نفت و یا رس نفت نیز تعبیر کرد)  به بازار دارد. زیرا در صورتیکه افزایش عرضه نفت خامهای غیر متعارف از جمله، نفت شیل آهسته باشد با توجه به افزایش قابل پیش بینی تقاضا برای نفت خام در جهان به ویژه از سوی کشورهای نوظهور و در حال توسعه می توان تصور کرد که اهمیت نسبی اوپک با توجه به پایین بودن هزینه تولید نفت در اکثر کشورهای آن و نیز سهم ذخایر نفتی اوپک به کل ذخایر نفت متعارف (بیش از 75 درصد در حال حاضر) حفظ شود.زیرا هر چند با ورود نفت خامهای ناشی از  افزایش عرضه نفت شیل ممکن است سهم اوپک در بازار بین المللی نفت کاهش یابد، اما کشورهای عضو این سازمان به دلیل افزایش تقاضا  می توانند در مجموع حجم تولید و اجایگاه خود را حفظ کنند، هر چند بخشی از سهم بازار را از دست بدهند.

اما اگر عرضه نفت شیل (در یکی دو سال آینده) افزایش سریع یافته  و در حجم زیاد وارد بازارها شود، طبعا فشار بیشتری به بازار نفت وارد می شود. زیرا واضح است که افزایش عرضه نسبت به تقاضا قیمتها را زیر فشار قرار می دهد. در این صورت اگر اوپک بخواهد سهم خود را در بازار حفظ کند ناگزیر خواهد بود قیمتها را پایین تر بیاورد و اگر بخواهد از سطح قیمتهای کنونی دفاع کند مجبور خواهد بود از تولید خود بکاهد که سهم خود در بازار را از دست خواهد داد. در این حالت اخیر بیشترین فشارها روی کشور ما خواهد بود، زیرا در شرایط اشباع بازار نفت فروشندگان شروع به دادن تخفیف برای حفظ  مشتریان خود می کنند و در این شرایط پس گرفتن بازار برای ما مشکلتر خواهد شد. هم اکنون به دلیل تحریمهای تحمیلی بر ایران و نیز کاهش عرضه نفت لیبی به دلیل درگیریهای سیاسی و مسلحانه در این کشور عرضه نفت کشورهای اویک اندکی کاهش یافته و تا حدودی تاثیر افزایش عرضه نفت در آمریکا را خنثی کرده است. 

بسیاری معتقدند با ورود نفت ایران، عراق و لیبی و در صورت کاهش نیافتن تولید دیگر کشورهای اوپک قیمت نفت با افت شدیدی روبرو می شود، آیا شما با این نظریه موافقید؟
بعید به نظر می رسد این اتفاق بیفتد. شواهدی وجود دارد که عربستان سعودی که دارای مازاد ظرفیت تولید است، ترجیح می دهد تولید خود را بتدریج به روند بلندمدت خود در حدود 9.5 میلیون بشکه در روز محدود کند و افزایش سریع تولید نفت عراق نیز غیر محتمل است. از سوی دیگر نفت لیبی نفت سبک بوده و جایگزین نفت ایران نیست و در عین حال  ایران نیز هم اکنون به اروپا که منطقه اصلی صادرات نفت لیبی است، نفت صادر نمی کند.  بنابراین با توجه به رشد تدریجی تقاضا، چنانچه تولید نفت غیر اوپک، بویژه تولید نفت شیل آمریکا، افزایش سریعی را تجربه نکند، ایران می تواند بتدریج بازارهای خود را بازیابد. این روند می تواند با  لغو تحریمها و رشد اقتصاد بین المللی مخصوصا کشورهای در حال توسعه که شدت نفت و انرژی در آن کشورها بالاتر است، تسریع شود. 

اوپک در سالهای اخیر با چالشهای زیادی روبرو بوده است، هم اکنون مهمترین چالشهای کوتاه مدت این سازمان چیست؟

حفظ ثبات بازارهای نفت از چالشهای کوتاه مدت اوپک به شمار می آید، افت تولید و صادرات نفت لیبی در پی ناآرامی های سیاسی و درگیریهای مسلحانه در تاسیسات صادرات و تولید نفت این کشور، بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی در صورت کاسته شدن از شدت تحریمها و طبعا تمایل این کشور برای بازیابی جایگاه خود در اوپک و بازارهای جهانی نفت و همچنین رشد سریع تولید و صادرات نفت عراق که در سالهای گذشته از نظام سهمیه بندی اوپک معاف بوده است را می توان از جمله چالشهای پیش روی اوپک برشمرد. دولت عراق در طول این سالها با توجیه جبران عقب افتادگی هایش و کاهش تولید نفت در طول سالها جنگ داخلی و تحریم  عملا خود را متعهد به رعایت نظام سهمیه بندی اوپک نمی دانست و هم اکنون نیز تمام تلاش خود را برای افزایش تولید و صادرات نفت به کارگرفته است.

در این میان اقلیم خود مختار کردستان عراق نیز در حال آماده شدن برای صادرات  نفت از طریق ترکیه به بازارهای جهانی نفت است که اوپک رسما هیچ کنترلی بر او ندارد. این چالشها کم و بیش قابل مدیریت است و در گذشته نیز اوپک با شرایطی مشابه و حتی بدتر از شرایط کنونی مواجه بوده است. مانند جنگ ایران و عراق، اشغال کویت توسط عراق و قطع تولید نفت و صادرات نفت کویت و عراق، قطع تولید و صادرات نفت از لیبی در  انقلاب و نا آرامیهای اجتماعی آن کشور در دو سال گذشته که منجر به سقوط  و نابودی معمر قذافی شد. اوپک می تواند با این چالشها کنار بیاید، زیرا  سهم تغییرات عرضه نفت ناشی از این تحولات به کل عرضه  جهانی نفت  آن هم در شرایطی که تقاضای کل بطور پایدار در حال افزایش است، زیاد نیست.

در بلند مدت ماهیت چالشهایی که اوپک با آنها مواجه است، متفاوت خواهد بود و تحولات بنیادی در فناوریهای تولید، عرضه نفت و فرآورده های نفتی از یک سو و تغییرات معنی دار در تقاضا برای نفت  و فرآورده های نفتی ناشی از پیشرفت فناوریهای استفاده از حاملهای انرژی و کاهش شدت انرژی و نفت در کشورهای در حال ظهور می تواند تحولات بنیادی در بازارهای نفت و گاز و اقتصاد انرژی ایجاد کند. 

اعضای سازمان اوپک در مواردی که قیمتهای نفت با سقوط شدیدی مواجه شده با یکدیگر همبستگی خوبی نشان داده و موجب جلوگیری از سقوط بیشتر قیمتها شدند، آیا می توانند همین همبستگی را  در زمینه بازگشت دوباره نفت ایران به بازار داشته باشند؟

متاسفانه تاریخ اوپک کمتر شواهدی از فداکاری کشورهای عضو  اوپک از نظر کاهش تولید و صادرات نفت خود و باز کردن جایی در بازار نفت به نفع کشور دیگر، هر چند عضو سازمان، نشان داده است. بر عکس در مقاطعی از تاریخ این سازمان، ناظران بازارهای نفت شاهد رقابت کشورهای عضو برای تصاحب بازار یکدیگر و جلب مشتریان سایر کشورها بوده اند. تلاش یک کشور عضو برای بازیابی بازار کشور عضو دیگر در یک موازنه سیاسی اقتصادی قابل تصور است. به این معنی که کشوری که این همکاری را با کشور دیگر انجام می دهد، انتظار دارد از امتیازهای سیاسی و اقتصادی به همان درجه اهمیت برخوردار شود.

بنابراین در صورتی که روابط سیاسی و یا اقتصادی کشورهای عضو  با ایران برای آنها اهمیت زیادی داشته باشد، ممکن است شاهد همکاری آنها با ایران برای بدست آوردن سهم قبلی خود در بازار باشیم. اما در شرایط کنونی تحریمها و روابط بین المللی ایران، این موضوع حداقل بصورت علنی بعید به نظر می رسد. اگر کشورهای عضو با افزایش تولید خود موانعی بر سر راه بازیافت سهم بازار نفت ایران ایجاد نکنند، علامت مثبتی برای بهبود روابط خارجی کشور خواهد بود. 

مواضع سیاسی ایران چقدر روی جایگاه ایران در اوپک تاثیر گذار بوده است؟

جایگاه کشورها در اوپک بیشتر از هر چیزی به میزان تولید و صادرات آن کشورها بستگی دارد، زیرا اعضای اوپک همواره تاکید می کنند که این سازمان یک سازمان همکاری اقتصادی در زمینه نفت است و یک اتحادیه  سیاسی نیست و شاهد هستیم که نظامهای سیاسی این کشورها و وابستگیهای بین المللی آنها به بلوکهای قدرت سیاسی جهان متفاوت است. 

در دنیای واقع شکی نیست که کشورهای محافظه کار منطقه از موضعگیریهای انقلابی کشوری مانند، ایران در مسایل بین المللی به دلیل احتمال تاثیر این موضعگیریها بر جنبشهای اجتماعی داخل کشورهای خود نگران هستند و این نگرانیها در روابط آنها با ایران در سازمان اوپک هم موثر است.  مثلا در تابستان سال 2006 که حزب ا.. لبنان با کمک ایران علیرغم حملات وحشیانه رژیم اشغالگر قدس مقاومت کرده و آنها را به عقب راند و محبوبیت زیادی در کشورهای عربی پیدا کرد، موضع گیری کشورهای عربی در مقابل ایران هم تحت تاثیر این حوادث قرار گرفت و  این موضوع در رفتار کشورهای عربی عضو سازمان اوپک محسوس بود، زیرا احساس می کردند محبوبیت ایران به عنوان پشتیبان اصلی حزب ا..  در داخل آن کشورها افزایش یافته و افکار عمومی کشورهای عرب منفعل بودن رژیمهای عربی در مقابل تجاوزهای رژیم اشغالگر قدس را محکوم می کند. در نتیجه نگرانی و در عین حال ترس از شکنندگی در برابر موضع گیریهای ایران وجود داشت.  

از نگاه برخی از کارشناسان چون قدرت در آمریکا در دست دموکراتها است قیمت نفت در سطح بالای 100 دلار باقی مانده است، آیا شما این نظریه را تایید می کنید؟
قیمت نفت بیشتر از هر چیزی تحت تاثیر عرضه و تقاضا است تا روی کار بودن احزاب معین در آمریکا و یا اروپا. البته دولت امریکا برای تشویق سرمایه گذاری و تولید منابع تازه نفت و گاز در آن کشور و کاهش وابستگی خود به نفت و گاز خاورمیانه مایل به کاهش شدید قیمت نفت مثلا به زیر 70 دلار که هم اکنون تولید نفت شیل را غیر اقتصادی می کند، نیست. اما شواهدی مبنی بر اینکه حزب دموکرات بتواند مستقیما قیمت نفت را تعیین کند وجود ندارد. آمریکا می تواند به دوستان عرب خود توصیه کند با مدیریت عرضه نفت خود قیمت نفت را در سطح مورد نظر او نگه دارند و لیکن شواهدی برای این کار وجود ندارد و اینکه کشورهای عربی تولید کننده نفت از این توصیه پیروی کنند به مصالح اقتصادی سیاسی خود آنها نیز ارتباط دارد. 

ممکن است برخی ادعا کنند که سیاستهای پولی دولت امریکا سبب پایین ماندن نرخهای بهره شده و در نتیجه قیمت مواد اولیه از جمله نفت را بالا نگه داشته است. اما به نظر می رسد در شرایط حاضر حزب جمهوری خواه نیز چاره های جز اتخاذ همین سیاستهای اقتصادی نداشت و این سیاستهای اقتصادی مخصوص  حزب دموکرات نیست. کانال دیگری که از طریق آن دولت حزب دموکرات بتواند بر قیمت نفت اثر بگذارد مطرح نشده است. 

 پیش بینی شما از قیمت نفت در ادامه سال 2014 چیست؟

به نظر می رسد قیمتها کم و بیش در محدوده کنونی باقی بماند، مگر آنکه تولید نفت شیل در آمریکا به شدت افزایش یابد و یا رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه مانند چین و هند سقوط کند.

گفتگو از: رویا خالقی

فرآیند کاهش تولید پارس جنوبی آغاز شده و هر سال سرعت خواهد گرفت  هیچ جای جهان مثل ایران نیست که تمامی خانه‌ها گازکشی شده باشند  پایان قرن نفت و هزاران میلیارد دلار سرمایه ای که کم ارزش می شود  طرح تبدیل دودکش نیروگاه به خوراک واحد پتروشیمی  تحلیل مقایسه ای مصرف واقعی انرژی برق در ایران