به گزارش پايگاه تحليلي خبري شيرازه، در تقويم جمهوري اسلامي ايران، 22 مرداد ماه روز تشكل ها و مشاركت اجتماعي نامگذاري شده است. سازمان مردم‌نهاد يا سمن (NGO) به سازماني اشاره ميكند كه مستقيما بخشي از ساختار دولت محسوب نمي‌شود اما نقش بسيار مهمي به عنوان واسطه بين فرد فرد مردم و قواي حاكم ايفا ميكند. بسياري از سازمان‌هاي مردم‌نهاد غير انتفاعي هستند. بودجه اين سازمان‌ها از طريق كمك‌هاي مردمي يا سازمان‌هاي دولتي تأمين مي‌شود.
تاريخچه
اگرچه انجمن‌هاي داوطلبانه شهروندان در سراسر تاريخ وجود داشته‌اند اما سازمان‌هاي غيردولتي در 2قرن اخير توسعه يافته‌اند. يكي از نخستين سازمان‌هاي اين‌چنيني، صليب سرخ جهاني است كه در سال ۱۸۶۳ تأسيس شد. عبارت «سازمان‌هاي غيردولتي» با تأسيس سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ به وجود آمد.
فرايند جهاني‌سازي در قرن بيستم موجب اهميت يافتن سازمان‌هاي مردم‌نهاد شد. امكان حل خيلي از مشكلات توسط دولت يك كشور وجود نداشت. معاهدات بين‌المللي و سازمان‌هاي بين‌المللي از قبيل سازمان تجارت جهاني بيش از حد بر منافع مؤسسات مالي بزرگ متمركز بودند.
در اقدامي براي متعادل كردن اين روند، سازمان‌هاي غيردولتي با تأكيد بر مسائل بشردوستانه و كمك به توسعه تأسيس شدند كه نمونه بارز آن اجلاس اجتماعي جهان است كه هر ساله در ماه ژانويه در داووس برگزار شده و رقيب اجلاس اقتصادي جهان محسوب مي‌شود.
سابقه تشكل‌هاي مردم‌نهاد در ايران
مساجد، تكايا و هيئت‌هاي مذهبي را نهادهاي غيردولتي سنتي قديمي مي‌دانند و پس از آن صندوق‌هاي قرض‌الحسنه، خيريه‌ها، انجمن‌هاي اسلامي و حتي دوره‌هاي فارغ‌التحصيلي در دوران بعدتر و سپس اتحاديه‌ها، اصناف و نظام‌هاي صنفي و مهندسي و... شكل‌هاي جديدتر نهادهاي مدني هستند كه البته رفته رفته مي‌بايد از دست مديران نيمه‌دولتي خارج شوند.
به NGO سازمان مردم نهاد در ايران (به اختصار: سَمَن) يا تشكل غيردولتي مي‌گويند و سازمان‌هاي مردم‌نهاد، اساسا با تأكيد بر ۳ اصل داوطلبانه، غير انتفاعي و غير سياسي تشكيل و تأسيس مي‌شوند.
بودجه سازمان‌هاي مردم‌نهاد در ايران از راه‌هاي كمك و هداياي مردمي، وقف، كمك‌هاي مالي از سازمان‌هاي دولتي و غيردولتي، كمك‌هاي مالي از سازمان‌هاي بين‌المللي (با رعايت مقررات مربوطه)، وجوه حاصل از فعاليتهاي سازمان و انجام پروژه در چارچوب اهداف، اساسنامه و آيين‌نامه سازمان تامين مي شود.
در ايران سمن ها به چند دسته تقسيم مي شوند كه مهم ترين آن، سمن جوانان هستند. سازمان هاي مردم نهاد جوانان به سازمان هايي گفته مي شود كه براي انجام فعاليت و ارائه خدمات داوطلبانه در عرصه هاي تربيتي جوانان با مشاركت جوانان و بر اساس مديريت جوانان با استناد به موضوع ماده صد و دوازده قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و در اجراي مصوبه شماره 7862 ت 31281 هـ مورخ 1384/5/8 هيئت محترم وزيران فعاليت مي نمايد. در ايران، وزارت كشور و وزارت ورزش و جوانان تنها مرجع صادر كننده مجوز فعاليت سمن ها هستند.
ضرورت تشكيل سازمان هاي مردم نهاد، آشنا ساختن جوانان با كليه ويژگي هاي لازم براي همكاري در يك اجتماع كوچك است كه در زمينه اي خاص فعاليت مي نمايند. لذا تحقق اين امر مشاركت جوانان در برنامه هاي كلان توسعه كشور و همچنين ايجاد روحيه مسئوليت پذيري و همگرايي با ارزش هاي حاكم بر نظام اسلامي را در يك فرآيند عملي در جوانان بوجود مي آورد و ايشان را براي ورود به فعاليت هاي جاري كشور و تصدي مناسب آماده مي سازد. در اين خصوص اهداف زير جهت تاسيس يك سمن در نظر گرفته مي شود:
1) فراهم ساختن شرايط تجربه زندگي و تقويت روحيه مسئوليت پذيري ، وظيفه شناسي و پيشتازي جوانان در پيشبرد اهداف ملي و آرماني
2) فراهم ساختن شرايط مشاركت فعال و مؤثر جوانان در صحنه هاي فرهنگي و اجتماعي
3) توسعه نقش جوانان در سازندگي كشور و استفاده بهينه از منابع انساني جوانان براي تحقق توسعه فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي كشور
4) پرورش روح خلاقيت و هدايت قوه ابتكار جوانان در مسير سازندگي و رفع نيازمندي هاي اساسي جامعه اسلامي
5) فراهم ساختن شرايط و امكانات لازم براي بهره گيري از استعداد هاي فطري و توانايي هاي انساني در دوران جواني
6) فراهم ساختن زمينه هاي جامعه پذيري و شيوه هاي وفاق و سازگاري جوانان با همسالان و محيط اجتماعي در جريان زندگي
7) فراهم ساختن شرايط مشاركت عمومي در فعاليت هاي فرهنگي و اجتماعي جوانان
ويژگي هاي سمن ها
1) خود جوشي و نياز طبيعي:
سازمان هاي مردم نهاد بنا بر نياز طبيعي ناشي از شرايط فكري ، محيطي ، انگيزشها ، خصوصيات و آرمانهاي مشترك افراد و جامعه و به صورت خود جوش به وجود مي آيد.
2) هدف و تعهد مشترك:
افراد مؤسس مردم نهاد داراي هدف مشترك بوده و ساير افرادي كه بعداً به عضويت اين سمن ها در مي آيند بر اساس هدف تعيين شده فعاليت نموده و نسبت به آن متعهد مي باشند . لذا پايداري آن مبتني بر استواري اهداف و استمرار آن خواهد بود.
3) قانونمندي:
سازمان هاي مردم نهاد داراي ضوابط ، روابط و سازمان كار مشخص و تعريف شده مي باشند . اين قوانين الزاماً منطبق بر شرايط و مقتضيات هر سمن بوده و مي تواند دامنه متنوعي داشته باشد اما اين قوانين به هر شكل و از هر نوع كه باشد اساساً مورد توافق جمعي قرار گرفته و افراد خود را ملزم به رعايت آنها مي دانند .
4) برنامه و فعاليت هاي مشخص:
سازمان هاي مردم نهاد در راستاي دست يابي به اهداف خود داراي برنامه و موضوع فعاليت در يك بخش يا يك رشته مشخص مي باشند كه ممكن است در طول سازمان يا به دليل ايجاد تحولات تازه ، موضوع فعاليت ، اصلاح ، تبديل ، تغيير و يا تحول پيدا كند . كه اين تغييرات پس از طي مسير مشخص قانوني انجام مي پذيرد .
5) جلب مشاركت و عضويت:
سازمان مردم نهاد به دليل دارا بودن ماهيت مردمي همواره در پي جلب مشاركت اعضاي جديد براي دستيابي به قدرت عمل بيشتر و گسترش دامنه فعاليت و اثر بخشي در موضوع فعاليت خود مي باشد . بنابراين عضو گيري و پذيرش عضو جديد لازمه ايجاد و ادامه فعاليت سمن ها بوده و هر عضو در سمن داراي جايگاه ، نقش و وظيفه مشخص مي باشد .
6) هويت و شخصيت مستقل:
سازمان هاي مردم نهاد داراي شخصيت حقوقي و هويت مردمي بوده و مديريت آن (تصميم گيري ، برنامه ريزي ، سازمان كار و ارزيابي ) مستقل از دولت و دستگاه هاي اجرايي است . البته سمن ها و مجموعه دولت داراي ارتباطات و تأثيرات متقابل مشخص مي باشند.
7) آزادي خلاقيت:
روابط افراد در سازمان هاي مردم نهاد مبتني بر حفظ آزادي تفكر و عمل بوده و پديده آورنده خلاقيت ، ابتكار و نوآوري در جوانان مي باشد.
8) مشاركت و مسئوليت پذيري:
يكي از ويژگي هاي سازمان هاي مردم نهاد ، فراهم كردن زمينه هاي مشاركت جوانان در عرصه هاي مختلف اجتماعي ، فرهنگي ، سياسي ، اقتصادي و مديريتي كشور است كه با كمك گرفتن از تحقيقات و پژوهش هاي مختلف با هر يك از عرصه هاي ذكر شده آشنا مي شوند.
سازمان ورزش و جوانان، وظايف سمن جوانان را تعيين مشي تخصصي ، صنفي و يا فرهنگي به عنوان محور فعاليت سمن مربوطه، جمع آوري كليه اطلاعات تخصصي پيرامون موضوع فعاليت سمن مربوطه با استفاده از كمك هاي دولت و مردم و همكاري اعضا، برنامه ريزي براي اجراي موضوع فعاليت تعيين شده در اساسنامه سمن، عضو گيري منطبق با شرايط و ضوابط اساسنامه و موضوع تخصصي فعاليت سمن، رديف فعاليت هايي تحقيقاتي ، علمي يا اجرايي كه اعضاء مبادرت به انجام آن مي نمايند، تقويت فعاليتهاي جمعي بين اعضا گروه و ايجاد روحيه ي جمعي بين آنها، تدوين مراحلي جهت طي نمودن اعضاء با توجه به تجربه و ميزان فعاليت تخصصي آنها. امر فوق بايد حتي الامكان به گونه اي صورت پذيرد كه هر فرد پس از ورود به سمن مربوطه، طي سالهاي حضور خود با گذراندن مدارج مختلف علمي ارتقا و تكامل يافته و از پختگي و تجربه كافي در پايان حضور خود در سمن برخوردار شود، مشاركت دادن كليه اعضا در زمينه هاي مختلف فعاليت و سطوح مختلف مديريت، شناسايي نيروهاي مستعد و معرفي و تقدير از آن ها، طراحي فعاليتهاي نو در مراحل رشد سمن به منظور تحقق اهداف و جذب جوانان بيشتر در عرصه فعاليت، شركت در فعاليت هاي سازنده ي كشور متناسب با تعداد اعضا و موضوع اصلي سمن، همكاري با دولت و دستگاههاي اجرايي در اجراي طرح هاي موضوعي و ملي برنامه هاي توسعه كشور، تدوين روندي مشخص در گردش كارها و امور جاري و تعريف مسئوليتهاي مربوطه و تصدي آنها توسط جوانان عضو دانسته است.
شيراز، پايتخت جوانان جهان اسلام
به گزارش شيرازه، در استان فارس از سال 1384 همراه با مصوبه هيئت وزيران، ثبت و فعاليت هاي سازمان هاي مردم نهاد شروع شد. به گفته رضايي، مسئول فرهنگي اداره ورزش و جوانان فارس اين طرح قبل از ادغام سازمان ملي جوانان با سازمان ورزش در ابتدا با رشد قابل توجه اي همراه بود اما با ادغام اين دو وزارت خانه اين طرح رو به زوال رفت كه با حمايت دولت ها و سياست هاي جديد دوباره احيا شده است.
به گفته مسئول فرهنگي اداره ورزش و جوانان فارس بيش از 110 سمن جوانان فعال در استان فارس پيرامون موضوعات مختلف همچون فرهنگي و اجتماعي، آسيب هاي اجتماعي، خيريه، ورزش، محيط زيست، كارآفريني و... در حال فعاليت هستند كه مهم ترين هدف آن ها بالا بردن حس مسئوليت مردم نسبت به جامعه است تا مردم نسبت به مسائل و مشكلاتي كه حتي دولت نمي تواند براي آن ها كاري كند بي تفاوت نباشند و اين مشكل به دست نهاد هاي مردمي حل شود.
اين مقام مسئول، بسيج را يك سازمان مردم نهاد بسيار بزرگ خواند و آن را يك نمونه بارز از حلال مشكلات به وسيله آحاد مردم دانست. فردي كه وارد مجموعه بسيج مي شود با عهده دار شدن مسئوليت در واقع تمرين مسئوليت پذيري مي كند و در آينده مي تواند در جامعه موثر واقع شود.
رضايي با اشاره به اينكه 5 سمن جوان در حال فعاليت در زمينه اشتغال و كارآفريني هستند بيان كرد: در سال گذشته بيش از 9 ميليارد تومان تسهيلات بدون بهره با كارمزد 4 درصد پرداخت كرده ايم و 20 ميليارد تومان ديگر مصوب شده كه منتظر واريز آن مي باشيم.
وي اشاره ميكند كه سمن هاي جوانان استان فارس كه در حيطه كارآفريني و اشتغال فعال هستند موفق به كسب رتبه هاي مهم در اين زمينه شده اند كه از مهم ترين آنها كسب رتبه برتر جشنواره كار آفريني انزلي است.
پايتختي شيراز براي جوانان جهان اسلام
به خاطر فعاليت هاي سمن جوانان، شيراز در سال 2017 بعنوان پايتخت جوانان جهان اسلام از سوي سازمان همكاري هاي اسلامي معرفي شد كه اين اتفاق نشان دهنده فعاليت هاي موثر و مهم بودن اين سازمان هاي مردم نهاد در ايران و فارس مي باشد.
براي سازماندهي سمن ها و اجراي فعاليت هاي جوانان 2 خانه جوان در شهر شيراز وجود دارد كه مي توان از آن به عنوان پاتوق جوانان نام برد و در هفته دولت هم 5 خانه جوان ديگر در سطح استان فارس افتتاح خواهد شد.
ريشه مشكلات سمن ها
ريشه عمده ترين مشكلات سمن ها را مي توان در فراگير نشدن فرهنگ تشكل هاي اجتماعي جستجو كرد. بدين معني كه خيلي از انسان ها معني تشكل هاي اجتماعي را نمي دانند و مفهوم سمن در جامعه به طرز صحيح فرهنگ سازي نگشته است براي همين كار جذب و كار گروهي كمي سخت و دشوار مي شود.
ناشناخته بودن سمن ها باعث مي شود كه وقتي آن ها به اداره يا سازماني مراجعه مي كنند با بي مهري مواجه شوند. غالباً ارگان هاي دولتي فكر مي كنند كه سازمان هاي مردم نهاد رقيب آن ها هستند و ممكن است باعث سرافكندگي و تعطيلي آن ها شوند در صورتي كه آن ها براي كمك آمده اند و چيزي غير از آن نيست.
معضلات سمن ها
نداشتن تخصص كافي يكي از معضلات سمن ها است كه داراي بنيه و اراده قوي هستند اما به دليل نداشتن مهارت كافي در زمينه فعاليت، موجب خرابي كار آن ها مي شود.
به گفته رضايي، مسئول فرهنگي اداره ورزش و جوانان فارس گاهي اوقات از سازمان هاي مردم نهاد سو استفاده مي شود، اين سو استفاده از طرف افرادي شكل مي گيرد كه براي انجام نيت شيطاني خود دست به انحراف اين تشكل ها مي زنند. كه بيشتر در حوزه گردشگر و بين المللي چنين سواستفاده هايي رخ ميدهد كه بايد در مورد سمن هايي كه در اين موضوعات فعاليت دارند نظارت بيشتري صورت گيرد.
نحوه ثبت سمن
جوان هاي بين 18 تا 35 سال مي توانند يا رجوع به سايت https://saman.msy.gov.ir/ و با مراجعه به اداره ورزش و امور جوانان يك سازمان مردم نهاد (سمن) تشكيل دهند و در حوزه فعاليت هايي كه مشخص مي كنند كار انجام داده و از امكانات و تسهيلات برخوردار شوند.
همچنين جوانان خصوصاً جوانان نخبه كه داراي طرح هاي دانش بنيان، اشتغالي و يا كارآفريني مي باشند، مي توانند با مراجعه به اين اداره و ارائه طرح خود در صورت ارزيابي و موافقت تا سقف 300 ميليون تومان وام بدون بهره، با كارمزد 4 درصد دريافت نمايند.