با توجه به كاهش جدي توليد گاز از ميادين پارس‌جنوبي در سال‌هاي آينده و همچنين ظرفيت بالاي تركمنستان براي توليد گاز، وزارت نفت مي‌تواند از گاز ارزان تركمنستان براي افزايش توان صادرات و نقش‌آفريني در بازار گاز استفاده كند.

به گزارش پايگاه خبري تحليلي قدس خبر، كشور تركمنستان چهارمين دارنده منابع گازي دنيا است و با توجه به اينكه به دريا دسترسي ندارد امكان صادرات گاز اين كشور به صورت LNG وجود ندارد. در نتيجه تنها مسير اين كشور، صادرات گاز از طريق خط لوله به كشورهاي همسايه است. شرايط اين كشور از لحاظ صادرات گاز به همسايگان نيز زياد جالب نيست زيرا ازبكستان و قزاقستان كه در همسايگي تركمنستان قرار دارند خود داراي منابع گازي هستند.

روسيه نيز يكي ديگر از همسايگان تركمنستان است كه خود دارنده بيشترين منابع گازي است و از گاز تركمنستان در برخي ماه‌ها بسته به افزايش تقاضا و كاهش عرضه براي صادرات به اروپا استفاده مي‌كند. افغانستان نيز تا به حال واردات گازي از تركمنستان نداشته است و منابع مالي خاصي هم براي اين كار در اختيار ندارد. در اين بين ايران مي‌تواند ذيل برنامه جامع تبديل شدن به هاب گازي منطقه به عنوان يك گزينه جدي براي واردات گاز از تركمنستان و صادرات آن به كشورهاي ديگر مطرح باشد.

البته در سال‌هاي اخير ماجراي صادرات گاز تركمنستان به افغانستان، پاكستان و هند از طريق خط لوله تاپي مطرح شده است و چندين بار تفاهم‌نامه‌هاي آن نيز امضا شده است. تركمنستان خط لوله در كشور خود را احداث كرده است و احداث آن در افغانستان نيز در حال پيگيري است و حتي عربستان نيز اعلام كرده كه در اين خط لوله سرمايه‌گذاري خواهد كرد. خط لوله تاپي بدترين اتفاقي است كه مي‌تواند براي ما اتفاق بيفتد زيرا هم ايران را از بازار گاز شرقي حذف مي‌كند و هم گزينه واردات از تركمنستان و تبديل شدن به هاب گازي منطقه را تحت الشعاع قرار مي‌دهد.

*چرا واردات گاز از تركمنستان به نفع ايران بود؟

نكته جالب توجه اينكه ۷۰ درصد از درآمدهاي دولت تركمنستان از منابع گازي حاصل مي‌شود. يعني از لحاظ درآمد ارزي كاملا به صادرات گاز وابسته است. در دهه ۹۰ ميلادي دو بار بين تركمنستان و روسيه نزاع گازي شكل گرفت كه در اين ماجرا روسيه به تعهداتش در قبال خريد گاز از تركمنستان عمل نكرده و پول گاز را به اين كشور پرداخت نمي‌كرد. در نتيجه روسيه يك شريك تجاري غيرقابل اطمينان براي تركمنستان محسوب شد. در اين راستا از سال ۱۹۹۷ تركمنستان صادرات گاز به ايران را از طريق خط لوله كردكوي-كرپچه آغاز كرد. حجم گاز صادراتي نيز ۶ ميليارد متر مكعب در سال تعيين شده بود و قرار بود به مدت ۲۵ سال تا ۲۰۲۱ ميلادي واردات گاز اين كشور صورت بگيرد.

همچنين در سال‌هاي آينده تركمنستان خط لوله ديگري نيز براي صادرات گاز به ايران اضافه كرد و حجم صادراتي گاز به ايران را به سالانه ۱۲ ميليارد متر مكعب رساند. در همين سال‌ها ايران نيز صادرات گاز خود به تركيه را كليد زد. در ابتدا ايران قصد داشت كه براي تامين نياز به گاز در استان‌هاي شمالي، گاز را از جنوب به استان خراسان منتقل كند ولي با واردات گاز از تركمنستان نياز داخلي استان‌هاي شمالي كشور برطرف شده و ايران توانست گاز معادل را براي صادرات به تركيه كنار بگذارد.

در اين بين واردات گاز از تركمنستان و صادرات گاز به تركيه براي ايران درآمد بالايي به همراه داشت زيرا از طرفي گاز را به قيمتي پاييني از تركمنستان خريداري كرده و نياز استان‌هاي شمالي را تامين ميكرد و از طرف ديگر گاز معادل را با قيمت بالا به تركيه صادرات كرده و بدين ترتيب براي كشور درآمدزايي به همراه داشت.

*زنگنه نزاع گازي ايران با تركمنستان را كليد زد

در زمستان سال ۸۶ با توجه به افزايش قابل توجه قيمت نفت، تركمنستان تلاش كرد تا با اعمال فشار به ايران درصدي بر قيمت گاز صادراتي به اين كشور را افزايش دهد. در اين راستا كشور در زمستان ۸۶ با قطعي گاز از طرف تركمنستان مواجه شد و اين موضوع شروع چالش‌هاي گازي بين ايران و تركمنستان بود.

در سال ۲۰۰۶ چيني‌ها براي واردات گاز از تركمنستان وارد مذاكره با اين كشور شدند و با اعطاي ۸ ميليارد دلار به تركمنستان ميادين گازي منطقه آمودريا را توسعه دادند. در اين راستا ۳ خط لوله ۵ هزار كيلومتري از تركمنستان تا شانگهاي چين توسط چيني‌ها احداث شد تا اين كشور به مصرف‌كننده گاز تركمنستان تبديل شود. در اين بين همه هزينه‌هاي انجام شده براي واردات گاز از تركمنستان به صورت اقساطي از هزينه خريد گاز اين كشور توسط چين پرداخت شد.

در مقايسه با صادرات گاز به ايران و روسيه، عملا درآمد خاصي از صادرات گاز به چين نصيب تركمنستان نمي‌‌شود. در اين بين روسيه بعد از اتمام قرارداد با تركمنستان حاضر به تمديد قرارداد با اين كشور نشد. قرارداد گازي ايران و تركمنستان نيز به دلايلي متوقف شد و در حال حاضر چين در حال احداث چهارمين خط لوله خود از تركمنستان است.

در اين راستا سيدعلي نصر كارشناس انرژي در گفتگو با خبرنگار اقتصادي خبرگزاري فارس مي‌گويد: «با توسعه ميادين پارس جنوبي و احداث خطوط لوله تا مناطق شمالي كشور، ايران عملا نسبت به گاز تركمنستان بي‌نياز شد اما مي‌توانست در چارچوب برنامه جامع تبديل شدن به هاب گازي منطقه واردات گاز از تركمنستان را ادامه دهد. اما متاسفانه از سال ۹۵ بيژن زنگنه وزير نفت نزاع گازي با تركمنستان را آغاز كرد و طلب مالي تركمنستان از ايران را مورد پذيرش قرار نداد. در اين بين تركمن‌ها طبق بندي كه در قرارداد گازي ما با تركمنستان وجود داشت صادرات گاز به ايران را قطع كردند».

* اشتباه استراتژيك زنگنه در بي‌توجهي نسبت به بازار گازي تركمنستان

وي در ادامه اظهار داشت: «در حالي كه ما مي‌توانستيم از گاز تركمنستان استفاده كنيم و در اين بازار با گاز تركمنستان نقش‌آفريني داشته باشيم، بيژن زنگنه به بدترين شكل ممكن با تركمنستان برخورد كرد و اعلام كرد كه ما به گاز تركمنستان نيازي نداريم. در همين بين روس‌ها قرارداد واردات گاز از تركمنستان مجددا منعقد كردند».

نصر همچنين خاطرنشان كرد: «همچنين در حال حاضر چين هم احداث خط لوله چهارم گازي براي واردات گاز از تركمنستان را به طور جدي پيگيري مي‌كند و ما به علت بي‌تدبيري وزارت نفت گاز تركمنستان را به عنوان يكي از ابزارهاي نقش‌آفريني در منطقه از دست داده‌ايم. حالا هم كه خبري از شكست ايران در دادگاه در نزاع گازي با تركمنستان مطرح شده است احتمالا خسارت‌هاي ناشي از تصميمات آزمون و خطايي وزارت نفت چندين برابر شود و احتمال جريمه چندين ميليارد دلاري ايران وجود دارد».

شايان ذكر است كه در روزهاي گذشته برخي اخبار مبني بر شكست ايران از تركمنستان در نزاع گازي بين دو كشور منتشر شده است. در اين راستا ظاهرا حكم داوري شكايت گازي تركمنستان عليه ايران صادر شده، اما هنوز اين حكم ابلاغ نشده است. اخبار غير رسمي حكايت از اين دارد كه براساس اين حكم ايران محكوم شده و موظف به پرداخت جريمه است، البته شركت ملي گاز ايران نسبت به اين راي صادر شده اعتراض كرده است.

جذابيت بازار گاز تركمنستان در حدي است كه چين از هزاران كيلومتر آن سو تر براي واردات گاز از تركمنستان اقدام مي‌كند اما وزارت نفت نتوانسته است از گاز كشوري كه در بيخ گوش ايران قرار دارد در بازار گازي منطقه استفاده كند. در نتيجه پيشنهاد مي‌شود وزارت نفت با از سرگيري مذاكرات گازي با تركمنستان، از ظرفيت اين كشور بدون مرز آبي براي صادرات گاز به منطقه استفاده كند.

پروفايل توليد گاز ايران از ميادين پارس جنوبي نشان مي‌دهد كه توليد گاز در سال‌هاي آينده با كاهش جدي مواجه خواهد شد و از طرفي تركمنستان ظرفيت بالايي براي توليد گاز دارد و وزارت نفت مي‌تواند از گاز ارزان تركمنستان براي افزايش توان صادرات و نقش‌آفريني در بازار گاز استفاده كند.

منبع: فارس