مهمترين و اقتصادي ترين خوراك هاي صنعت پتروشيمي جهت توليد محصولات پليمري از جمله اتيلن پروپيلن و آمونياك و اوره و متانول و اتيلن گلايكول و غيره عبارتند از سه گاز1 و2 و 3 كربنه بنام هاي متان، اتان و پروپان، همه اينها مواد اوليه اي است كه در ايران به وفور وجود دارد اما در عربستان اين گازها با صرف هزينه زياد از گاز هاي همراه نفت به عنوان محصول ثانويه استحصال مي شوند به دليل كمبود مواد اوليه ياد شده در عربستان بسياري از واحدهاي پتروشيمي اين كشور با خوراك مايع كه از حاشيه سود كمتري نسبت به واحدهاي خوراك گازي برخوردارند تغذيه مي شوند. با وجود وفور خوراك هاي گازي ارزشمند در ايران، اگر ايران شركتي چون سابيك را در اختيار داشت با وجود اين خوراك هاي در دسترس و فراوان متان. اتان و پروپان ، كشور ما اكنون سهم بيشتري از توليد صنعت پتروشيمي جهان را بنام خود ثبت مي نمود. عربستان حدود ٩ واحد PDH بزرگ را در حال راه اندازي دارد و ايران با وجود اينكه دومين يا سومين توليد كننده پروپان جهان است هنوز هيچ واحد PDH را به مرحله بهره برداري نرسانده است. صنعت پتروشيمي ايران نياز به يك هلدينگ بزرگ توسعه محور حرفه اي در سطح سابيك عربستان دارد.
تجربيات موفق ادغام شركتهاي هم گروه در هلدينگ تخصصي:
شركتهاي نفتي و پتروشيمي مختلف در سراسر دنيا در جهت افزايش رقابت‌پذيري و حاشيه سود، از ۵۰ سال پيش به دنبال مدل‌هاي ادغام عمودي و افقي با ساير شركتها رفته‌اند. با پيچيده شدن بازار نفت و صنايع تكميلي در ۱۵ سال اخير اين موضوع پررنگ‌تر شده و جزو اصلي‌ترين راهكارهاي بقا در بازار جهاني به‌شمار مي‌آيد. يكي از دلايل اين ادغام‌ها رشد روز افزون و جهاني زنجيره صنعتي پتروشيمي است، اين موضوع سبب مي‌شود تا صنايع سياست‌هاي اتخاذ كرده ازسوي دولت‌ها را سريع‌تر و با عوارض كمتري اجرايي كرده و در نهايت نيازهاي كشور در آن حوزه‌اي كه برنامه‌ريزي شده بود تامين شود. نمونه اين موضوع را مي‌توان در صنعت پالايش ژاپن مشاهده كرد كه شروع آن با ادغام شركتهاي شوآاويل (Showa Oil) و شِل‌سِكيو (Shell Sekiyu) در سال ۱۹۸۵همراه بود. از آن پس نيز ادغام‌هاي مختلفي در صنعت نفت ژاپن اتفاق افتاد كه مي‌توان به ادغام شركتهاي نفت نيپون (Shell Sekiyu) و ميتسوبيشي (Mitsubishi Oil)در سال ۱۹۹۹، ادغام شركت مشترك نيپون و ميتسوبيشي با كوسمو (Cosmo Oil) در همان سال و ادغام شركت نفت نيپون با شركت انرژي ژاپن در سال ۲۰۱۰ (Petroleum Association of Japan (PAJ),) اشاره كرد. همچنين در سال‌هاي ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ با تصويب قوانين جديد پالايشي ژاپن در جهت همگرايي پالايشگاه‌ها و پتروشيمي‌ها، شركتهاي پالايشي نزديك به يكديگر در مناطق مختلف ژاپن براي دستيابي به اهداف تعيين‌شده در قوانين، به اشتراك جريان‌هاي مواد و واحدهاي پالايشي خود با يكديگر روي آورده‌اند
شركت سابيك عربستان نمونه ديگر تمركز مديريت در صنعت پتروشيمي يك كشور نفتي مي باشد. شركت سابيك عربستان با تمركز در مديريت صنعت پتروشيمي اين كشور و شيوه‌هاي كاملا حرفه اي و حاكم نمودن اصول مديريت حرفه اي و در مقياس جهاني توانست جايگاه كم نظيري در صنعت پتروشيمي جهان به خود اختصاص دهد در مدتي كه سابيك با تمام قدرت و سرعت به پيش مي رود و در عرصه ملي و جهاني افتخارات پي در پي ثبت مي كند شركتهاي پتروشيمي ايران با پراكندگي و مديريت جزيره اي هر سال فاصله عقب ماندگي خود نسبت به سابيك را افزايش مي دهند.
محصولات شركت سابيك: اين شركت چهارمين توليد كننده پلي اولفين ها ، سومين توليد كننده پلي اتيلن و چهارمين توليد كننده پلي پروپلين در جهان است .
شركت سابيك بزرگترين توليد كننده مونواتيلن كلايكول ، اوره گرانول، پلي فنيلن، متانول، پلي اترآميد و MTBE در جهان است .
اما در ايران مديريت شركتهاي تحت پوشش دولت پراكنده مي باشند تعدادي از شركتها تحت پوشش تاپيكو زير مجموعه شستا اداره مي شوند برخي تحت پوشش صندوق تامين اجتماعي نيروهاي مسلح اداره مي شوند و برخي تحت پوشش صندوق بازنشستگي كشوري، موضوع ادغام گام به گام برخي شركتهاي پتروشيمي هم گروه تحت مديريت دولت در هلدينگ خليج فارس و دستيابي به مزاياي كم نظير ادغام شركتهاي پتروشيمي در يك مجموعه بزرگ تخصصي و با مديريت غير سياسي از ابعاد مختلف داراي اهميت مي باشد.
يكي از بزرگترين و كم نظير ترين مجتمع هاي پتروشيمي ايران شركت پتروشيمي جم است كه تحت پوشش صندوق بازنشستگي كشوري اداره مي شود.
شركت پتروشيمي جم دومين شركت توليد كننده اتيلن و بزرگترين واحد توليدكننده محصولات پليمري در ايران و يكي از محوري ترين شركتهاي پتروشيمي در منطقه عسلويه مي باشد دلايل نقش محوري آن در منطقه عسلويه عبارتند از:
- تنها و بزرگترين توليد كننده پروپيلن در منطقه عسلويه است
- تنها شركت توليد كننده بوتادين در عسلويه و بزرگترين توليد كننده بوتادين در كشور است
- بزرگترين توليد كننده بنزين پيروليز عسلويه به عنوان خوراك پتروشيمي نوري است
- تنها دريافت كننده خوراك c3+ به عنوان خروجي واحدهاي الفيني منطقه است
- تامين كننده خوراك اتيلن شركت هاي پتروشيمي مهر و فرساشيمي است
- پتروشيمي جم واحد تكميل كننده پتروشيمي نوري است و بدون وجود جم پتروشيمي نوري براي ادامه توليد به شدت دچار مشكل مي شود و مجبور به كاهش قابل توجه در ظرفيت توليد خواهد شد زير مصرف كننده اصلي محصول لايت اند پتروشيمي نوري، شركت پتروشيمي جم مي باشد.
- دريافت كننده خوراك بوتان از پتروشيمي پارس و فازهاي پارس جنوبي است
- ظرفيت توليد يك ميليون تن پليمر شامل پلي اتيلن سبك و سنگين و پلي پروپيلن را دارد
- بخشي از بنزين مورد نياز واحد استايرن پتروشيمي پارس از بنزين پيروليز پتروشيمي جم استحصال مي گردد
اما هلدينگ بزرگ خليج فارس:
- بزرگترين هلدينگ توليد كننده محصولات پتروشيمي در ايران
- مالك سهام عمده پتروشيمي هاي نوري، پارس، آرياساسول، مهر و واحد هاي بزرگ يوتيليتي مبين و دماوند در عسلويه است
- مالك سهام عمده پتروشيمي هاي بزرگ منطقه ماهشهر و برخي نقاط ديگر كشور است
هلدينگ خليج فارس يك هلدينگ با ساختار و شاكله حرفه اي و تخصصي است و زير نظر وزارت نفت به عنوان تخصصي ترين وزارت خانه در حوزه نفت گاز و پتروشيمي اداره مي شود وزارتخانه اي كه تمام ساختار و شرح وظايف و بدنه نيروي انساني و سابقه و تجربه و ساختار فكري آن براي توليد و توسعه صنعت نفت گاز و پتروشيمي طراحي شده است.
با اين وجود منطقي ترين شيوه اين است كه پس از ادغام پتروشيمي هاي مهم در هلدينگ خليج فارس سهام اين هلدينگ ازطريق فرآيند بورس به مردم و سرمايه گذاران خرد وكلان بخش خصوصي واگذار گردد چرا كه هيچ شركتي چه بزرگ و چه كوچك تحت مديريت دولت آينده روشني نخواهد داشت و سرنوشت نهايي شركتهاي دولتي سقوط يا فروپاشي يا اتلاف منابع و بهره وري نا مطلوب است
بخشي از ادله ضرورت هاي ادغام:
هلدينگ خليج فارس يك هلدينگ با ساختار و شاكله حرفه اي و تخصصي است و زير نظر وزارت نفت به عنوان تخصصي ترين وزارت خانه در حوزه نفت گاز و پتروشيمي اداره مي شود وزارتخانه اي كه تمام ساختار و شرح وظايف و بدنه نيروي انساني و سابقه و تجربه و ساختار فكري و تصميم گيري آن در حوزه هاي حرفه اي و تخصصي نفت گاز و پتروشيمي مي باشد اما پتروشيمي جم زير نظر يك وزارتخانه كاملا غير حرفه اي در حوزه صنعت پتروشيمي و وزارتخانه اي كه به دليل نوع و تنوع فعاليت هاي آن يك وزارتخانه سياسي اجتماعي محسوب مي شود اداره مي شود. واقعيت اين بوده و هست كه تصميم گيرنده اصلي در خصوص عزل و نصب مدير عامل جم وزير رفاه مي باشد وزيري كه سنخيت و تخصصي در اين حوزه ندارد و درون وزارتخانه اش ساختار تصميم سازي حرفه اي در اين خصوص وجود ندارد لذا جابجايي مديرعامل پتروشيمي جم بر اساس عملكرد وي نيست بلكه معمولا شاخص هاي غير تخصصي و بعضا سياسي از عوامل اصلي تصميم گيري در خصوص عزل و نصب مدير عامل جديد پتروشيمي جم بوده است. ادامه اين روند شركت معظم پتروشيمي جم را با مشكلات زيادي مواجه خواهد نمود و اين سرمايه بزرگ ملي را آرام آرام به سمت فرسودگي و نخوت سوق خواهد داد.
البته ريشه مشكلات ساختار تصميم گيري هاي كلان حوزه اقتصاد كشور است كه تا آن اصلاح نشود احاطه فضاي سياسي بر فضاي حرفه اي و اقتصادي تداوم خواهد يافت.
برنامه استراتژيك ادغام پتروشيمي جم در هلدينگ خليج فارس در واقع چند هدف ارزشمند را پيگيري مي كند كه برخي از آنها عبارتند از:
- نجات پتروشيمي جم از فضاي سياسي و مديريت وزارتخانه سياسي اجتماعي و حاكم شدن نگاه و فضاي تخصصي از صدر تا ذيل اين شركت و همچنين كاهش نگراني و ناراحتي كاركنان از نگاه هاي سياسي و احيانا باندي بر اين شركت تخصصي كه ويرانگر انگيزه و تفكر حرفه اي كاركنان و تيم فني و اجرايي توانمند اين شركت مي باشد
- با توجه به اينكه سهامداران پتروشيمي جم بازنشستگان كشور هستند اين اقدام براي اين سهامداران شريف اطمينان بخش خواهد بود و از دغدغه هايشان خواهد كاست
- هم افزايي بين جم و شركتهاي هلدينگ خليج فارس در تامين خوراك و فروش محصول افزايش خواهد يافت
- برنامه هاي توسعه اي پتروشيمي جم با اطمينان و رويكرد منطقي پيش خواهند رفت
شيوه پيشنهادي جهت ادغام پتروشيمي جم در هلدينگ خليج فارس:
راهكار اول: تصاحب سهام مديريتي پتروشيمي جم در قالب افزايش سرمايه
- ارزش ميانگين سهام پتروشيمي جم در بورس استخراج و به همان ميزان در هلدينگ خليج فارس افزايش سرمايه انجام شود
- با هماهنگي رئيس جمهور و هماهنگي وزراي مربوطه، شركت سرمايه گذاري صندوق بازنشستگي كشوري به عنوان مالك ٢٥ درصد سهام پتروشيمي جم در اين افزايش سرمايه شركت كند و ساير سهامداران عمده هلدينگ خليج فارس در افزايش سرمايه شركت ننمايند و حق تقدم خود را به شركت سرمايه گذاري صندوق بازنشستگي كشوري واگذار كنند و ارزش سهام 25 درصدي پتروشيمي جم آورده غير نقدي شركت سرمايه گذاري صندوق بازنشستگي در اين افزايش سرمايه خواهد بود.
- با اين افزايش سرمايه، هلدينگ خليج فارس مالك ٢٥ درصد سهام پتروشيمي جم مي شود و با توجه به ٥ درصد سهام پترول و ١٥ درصد سهام عدالت در اختيار NPC هلدينگ خليج فارس خواهد توانست در پتروشيمي جم نقش مديريتي بر عهده بگيرد، از طرف ديگر با توجه به ارزش سهام هلدينگ خليج فارس، شركت سرمايه گذاري صندوق بازنشستگي با حضور در اين افزايش سرمايه و آورده غير نقدي سهام 25 درصدي پتروشيمي جم، مالك درصد مناسبي سهام در هلدينگ خليج فارس خواهد شد و مديريت پتروشيمي جم به هلدينگ تخصصي خليج فارس و وزارتخانه تخصصي واگذار مي گردد.
راهكار دوم:
طي برنامه اي هماهنگ شده، شركت پتروشيمي جم براي اتصال به نجيره تامين خود برنامه خريد حدود 30تا 40 درصد سهام پتروشيمي نوري را مصوب نمايد و بابت اين هدف برنامه افزايش سرمايه را در مجمع مصوب نمايد. در برنامه افزايش سرمايه طي توافق مديريت هلدينگ خليج فارس و صندوق بازنشستگي كشوري، حق تقدم 25 تا 30 درصد سهام مربوط به صندوق بازنشستگي كشوري در پتروشيمي جم در اختيار هلدينگ خليج فارس قرار گيرد و اين هلدينگ بجاي پرداخت وجه نقد بر اساس قيمت هاي كارشناسي مورد تائيد درصد معيني از سهام پتروشيمي نوري (حدود 30 تا 40 درصد)را به پتروشيمي جم منتقل نمايد. به اين ترتيب پتروشيمي جم ذينفع پتروشيمي نوري خواهد شد و هم افزايي بين دو شركت افزايش خواهد يافت چرا كه اين دو شركت وابستگي زيادي به هم دارند و خوراك كوره هاي مايع پتروشيمي جم توسط پتروشيمي نوري تامين مي شود همچنين كل بنزين پيروليز توليدي پتروشيمي جم تحويل پتروشيمي نوري مي شود و در ادامه بنزن حاصل از بنزين پيروليز به عنوان خوراك واحد استايرن از طرف پتروشيمي نوري تحويل پتروشيمي پارس مي گردد و اين زنجيره به هم متصل هستند.
با انجام هر يك از اقدامات فوق مديريت پتروشيمي جم به هلدينگ تخصصي پتروشيمي خليج فارس منتقل مي شود و هم افزايي بين پتروشيمي جم و شركتهاي ذيل هلدينگ خليج فارس خصوصا پتروشيمي نوري افزايش مي يابد و مهمتر اينكه پتروشيمي جم از فضاي نامناسبي كه بعد از واگذاري به صندوق بازنشستگي براي آن ايجاد شد خارج مي گردد و ذيل يك هلدينگ تخصصي اداره خواهد شد.
سيدحسين ميرافضلي