حمل و نقل عمومي پايتخت يا گره كور مديريت شهري؟ احداث و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومي پايتخت كه از زمان قاجار كليد خورده است همچنان با هدف كاهش ترافيك از بزرگترين معضلات تهران است.
تهران پايتختي با جمعيتي بالغ بر 13ميليون نفر است، اين آمار بر حسب نتيجه سرشماري نفوس و مسكن در سال 95 است، بيش از دو سوم اين تعداد در شهر تهران تمركز دارند كه با مشكلات جدي و عديده‌اي در سيستم حمل‌ونقل خود مواجه هستند. با اين توضيح كه طي 10سال اخير با افزايش مالكيت خودرو و افزايش رفاه نسبي، نرخ سفرهاي درون شهري فراتر رفته است. بر اين اساس مديران شهري از سال‌هاي دور بر استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي به ويژه وسايل حمل‌ونقل عمومي پاك تاكيد داشتند اما روند توسعه اين وسايل با فرازوفرودهاي بسيار مواجه بوده به نوعي كه اين وسايل اعم از اتوبوس، مترو و غيره هنوز نتوانستند به ميزان تراكم جمعيت و نياز مردم توسعه پيدا كنند.
طبيعتا بخشي از معضلات حمل‌ونقل عمومي هم شامل شركت اتوبوسراني است. موضوعي كه پيمان سنندجي، مديرعامل شركت واحد درباره آن به «آرمان» مي‌گويد: كلانشهر تهران به 9هزار دستگاه اتوبوس نياز دارد اما فقط 6 هزارو200دستگاه اتوبوس براي حمل‌ونقل عمومي وجود دارد.
براساس گزارش‌هاي رسمي روزانه 15ميليون سفر و به عبارتي 19ميليون جابه‌جايي در شهر تهران صورت مي‌گيرد كه با فعاليت 6هزارو50 دستگاه اتوبوس است. روزانه تنها 3 ميليون و870هزار جابه‌جايي و يا دو ميليون و 580هزار سفر با اين وسيله نقليه عمومي صورت مي‌گيرد. در واقع سهم اتوبوسراني از حمل‌ونقل همگاني شهر تهران تنها 17درصد است. اين درحالي است كه در افق1404، سهم اين وسيله همگاني بايد به 25درصد برسد كه اين با توجه به افزايش جمعيت تا آن سال نيازمند رساندن تعداد اتوبوس‌ها حدودا به 11 هزار دستگاه است. در اين باره توضيح مي‌دهيد؟
حمل‌ونقل عمومي قاعدتا يكي از مولفه‌هاي كاهش آلودگي و كاهش ترافيك در شهرها است. مي‌شود گفت كه اگر قرار است اتفاقي در اين حوزه بيفتد كارهاي زيادي انجام شده است اما بايد ببينيم كه تاثيرگذاري كارها تا چه اندازه بوده است. براي مثال در حوزه اتوبوسراني اگر بخواهيد يك اتوبوسراني كارآمد، موثر و مفيد داشته باشيد چهار گام بايد برداريد. گام اول اين است كه خطوط خوب داشته باشيد. گام دوم اين است كه برنامه زمان‌بندي داشته باشيد. گام سوم داشتن اتوبوس‌هاي خوب است و گام چهار افراد و نيروهاي آموزش ديده داشته باشيد. الان ما در گام اول، دوم و چهارم اقدامات زيادي صورت پذيرفته است اما گام سوم كه مربوط به نوسازي ناوگان است مشكلات اساسي و بسيار زيادي در اين زمينه وجود دارد. به‌طوري كه براي مثال الان تهران 9هزار دستگاه اتوبوس نياز دارد. از اين 9هزار دستگاه شش هزارو200دستگاه اتوبوس وجود دارد.
چه دلايلي و چه موانعي در زمينه دست‌يابي به اين امكانات براي شركت واحد جود دارد؟
دلايل خيلي زيادي براي اين كمبود ناوگان وجود دارد. از اين شش هزارو200 دستگار اتوبوس چهارهزار دستگاه فقط اتوبوس فرسوده بالاي 10سال داريم. اين اتوبوس‌هاي فرسوده بالاي 10سال مشكلات بسيار زيادي را به لحاظ عملكردي، از جهت آلودگي و به لحاظ جوش آوردن دستگاه‌ها و خرابي آنها خواهد داشت. اينها مواردي است كه بايد به صورت مفصل درباره آن بحث و بررسي و تحليل كرد. واقعيت اين است كه يك بخش از كارها كه توسط شهرداري طراحي و برنامه‌ريزي مي‌شده است در حد توان و با بودجه‌هايي كه داشته است توانسته كارهايش را جلو ببرد.
بخشي هم كه مربوط به نوسازي است و شايد شهرداري كمترين نقش را داشته باشد، در آن بخش ما دچار مشكل هستيم كه اميدوار هستيم كه آن بخش هر چه زودتر به يك نقطه قابل اتكايي برسد كه بتوانيم حمل‌ونقل عمومي را از اين شرايط خارج كنيم. بحث نوسازي ناوگان وجود دارد. بحث اعتبارهاي كلان وجود دارد كه بايد به شركت واحد و شهرداري داده شود كه داده نشده است. اين موارد موضوع‌هايي بسيار جدي است كه وجود دارد و بخشي از اين موضوع است. بخشي ديگر مصوباتي است كه وجود دارد و بايد اجرا شود.
چند درصد از اين اتوبوس‌هاي فرسوده بالاي 10سال كه در شهر تهران فعال هستند از استانداردها به‌ويژه معاينه فني برخودارند؟
با توجه به فرسودگي برخي از اتوبوس‌ها ما بايد هر سه ماه يك بار معاينه فني را تكرار كنيم. معاينه فني مي‌تواند هم در حوزه آلودگي و هم در بحث ايمني به ما كمك كند. حدود 95درصد اتوبوس‌هاي بخش خصوصي كه در شهر فعال هستند از معاينه فني برخوردارند. پنج درصد باقيمانده اغلب معاينه فني دارند، اما از تاريخ تكرار معاينه فني آنها گذشته است.
اتوبوس‌هاي بالاي 10سال مي‌بايست سه ماه يكبار معاينه فني را تكرار كنند و اتوبوس‌هاي پايين 10سال نيز بايد شش ماه يك بار نسبت به تكرار معاينه فني اقدام كنند. همچنين 85درصد اتوبوس‌هاي سازماني معاينه فني دارند و در حال حاضر همه اتوبوس‌هاي فعال معاينه فني دارند و برچسب‌هايي با قطع A5گوياي معاينه فني آن است. هر شهروندي مي‌تواند اين برچسب را مشاهده كند، اما اگر مشكلي در اين راستا وجود داشت شهروندان مي‌توانند از طريق سامانه1888 به ما اطلاع دهند. 15درصد اتوبوس‌هاي سازماني كه داراي معاينه فني نيستند، در تعميرگاه هستند و قرار است معاينه فني را اخذ كنند، اما در حال حاضر تمامي اتوبوس‌هاي فعال ما معاينه فني شده‌اند.
موضوع ديگري كه قابل بحث است، كيفيت سوخت مصرفي اين اتوبوس‌ها است و در موضوع كاهش آلودگي هوا هم خيلي در مورد آن صحبت مي‌شود. در حال حاضر اتوبوس‌هاي شركت واحد چه سوختي مصرف مي‌كنند؟
قرار بود براي اتوبوس‌ها سوخت يورو4 تحويل داده شود، اما متاسفانه اين كار انجام نشده و سوخت از كيفيت مناسبي برخوردار نيست كه اگر اين روند در سه ماهه سوم سال ادامه يابد، در رابطه با آلودگي هوا و معاينه فني دچار مشكل مي‌شويم. براساس اعلام سازمان حفاظت محيط زيست آمار سوخت وضعيت مناسبي ندارد. قرار بود اين اطلاعات در اختيار شركت پخش فرآورده‌هاي نفتي قرار بگيرد. درست است كه يك طرف بحث آلودگي هوا با شركت اتوبوسراني است، اما طرف ديگر زيرساخت‌هاي كشور است كه بايد اصلاح شود.
مصرف سوخت در كل كشور 100ميليون ليتر است كه 40ميليون ليتر از آن متعلق به حمل‌ونقل عمومي است. در حال حاضر 20 تا 21ميليون ليتر سوخت يورو4 در كشور توليد مي‌شود كه اين نصف سوخت حمل‌ونقل عمومي كشور است. بالطبع بيشتر اين سوخت به كلانشهرها اختصاص مي‌يابد، اما بر اساس گزارش‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست در عمل دچار مشكل هستيم. سوخت مي‌تواند روي مساله معاينه فني تاثير بگذارد. اگر قرار است آلودگي هوا برطرف شود، همه سازمان‌ها بايد به وظايف خود عمل كنند. اگر در سه ماهه سوم سال هم سوخت به همان ترتيب قبلي ادامه يابد حتما دچار مشكل مي‌شويم؛ بنابراين لازم است همه دستگاه‌ها به تعهدات خود در رابطه با آلودگي هوا عمل كنند.