در اين مطلب از بلاگ شركت داده پردازي نقش كليك قصد داريم به اختصار به بررسي روند قيمت و روند مصرف، توليد و واردات بنزين كشور طي 27 سال گذشته بپردازيم.
بنزين به عنوان يكي از مهم ترين فرآورده هاي نفتي در بخش حمل و نقل، از اهميت فراواني برخوردار است. بالا رفتن ميزان بي‌رويه مصرف بنزين و اتلاف آن، از ديد ملي يعني اتلاف ثروت و سرمايه ملي و ايجاد آلودگي‌هاي زيست محيطي و از ديد خرد يعني افزايش هزينه‌هاي سوخت. در سال هاي اخير، شدت گرفتن مصرف بنزين در ايران به خصوص در كلان شهرها، باعث به وجود آمدن عواقب زيان‌آوري از قبيل آلوده كردن هواي شهرها، تهديد سلامتي مردم و زيان به اقتصاد ملي شده است.
يكي از مهم‌ترين بخش يارانه‌هاي غيرمستقيم در اقتصاد ايران، يارانه در بخش انـرژي به ويژه فرآورده‌هاي نفتي و به طور خاص بنزين است. از اهداف اصلي و اوليه اختصـاص يارانـه بـه بخش انرژي نيل به عدالت اجتماعي از راه تامين حداقل نيازهاي افراد و اقشاري اسـت كه توانايي پرداخت هزينه واقعي انرژي را ندارند. براساس برآوردها ساليانه چندين ميليارد دلار يارانه به بخش انرژي پرداخت مي‌شود كه به‌علت نبود بستر مناسب و الگوي نادرست مصرف سوخت، بخش قابل توجهي از اين منابع به‌هدر مي‌رود.
بر مبناي آمار و اطلاعات آمارنامه رسمي شركت ملي پخش فرآورده‌هاي نفتي ايران مصرف بنزين در سال 1394 با رشد 2 درصدي نسبت به سال گذشته به ميزان 71 ميليون ليتر در روز رسيده است كه شامل 53.5 ميليون ليتر بنزين معمولي، 14.5 ليتر بنزين يورو و 3 ميليون ليتر بنزين سوپر بوده است، در واقع مصرف سالانه بنزين كشور در سال 1394 برابر با 25916 ميليون ليتر بنزين بوده است كه ارزش دلاري بالغ بر 10 ميليارد دلار دارد.
دلايل افزايش مصرف بنزين
از جمله دلايل افزايش مصرف بنزين مي‌توان به پايين بودن قيمت واقعي بنزين، افزايش تقاضاي خودرو، بالا بودن متوسط عمر خودروها و در نتيجه پايين بودن كارايي آنها و همچنين بالا بودن متوسط مصرف سوخت خودروهاي داخلي به دليل پايين بودن فن آوري به كار رفته در توليد آنها اشاره كرد.
يكي از دلايل رشد افسارگسيخته مصرف فرآورده‌هاي نفتي من‌جمله بنزين، قيمـت بـه نسـبت پايين آن مي‌باشد. اقتصاد علم تخصيص بهينه منابع است و قيمت‌ها نيـز ابـزاري بـراي تخصيص بهينه منابع هستند؛ در نتيجـه اگـر كالاهـا و خـدمات قيمـت واقعـي خـود را نداشته باشند، اتلاف در مصرف آنها به وجود مي‌آيد. فرآورده‌هـاي نفتـي نيـز بـا يـك قيمت واقعي، بهينه مصرف مي‌شوند. افزون بر اين، قيمـت پـايين فـرآورده‌هـاي نفتـي موجب قاچاق و استفاده از تكنولوژي‌هاي نامناسب مي‌شود كه اين مسئله به خوبي در صنعت خودروسازي كشورمان مشاهده مي‌شود.
كنترل مصرف بنزين
از جمله فعاليت‌هاي صورت پذيرفته در كشور ما در اين زمينه بايد به دو مقوله اجراي طرح كارت سوخت خودرو و نيز هدفمندي يارانه‌ها كه بخشي از آن شامل يارانه‌هاي حامل‌هاي انرژي نيز مي‌شد نام برد.
نوسانات قيمت بنزين
همانطور كه در نمودار قيمت بنزين طي 27 سال گذشته نيز آمده است در سالهاي پس از هدفمندي يارانه‌ها و نيز اجرايي شدن طرح كارت سوخت شاهد دو نرخي شدن قيمت سوخت و در عين حال بالارفتن قيمت مصرف آزاد بنزين در كشور بوديم كه اين وضعيت عملا با بلا استفاده شدن كارت‌هاي سوخت در سالهاي اخير به دليل افزايش قيمت بنزين، باز هم به دوران تك نرخي بودن قيمت بنزين بازگشته است.
روند توليد، واردات و مصرف بنزين
همچنين همانطور كه در نمودار مقايسه روند توليد، واردات و مصرف بنزين در 27 سال اخير نيز به خوبي مشخص است شاهد سير مقطعي كاهش ميزان مصرف بنزين در كل كشور به موازات افزايش قيمت بنزين پس از اجراي طرح‌هاي پيش گفته هستيم؛ اما جالب آنكه پس از سال 1390 ميزان مصرف سوخت دوباره در شيب صعودي قرار گرفته است. البته در اين زمينه افزايش تعداد خودرو در سطح كشور را نبايد از نظر دور نگاه داشت.
اثر تحريم بر واردات
نكته ديگر آنكه در اغلب سالهاي مورد بررسي بر اساس آمارهاي رسمي ميزان مجموع واردات و صادرات با كل مصرف همخواني دارند اما در چندين سال خاص و به طور ويژه سالهاي ابتدايي دهه 90 شاهد اختلاف در ميزان مصرف و توليد و واردات هستيم كه بسيار جاي ابهام دارد. به‌نظر مي‌رسد بخشي از اين اختلاف مربوط به اعمال تحريم‌هاي بين‌المللي عليه كشورمان در آن دوران است كه موجب كاهش واردات گرديد، جالب آنكه در همين سال‌ها ابهاماتي در مورد توليد و توزيع بنزين با كيفيت پايين در سطح كشور وجود داشت كه شايد اين اختلاف مربوط به اين نوع بنزين باشد.
