تهران- ايرنا- هماوردي آمريكا با ايران فرايندي محدود به چهار دهه اخير و سال هاي پس از انقلاب اسلامي نيست بلكه ريشه هاي اين تعارض را بايد در دهه ها پيشتر جست وجو كرد. كارشناسان سياسي در گفت وگو با ايرنا به ريشه ها و ابعاد اختلافات و كارشكني هاي واشنگتن عليه ايران پرداختند.

گفته هاي تازه وزير امور خارجه آمريكا در نشست دانشگاه «شيكاگو» مبني بر نقش مستقيم واشنگتن در كودتاي 28 مرداد 1332، تكرار برخي اعتراف هاي پيشين مقام هاي آمريكايي در زمينه مداخله جويي در ايران بود.
«جان كري» پنجشنبه هفته گذشته در دانشگاه شيكاگو اذعان كرد: سازمان سيا به طور مستقيم در كنار زدن نخست‌وزير (محمد) مصدق در سال 1953 نقش داشت. پس از آنكه ايراني ها در سال 1979 سفارت ما را اشغال كردند و گروگان‌هايي گرفتند اين مساله روي سياست‌هايمان تاثيري اساسي داشت و اين يكي از دلايل اصلي شكست رييس جمهوري (جيمي) كارتر در برابر رونالد ريگان بود.
سخناني از اين دست، پيشتر هم از سوي مقام هاي آمريكايي بيان و دخالت ها و كارشكني هايي واشنگتن عليه جمهوري اسلامي ايران را به شكلي رسمي علني ساخته بود. نگاهي به رفتارها و سياست هاي مقام هاي واشنگتن در قبال ايران كه به دهه ها پيش از انقلاب اسلامي باز مي گردد و اوج گيري دشمني هاي آمريكا طي چهار دهه اخير تاريخچه اي قابل تامل را به تصوير مي كشد.
در اين پيوند، گروه پژوهش و تحليل خبري ايرنا به منظور بررسي ريشه و ابعاد اختلاف هاي 2 كشور و كارشكني و دشمني هاي آمريكا با ايران، با «حشمت الله فلاحت پيشه» نماينده مجلس شوراي اسلامي و «مهدي مطهرنيا» تحليلگر مسايل بين المللي گفت وگو كرد.

** نخستين تلاش هاي آمريكا براي ورود نرم به ايران
مطهرنيا در گفت وگو با پژوهشگر ايرنا در زمينه تاريخچه ورود آمريكايي ها به ايران گفت: ورود ايالات متحده آمريكا به ايران از منظر نگرش ديرينه شناسانه به دهه دوم قرن نوزدهم ميلادي بازمي گردد؛ زماني كه توجه به گرايش توده هاي مردمي به مذهب، حربه اي شد تا آمريكا با ارسال نيرو و مبلغان مذهبي وارد ايران شود كه مي توان آثار آن را در مناطق جغرافيايي همچون منطقه اروميه در آذربايجان غربي رديابي كرد. در واقع، پس از ورود ملبغان ديني، پيوند هاي مذهبي، فرهنگي، رد و بدل منابع اقتصادي و امتياز هاي مالي بين كشورها ايجاد شد و همين امر زمينه نفوذ سياسي را باز كرد تا آن جا كه در دهه ششم از قرن نوزدهم ميلادي تبادل سفير ميان ايران و آمريكا صورت گرفت.

**كودتاي 28 مرداد، خشت اول ديوار بي اعتمادي ايران به آمريكا
به باور كارشناسان سياسي، اختلاف ها ميان ايران و آمريكا از زمان كودتاي 28 مرداد سال 1332 خورشيدي و بركناري مصدق موضوعيت يافت. مطهرنيا تحليلگر مسايل بين المللي در اين باره گفت: ورود ايالات متحده آمريكا به ايران، با توجه به جهت گيري هاي مبتني بر گسترش دموكراسي آمريكايي در نظام بين الملل ، زمينه ساز نگاه مثبت به اين كشور به عنوان نيرويي در برابر نفوذ اتحاد جماهير شوروي، انگليسي ها و تا حدي آلمان ها در زمان رضاشاه يا پهلوي اول شد. اما اين نگاه مثبت با كودتاي 28 مرداد و نقش آمريكا در طراحي و برپايي آن، آرام آرام تغيير كرد.
به گفته مطهرنيا، دومين عامل تغيير نگاه ايرانيان به آمريكا و واگرايي از اين كشور به حمايت هاي آمريكا از محمدرضا پهلوي در محدود سازي توسعه سياسي در ايران و اتكاي تك پايه اي به توسعه اقتصادي و رشد پولي برمي گردد. همين امر موجب شد تا ايرانياني كه گفته مي شد به توسعه اقتصادي بيش از توسعه سياسي اهميت مي دهند، به واسطه فقدان توسعه سياسي به تحرك هاي انقلابي دست بزنند؛ تحرك هايي كه در پانزدهم خرداد سال 1342 به طور برجسته خود را نشان داد و زمينه ساز ايجاد يك حركت انقلابي در بهمن ماه 57 شد.

** اوج گيري اختلاف ها با كارشكني آمريكا در انقلاب ايران
پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران در سال 1357 ، به دليل بيداري ملت و دور شدن ايران از اهداف آمريكا، اختلاف ها و كارشكني هاي آمريكا اوج گرفت؛ موضوعي كه درباره آن، فلاحت پيشه در گفت و گو با پژوهشگر ايرنا، اظهار داشت: آمريكايي ها از سال 1350 به تدريج جايگاه انگليس را در منطقه خاورميانه به خود اختصاص داده و پايگاه هايي براي خود بنا كردند. در آن هنگام، ايران هم كه به عنوان قلب خاورميانه به شمار مي رفت در زمره كشورهاي مورد توجه آمريكا قرار گرفت تا در راستاي منافع اقتصادي، به اهداف خود دست يابد. نخستين عملكرد آمريكا در ايران، جلوگيري از توسعه و پيشرفت و دخالت در كودتا بود به اين معنا كه هرگونه اقدام مترقي كه در ايران شكل مي گرفت، با مخالفت آمريكا مواجه مي شد چرا كه آمريكا ايران عقب مانده اي مي خواست كه به راحتي بتواند اهداف خود را پيش ببرد.
اين نماينده مجلس با اشاره به افزايش كارشكني هاي آمريكا در ايرانِ بعد از انقلاب اسلامي، افزود: بعد از انقلاب اسلامي در سال 1357، آمريكا به دليل دور شدن از اهداف خود، در جناح مخالف با ايران قرار گرفت و در حدود چهل اقدام مختلف اعم از بايكوت، تحريم، تهديد، جنگ، حمايت از دشمنان ايران، راه اندازي كودتا و غيره را عليه ايران در پيش گرفت. همه اين اقدام ها با هدف تضعيف جمهوري اسلامي ايران شكل گرفت. به همين دليل مي گوييم ديوار بي اعتمادي ميان ايران و آمريكا بلند است.
مطهرنيا هم در مورد علت اوج گيري اختلاف ها پس از انقلاب اسلامي گفت: پس پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357، شاهد يك روند آمريكاگريزي در متن و بطن انقلاب اسلامي بوديم. بافت موقعيتي كه محمدرضا پهلوي به عنوان پادشاه خودمحور و مستبد مطرح كرده بود، زمينه هاي واگرايي و شكاف ملت- دولت و دولت-حكومت در ايران را فراهم كرد. اين شكاف ها بعد از انقلاب اسلامي ظهور بيشتري پيدا كرد و جهت گيري ارزش هاي فرهنگي ناشي از پيشتازي قشر مذهبي در انقلاب اسلامي، موجب شد كه اين اصطكاك ها با آمريكا افزايش يابد.
اين كارشناس مسائل بين الملل و مدرس دانشگاه افزود: حمايت آمريكا از محمدرضا پهلوي موجب شد كه اين خاطره ناگوار در ذهن انقلابيون دهه پنجاه در ايران باقي بماند و در عملكرد دانشجويان پيرو خط امام در حمله به سفارت آمريكا در تهران بازتاب پيدا كند. در آن هنگام، آمريكا روابط خود را با ايران قطع كرد كه همين قطع روابط موجب شد تا زمينه هاي ارتباط ميان ايران و آمريكا، از نظر موقعيت زماني، يك نقطه پاياني بعد از انقلاب اسلامي پيدا كند و همين امر رودررويي بيشتر و تضاد بيشتر ميان ايران و آمريكا را فراهم كرد.

**پابرجايي اختلاف هاي ايران و آمريكا پس از مذاكرات هسته اي
كارشكني هاي آمريكا در برنامه هسته اي صلح آميز ايران و مذاكرات هسته اي، نمونه ديگري از تضادهاي آمريكا با ايران است. در اين مورد فلاحت پيشه با اشاره به روند كارشكني هاي آمريكا در موضوع برنامه هسته اي و وضع تحريم ها عليه ايران گفت: در زمان كنوني و به رغم رسيدن به توافق هسته اي هنوز هم كارشكني ها ادامه دارد. باز هم شاهد اين موضوع بوديم كه آمريكايي ها نقش اصلي را در كارشكني ها عليه ايران بر عهده دارند و همچنان به آن ادامه مي دهند كه ابعاد اين دخالت ها، جنبه حقوقي به خود گرفته است.
مطهرنيا در اين مورد معتقد است: در مورد كارشكني آمريكا در مساله تحريم ها بايد گفت تعريفي كه آمريكا از برجام دارد يك تعريف محدود است و بيان مي كند كه تحريم هايي كه در غالب توافق هسته اي وضع شده است برداشته مي شود اما تحريم هاي خارج از پرونده هسته اي جزو تعهدهاي آمريكا در برجام نيست.
به گفته اين كارشناس مسائل بين الملل، ايران بر اساس ديدگاه هاي خود در زمينه برجام تعارضي نگرشي با آمريكايي ها مي يابد و معتقد است تمام تحريم هاي اقتصادي برگرفته از اتهام هاي واهي هسته اي، موشكي و حمايت از تروريسم و حقوق بشر و غيره بايد برداشته شود. اين در حالي است كه نگاه متفاوت آمريكايي ها با اين خواست ايران همخواني ندارد.
**گروه پژوهش و تحليل خبري
خبرنگار: فاطمه دهقان نيري** انتشاردهنده: سيدمحمد موسي كاظمي**پژوهشم*